Өнөөдөр 375 жилийн түүхт ойгоо тэмдэглэж буй Улсын нийслэл Улаанбаатар хот нь  тэртээх Эсгий хотоос орчин үеийн Улаанбаатар хот болтол хөгжүүлэхэд олон мянган хүний аж амьдралын гараа, сайн сайхан бүхний эхлэл нь болсон өлгий нутаг нь билээ. Монголын нууц товчоонд тэмдэглэн үлдснээр тэртээ XII зууны хоёрдугаар хагаст Хэрэйд аймгийн Ван ханы өргөө нь Туулын хар шугуй гэдэг газар байв. Энэ газрыг одоогийн Улаанбаатар хот оршиж буй хөндий гэж судлаачид үзсэн байдаг.

Нийслэл хот одоогийн байгаа газартаа ирэхээсээ өмнө 29 удаа нүүдэллэж, 1778 онд нэг газраа суурьшсан байна. Түүнээс хойш Их Хүрээ, Өргөө, Нийслэл хүрээ, Улаанбаатар зэргээр нэрлэгдэж байлаа. 1911 оны арванхоёрдугаар сард Богд хаант Монгол улс тунхаглагдаж, Нийслэл хүрээ нэртэй болсон. Үүнээс найман жилийн дараа буюу 1919 онд Сю Шү Жаны толгойлсон Хятад цэргүүдэд хот эзлэгдэж, 1921 оны хоёрдугаар сард Барон Унгер Хүрээг Хятадын цэргүүдээс чөлөөлсөн. Улмаар 1924 онд анхны үндсэн хуулиа баталсан Монгол улс нийслэл хотоо Улаанбаатар гэж нэрлэжээ.



Энэ яамны байрыг эхний үед хуучин хүрээн дэх хэрэг шийтгэх амбан түшээт ханы яамны байр хавьд байгуулсан боловч удалгүй Богд ханы өвлийн ордны зүүн талд шилжүүлэн байрлуулж хожим улсын Дээд, Доод хурлын байртай нэгтгэсэн нь 1912 онд үйлдсэн зурагт “Ерөнхий яам” хэмээн тэмдэглэгдсэн байна. Гадаад хэргийг бүгд захиран шийтгэх яам (тэргүүн сайд нь Чин ван Ханддорж) энэ яамны байрыг Амбан ханы хорооны нүүрэнд эдүгээгийн Монгол улсын Боловсролын их сургуулийн хичээлийн төв байрны зүүхэнтэй байжээ.




     1935 оны тавдугаар сарын 4-нд нэгэн их барилгын суурийг дээрх хоёр барилгын баруунтайх чөлөөнд зэрэгцүүлэн тавьсан нь 1936 оны 1 сард ашиглалтад орж энд МАХН-ын төв хороо, МХЗЭ-ийн төв хороо,Монголын үйлдвэрчний эвлэлийн, хотын нам, эвсэл, үйлдвэрчний байгууллагууд байрлах болжээ. Энэ барилгыг 60000 төгрөгийн хөрөнгөөр барьсан гэдэг.

1951 онд эндээс Намын төв хороо нь одоогийн төрийн ордонд шилжиж байрлаж, энэ барилга дангаараа Улаанбаатар хотын намын хорооны барилга болжээ. 1956,1957 оны үеэс хуучин манж амбаны (1909 онд бариулсан) сууцных болон дэргэд нь барьсан жижиг хоёр давхар барилгуудыг буулгаж энэ газар долоон давхар зочид буудлын барилгыг барьж “Улаанбаатар зочид буудал” хэмээн нэрэлсэн бөгөөд Улаанбаатар хотын намын хорооны барилгыг 1980-аад онд буулган шинэ барилга барьсан нь одоо МАХН-ын төв байр болоод байна. Дээрхи барилгуудын арын гудамжийг 1940 өөд онд “Молотовын гудамж” хэмээн нэрлэх болов.



     Тус яам их хүрээнд байсан Манж сургуулийг халаад оронд нь “Монгол –Орос хэл бичгийн сургууль”-ийг 10 хүүхэдтэйгээр анх байгуулж гадаад хэргийн хамаг хэргийг шийтгэх яаманд харьяалагдаж, хуучин манж амбаны хоёр давхар хөх тоосгон байшинд байрлуулав. Энэ сургууль удалгүй “Жинхэнэ дунд сургууль” болон өргөжиж 60-ад суралцагчидтай болж, Монгол, хятад, орос, манж, англи таван хэл үздэг сургууль болжээ. Энэ сургуулийн багш нар нь Эрдэнэбханов, Дашняв, Цэвэгжав, Абушеев нар байжээ. 1921 оны 7 сарын 10-аас энэ байшингийн дээд давхарт Монгол Ардын засгийн газар, доод давхарт нь уг сургууль хэвээр байж Ишдорж, Хазгаев нар багшлах болжээ. Тус сургуульд 1921 оноос өмнө Гүрсэд, Дамбадорж, Жадамба, Цэрэнгомбо, Цэрэндоржийн Юндэн өөр сургуулиас шилжиж ирсэн Хорлоогийн Чойбалсан, Хадын Насанбуян нар суралцаж, энэ сургуулиас Х.Чойбалсан, Гүрсэд нар Эрхүү хотод суралцахаар Орос улсад одож байжээ.



   Ийнхүү нийслэл хотын маань энэ хэсэг шинэчлэн өөрчлөгдсөөр Улаанбаатар хотыг шинэчлэн байгуулах төлөвлөгөөний дагуу Сүхбаатарын нэрэмжит Улсын хэвлэх үйлдвэрийн хойд талд 1950-1970-аад оны үед Сүхбаатарын нэрэмжит арван жилийн хоёрдугаар дунд сургуулийн барилга болон улсын архивын хэрэг эрхлэх газар, Шинжлэх ухаан мэдээллийн төв, Анагаах ухааны дунд сургуулийн байруудыг барьснаар хуучин Зүүн хүрээний зүүн өмнө хороо харчууд буюу Амбан ханы хорооны баруун хэсэг өөрчлөгдөн одоогийн “Хүмүүнлэгийн дээд сургууль”, Монголын үндэсний төв архив, Шинжлэх ухаан, мэдээллийн төв, хэвлэлийн “Адмон” компани, оюуны өмчийн газрын нэгдсэн байр, “НИК” компаний байрууд бий болжээ. Үүнтэй холбогдон 1940-өөд оны үеийн “Молотовын гудамж” байрлалаа өөрчлөн хойшилж Улсын хэвлэлийн комбинат, Анагаах ухааны дунд сургуулийн урдуур шинэ гудамж үүсч Богумер Шмералийн нэрэмжит болсныг 1990-ээд оноос өөрчлөн “Ерөнхий сайд Амарын гудамж” нэртэй болгосон.



    Богд хаант засгийн жилүүдэд энэ гудамжны урд аманд Сангийн яамны ойн түрээс бичдэг газар буй болж энэ ажлыг Монголд анх сэдэж байсан орос сургагч .А. Козин (1879-1956)-ы нэрээр хүрээнийхэн “Козингийн яам”, тус “яам”-ны түрээсийн түшмэл Данзан энэ гудамжинд суух болсон зэргээс гудамжны нэр (Козин нь Гоожин болж) сунжраад Гоожингийн гудамжны гэх болжээ. Энэ гудамжинд 12 айл суудаг байснаас заримыг дурдахад баруун жигүүрийн хойд талд Дамбын Чагдаржавынх , Зүүнхүрээний сэцэн тойны аймагт хамаатныхаа нэг ламынд суудаг энэ ламын хувийн хашаа. 



                                     1947 оны Дуурь бүжгийн эрдмийн театр 



                                         1950 оны Одоогийн Чингисийн талбай орчим



                              1964 оны Засгийн газрын ордон                                 



                                                                   1980 оны Улаанбаатар



                                                       1989 оны Ардчилал 



                                         1990 оны Хороолол орчим



  1995 оны "Хангай зочид буудал"         



                                         1988 он Зах



                                       Нийслэл Улаанбаатар 2014 он