Барилгын салбарт дутагдалтай, шүүмжлэлтэй талууд олон бий байх. Тэдгээрийн талаар ярьж, бичдэг хүмүүс ч их байдаг. Гэвч энэ салбар сүүлийн 20 гаруй жилийн турш шинжлэх ухаан, эрдэм шинжилгээний нэгдсэн байгууллагагүй байгаа нь хамгийн том дутагдал санагдана. Энэ талаар хуучин социалист нийгмийн үед “Барилгын эрдэм шинжилгээний хүрээлэн”-д олон жил ажилласан, өдгөө ШУТИС-ийн Барилга, архитектурын сургуулийн Барилгын дэвшилтэт материал, бүтээцийн судлагааны төвийн захирлын ажил хийж буй доктор, профессор Б.Батцагаантай ярилцлаа.

-Барилгын салбар сүүлийн жилүүдэд шинжлэх ухааны үндэслэл муутай хөгжиж байна гэдэгтэй салбарын эрдэмтний хувьд хэр санал нийлэх вэ?
-Ерөөсөө л тийм байгаа юм. Цаашдаа барилгын салбарт шинэ техник технологи нэвтрүүлэх, шинэ материал нутагшуулах,үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилготой байгаа бол энэ салбарыг хөтлөж явах шинжлэх ухааны байгууллага зайлшгүй шаардлагатай байгаа юм. Ах нь социализмын үед байсан “Барилгын эрдэм шинжилгээний хүрээлэн” шиг тийм байгууллагыг энэ салбарт дахин бий болоосой гэж чин сэтгэлээсээ хүсч явдаг өвгөн эрдэмтэн. “Барилгын эрдэм шинжилгээний хүрээлэн” гэж ямар байгуулага байсан талаар би нэг үлгэр шиг юм ярьж суудаг хэдэн хүний нэг. Манай энэ байгууллага Барилгын үйлдвэржилтийн сектор, Барилгын төсөв норм, үнэ бүрдэлийн сектор, Барилгын үйлдвэрлэлийн техник механикжуулалтын сектор гэх мэт 8 алба хэлтэстэй, дээрээс нь Зохион бүтээх товчоо, Туршлага шинжилгээний станцтай үүндээ шинээр нэвтэрч байгаа техник технологи, материалыг туршдаг бүрэн цогц шинжлэх ухааны судлагааны ажлын баазтай байлаа. Хамгийн харамсалтай нь 1990 оноос хойш хувьчлал нэрээр энэ байгууллага үгүй болж,  “Барилга корпораци” гэж байгууллага бий болсон ч энд зөвхөн хот байгуулалт, зураг төсөл дээрээс нь барилгын материалын лабораторын зарим шинжилгээ хийдэг газар болж хувирсан даа. Нэг ёсны бизнесийн байгууллага болсон. Тэр хувийн байгууллага өөрийн лаборатортоо шинжилгээ хийгээд түүндээ тааруулж тохирлын гэрчилгээ олгодогийг нь би лав ойлгохгүй байгаа. Мөн дээрээс нь энэ байгууллагад мэргэжлийн туршлагатай, чадавхтай боловсон хүчин бараг байхгүй байна. Ганцхан энэ байгууллагад ч биш ер нь барилгын салбарыг эрхэлсэн яам тамгын газарт ч мэргэжлийн боловсон хүчин дутмаг байна. Өөрөөр хэлбэл энэ салбарын мэргэжилтнүүд Монгол улсад хангалттай байгаа ч хэрэгтэй газраа ажиллахгүй байна л гэж би хэлмээр байна. Хамгийн харамсалтай нь энэ хүмүүсийг хэрэгтэй газар нь олж ажиллуулах, энэ салбарыг цэгцлэх нэгдсэн бодлого үгүйлэгдэж байгаа юм.
-Өнөөдөр барилгын салбарт иноваци бий болгоно гэж байна. Иноваци гэж яг юу вэ?
- Ерөөсөө л шинжлэх ухаанч байдлаар хөгжүүлнэ гэсэн үг шүү дээ. Яахав сүүлийн үед гадаад үг хэллэг хэрэглэх сонирхол өндөр болсноос ингэж ярьж байгаа байх. Иноваци гэдэг нь шинэ техник технологи нэвтрүүлэх эсвэл өмнөх шинжлэх ухааны судлагааны ажлаар гарсан үр дүнг үйлдвэрлэлд  нэвтрүүлэх юм. Тэгэхээр барилгын салбарт иноваци бий болгоно гэж ярьж байгаа нь шинжлэх ухааны үндэслэлтэй хөгжүүлнэ гэсэн үг байгаа биз. Шинжлэх ухаан байхгүй, судлагааны ажил хийхгүйгээр барилгад амжилт олно гэсэн ойлголт ерөөсөө байхгүй. Бид нар ямар байдлаар хоцорч байгааг би чамд энгийн нэг жишээгээр тайлбарлая. Бетон хийц, керамик материалын талаар бид ярьдаг ч үүнийг олон улсын хэмжээнд бетоны маркаа хэрхэн дээшлүүлэх, үүнээс үндэслэлээд эх орныхоо байгаль цаг уур, газар хөдлөлд тохирсон бетоны ямар үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх зэргийг хэн ч хэлж мэдэхгүй байгаа юм. Өөр өөрсдийн санаа зоргоор дуртайгаа сонгон авч бүтээгдэхүүний чанарын хувьд сайн, муу юм үйлдвэрлээд явж байна. Тэр битгий хэл одоо мөрдөгдөж байгаа норм дүрэмд ч бас алдаа дутагдалтай зүйл заалтууд  маш олон байна. Энэ бүгдийг нэгдсэн шинжлэх ухааны байгууллагатай судлагаа шинжилгээ, туршилт, дүгнэлт хийдэг болж байж л цэгцлэнэ. Энэ чигээрээ байгаад байвал  эцсийн бүлэгт хэн хохирохов гэвэл хэрэглэгчид, Монголчууд бид өөрсдөө хохирно. Хүн харахад барилга гэдэг цемент, элс, хайрга нийлүүлж зуураад хийчихдэг бүдүүн баргийн ажил мэт харагддаг бололтой. Гэтэл барилга гэдэг маш нарийн шинжлэх ухаан төдийгүй хүний эрүүл ахуй талаасаа, удаан хугацаанд баталгаатай амьдрах орчин талаасаа, байгаль орчинд ээлтэй гэх мэт маш олон хүчин зүйлүүдийг тусгаж авч үздэх шаардлагатай болдог.
-Бусад улс орны  хувьд барилгын салбарт эрдэм шинжилгээний ажлууд нь хэрхэн явагддаг,  ямархуу уялдаа холбоотой ажилладаг бол?
- Би лав шинжилгээ судлагааны төв байгууллага байхгүй нэг ч улс орныг мэдэхгүй. Энэ байгууллагаа түшиглээд техник технологи, материалийг өөрийн орны онцлогт тохируулан хэрэглэдэг нийтлэг жишиг байна. Хоорондын харилцан уялдаа маш сайн. Тухайлбал: Америкт их, дээд сургуулийн багш нарыг түшиглэн барилгын хяналтаа хийлгэж байна. Энэ нь багш, судлаачид аливаа бизнесийн байгууллага шиг хахууль, мөнгө төгрөг авах сонирхол, нөхцөл байхгүйтэй холбоотой. Манайд ч мөн барилгад эрдэм шинжилгээний байгууллагаар хөндлөнгийн хяналтаа хийлгэх нь зүйтэй байх. Салбарынхаа шинжлэх ухааны байгууллагыг Барилгын хөгжлийн төвийн лабораторийг түшиглээд босгоод ирж болмоор санагдаад байгаа юм. Харамсалтай нь тэр лабораторид мөн ялгаагүй, одоогоор мэргэжлийн хүн мөн ховор байх шиг. Мэргэжлийн хүн байхгүй болохоор хөгжүүлэх, өргөжүүлэх тухай ярихад хэцүү болж байгаа юм. Яагаад гэвэл тэр хүмүүс яаж ажиллахаа мэдэхгүй учраас.
-Эрдэм шинжилгээний ажлыг ч мөн ялгаагүй өөрсдийн сонирхлоор хийж байна. Магистерийн ажлын сэдэв давхцах, ор нэрийн төдий байгаа зэрэг шүүмжлэлүүд байдаг. Энэ тал дээр өөрийн бодлоо хуваалцаач?
-Үгүй, Тийм биш гэж би хэлэхгүй. Барилгын салбарыг аваад явчихдаг бодлогын нэгдсэн, байгууллагатай, дээрээ толгойтойсон бол ийм асуудал гарахгүй шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл та нар ийм чиглэлээр судлагаа хий, түүнийг чинь ингэж нэвтрүүлнэ гэх зэргээр бодлого барьдаг газар Монголд алга тэгэхээр бид ерөнхийд нь харж байгаад манайд иймэрхүү төрлийн зүйл нэвтэрвэл хэрэгтэй юм болов уу гэж бодоод л магистер, докторын ажлуудын сэдвийг сонгон өгч байгаа юм. Тэр судлагааны ажлыг амьдралд нэвтрүүлэх гэж БХБЯ, Барилгын хөгжлийн төв зэрэг газруудад танилцуулдаг. Гэвч үүнийг маань ажил хэрэг болгох сонирхол алга. Үүнийг нь би мөн ойлгох мэргэжлийн хүн тэнд байхгүйтэй холбоотой гэж үзэж байгаа. Магадгүй дээрх байгууллагуудад гадаадад дээд сургууль төгссөн гадаад хэл устай мундаг боловсон хүчнүүд бий байх. Гэхдээ салбараа ойлгохгүй Монголынхоо хэрэгцээ шаардлагыг гадарлахгүй, түүний ойр хэтийн ирээдүйг төсөөлөхгүй бол тэнд байх хэрэг байна уу? Яг үнэндээ зарим мундаг хэлтэй устай хүмүүсийн орчуулсан материал бага ангийн хүүхдийн хэл найруулгын төвшинд бичсэн, барилгын тогтсон үг хэллэгийг эвдсэн, хэн ч уншаад ойлгохын  аргагүй юм байх нь элбэг. Мөн би тогтсон эрдэм шинжилгээний байгууллагатай болъё гэж дахин дахин ярьж байгаа нь засаг төр, яам тамгын газар яаж ч солигдсон холигдож, солигддоггүй энэ газар хэвээрээ үйл ажиллагаа явуулдаг, тэнд ажлаа мэддэг хүмүүс ажилладаг байхад болно гэснийх юм. Тэгэхгүй бол нэг дарга солигддог, дарга дагаад бусад хүмүүс ч солигддог, түүнийг дагаад салбарын бодлого алдагдаж байдгийг болиулах цаг болсон.  Тухайлбал хэдэн жилийн өмнө нэг дарга нь гараад барилгад Канад нормыг мөрдөнө гэж баахан бужигнасан. Тэгвэл одоо евро кодыг мөрдөнө гэж байна. Юуг , яаж мөрдөхөө эхлээд судлах хэрэгтэй. Судлагааныхаа үндсэн дээр оновчтой зөв сонголт хийж байж ажлаа эхлэх ёстой. Евро кодыг мөрдөж болно. Гэхдээ түүн дотор манайд тохирох ч юм бий, үгүй ч юм бий. Харин үүнийг судлаад энэ хэсгийг нь авна, энэ хэсгийг нь өөрийн нутаг орны онцлогт тохируулан ингэж өөрчилнө, энэ хэсгийг нь хаяна гэсэн судлагааг хийсэн л гэж найдаж байгаа. Манай сургууль дээгүүр ирээд багш нарын саналыг сонсоод, судласан зүйл байгаа зэргийг асуусан хүн одоогоор алга. Тэгэхээр бид нэг  салбарт ажиллаж байгаа хэрнээ  хэвлэл мэдээллээс бие биений ажлыг сонсч байгаа нь харамсалтай.
-Барилгын салбар хурдацтай хөгжиж байна гэж ярьдаг. Та үүнтэй санал нийлэх үү?
- Олон барилга баригдаж байгаагаар нь энэ салбарыг хөжиж байна гэж дүгнэдэггүй юм. Ахиц дэвшилтэй зүйл байгаа гэдэгтэй маргахгүй. Энэ барилгыг барихад ямар шинэ материал хэрэглэв, гаднаас худалдаж авдаг ямар материалыг өөрийн орны түүхий эдээр орлуулж ашиглав, хүний хөдөлмөрийг хэр хөнгөлөж байгаа, эрчим хүчийг хэрхэн хэмнэж байгаа зэргээр барилгын салбарын хөгжлийг дүгнэдэг гэж өвгөн ах нь боддог юм. Дээр хэлсэн зүйлүүдэд бид тодорхой ахицтай байгаа хүлээн зөвшөөрнө гэхдээ боломж байхад боломжийн хэмжээнд биш байна гэж хэлмээр байна. Одоо Улаанбаатарт өндөр барилгууд барина гэж байна. Газар хөдлөлт, хөрсний судлагаа дээрээс нь барилгын үндсэн жинг хөнгөвчлөхийн тулд ямар материалыг ашиглах, тэр материалын түүхий эдийг ямар орд газраас авах зэрэг судлагаа хийсэн эсэхт анхаарах нь чухал. Түүнчлэн үндэсний боловсон хүчнүүдийн боловсролын чанарт ч мөн анхаарах хэрэгтэй санагдана.