Энэ удаагийн “Зочин” буландаа “Бүргэд констракшн” хэмээх барилгын материалын худалдаа, барилга угсралтын компаний захирал М.Цогжавхааг урин оролцуулж байна. Барилгын салбарт амжилтанд хүрсэн эмэгтэй удирдагчид ховор ч амжилттай сайн явж байгаа нь бас бий. Тэдний нэг болох М.Цогжавхаа захирлын яриаг танд хүргэж байгаадаа баяртай байна.
-Манай уншигчдад өөрийгөө танилцуулана уу? Хэзээнээс эхлэж барилгын салбартай холбогдов. Үүнээс яриагаа эхлэх нь зүйтэй болов уу?
-Би нийслэлийн 1-р дунд сургуулийг дүүргээд  ЗХУ-ын Уралын Политехникийн дээд сургуулийг Барилгын дулаан хангамж, агаар сэлгэлтийн инженер мэргэжлээр төгссөн. Төгсөж ирсэн даруй буюу 1992 онд “Материал импекс” буюу хуучнаар Барилгын хангамжийн нэгдэлд мэргэжилтнээр ажилд орж байлаа. Намайг төгсөж ирэхэд хувийн хэвшил дөнгөж гарч ирэх хандлагатай болж байсан, барилгын салбарын үйл ажиллагаа ерөнхий дөө тийм сайн биш, хөрөнгө оруулалтын хомсдолтой болчихсон нэг тийм тогтворгүй үе байсан даа. Гэвч энэ том газраас би ажлын гараагаа эхлэж, салбарынхаа амжилт, бэрхшээл аль алиныг нь бага боловч мэдэж авсан маань цаашдаа амжилттай ажиллах эх суурь болсон гэж боддог. Тэр цагаас өнөөг хүртэл барилга гэх энэ их айлын нэг гишүүн болоод явж байна.
Ер нь барилгын хангамж гэдэг нэг талаар барилгын салбарт хамаарагддаг ч нөгөө талаараа худалдаа-үйлчилгээ, борлуулалт, бизнесийн үйл ажиллагаа болдог талтай. 1999 онд “Материал импекс” хувьчлагдахад өөрийн хувийн компанийг байгуулахаар зориг шулуудсан. Сүүлдээ “Материал импекс”-ийн нэг агуулахыг, багахан газрын хамт худалдаж аваад барилгын материалын захыг нээсэн. Дараа нь ОХУ, Хятадаас арматурын төмөр, труба, метал хийц, зоргодос, үртсэн хавтан,  модон материал, фанер за тэгээд будаг, хадаас хүртэл оруулж ирж байсан. Одоо ч гэсэн оруулж ирж байна. Гэхдээ арай боловсронгуй болсон гэх үү дээ тухайн бараа материал авдаг байгууллагуудынхаа албан ёсны борлуулагч болон хэрэглэгчдэдээ чанартай сайныг нь сонгож хүргэдэг болсон. Ингээд бизнес хийх явцын дунд харилцагчид , найз нөхөд, ойр дотныхон маань зөвлөснөөр сүүлийн үед барилга барьж байна. Саяхан  567 дахь айлынхаа орон сууцыг ашиглалтанд оруулж улсын комисст хүлээлгэн өглөө. Эргээд харсан 5, 6, 7 гэсэн  өсөх хэмнэлээр тоо таарсанд нэг талаар бэлгэшээж байгаа. Мөн барилгад байнгын хэрэгцээтэй байгааг нь бодолцож вакум цонхны “Хос болор талст” гээд жижиг үйлдвэрийг нээн ажиллуулж эхэлж байна.  Иймэрхүү л ажил эрхэлдэг хүн байна даа би.
-Таныг дөнгөж дээд сургууль төгсөж ирсэн үе болоод өнөөдрийн цаг хугацааг харьцуулвал барилгын салбар тэр тусмаа бараа материалын зах зээлд ямархуу ялгаа харагдах бол?
-Өдөр шөнө шиг ялгаатай гэж хэлнэ. Тухайн үед модны “Хангай” гэгдэх зах дээр бага сага модон материал бэлтгэж хийнэ, “Лоз” гээд компани будаг найруулдаг, Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр дөнгөж ашиглалтанд орж эхлэж байсан. Энэ нь нийт хэрэгцээний хаана ч хүрэхгүй. Бүх зүйлийг гаднаас зөөнө. Гадаад гэдэг нь ОХУ.  Хангамжийн газрууд зөвхөн цохолтоор байгууллагуудад өгдөг, хувь хүнд материал өгдөггүй ийм л үе байсан. Намайг төгсөж ирсний дараагийн жил Хятадаас Азийн хөгжлийн банкны шугамаар нэлээд олон төрлийн материал нийлүүлж байсан нь бараг хоёрдогч орноос бараа материал орж ирсэн нь тэр болов уу.  Барилга ч одоогийнхтой харьцуулахад бараг баригддаггүй байж. Тэгэхээр барилгын материалыг засвар үйлчилгээнд голцуу ашиглана.  Зах зээлд дөнгөж орж байсан үе болохоор “Материал импекс”ийн мэргэжилтнүүдийг зүгээр бэлэн материал тавьчихаад түүнийгээ зараад суугаад байж болохгүй, брокер хэлбэрээр ажиллахыг шаардаж эхэлсэн. Тэгээд “Барилгын бирж” гэж байгуулаад илүүдэл материалаа хаана зарахаа мэдэхгүй байгаа иргэд байгууллагыг олж, тэдгээрийн бараа материалыг хэрэгцээтэй хүмүүст нь өгөх гэсэн зарчимаар ажилладаг байлаа. Тухайн үед зарах бараа олддоггүй байсан бол одоо барааны илүүдэл болж байна. Ганцхан улсаас бараа материалаа оруулж ирдэг байсан бол бол одоо гарын 10 хуруунаас давж байна. Ингэж л өөрчлөгдсөн байна.
Ер нь 1990-ээд оны эхэн үед хүмүүс ганзагын наймаа гээд гутал , хувцас зөөдөг байсан бол сүүлдээ будаг, хадаас, хар цаас оруулж ирдэг болж эхэлсэн. Тийм наймаа эрхэлдэг хүмүүс надаас танай байгууллагаас хүмүүс юу сураглаж ирж байна, юу авчирвал амжилт олох бол гээд асуудаг, би ийм бараа авчраад өгөөч гээд л урт гэгчийн жагсаалт өгч явуулдаг байсан.  Энэ бүхэн намайг бас бизнес эрхлэхэд түлхэц болж өөр хүнд захиулж авчирч байхаар өөрөө оролдоод үзвэл болох юм байна гэх санааг төрүүлсэн. Тэр үеийн барилгын материалын нэр төрөл болоод дэвшлийг өнөө үетэй харьцуулахын аргагүй. Одоо бол барилгын материал хичнээн гоё болж байна вэ, бараг өдөр бүр шинэ технологи нэвтэрч байх шиг байна. Хөөсөнцөр гэхэд зүгээр л нийлүүлээд тавьчихдаг байсан бол одоо банз шиг амалгаатай болсон байна. Дэлхийн түвшинд барилгын салбарын хөгжил асар хурдацтай байна. Энэ бүгдээс манай барилгын материал, ер нь барилга салбарынхан хоцрохгүй сайн явж байгаа л гэж би боддог.
-Ингэхэд та энэ мэргэжлийг яагаад сонгох болсон бэ?
- Уг нь би компьютерийн мэргэжлийн хүн болох сонирхолтой байсан. Компьютер гээч юм анх гарч ирээд их гоё санагдаад. Гэтэл тэр жил миний хүсч байгаа 5 хуваарь дээр 100-аад хүн өрсөлдсөн санагдана. Тэгсэн би 0,01 оноо дутаад эхний 5-д орж чадалгүй 6-д орчихсон. Тэгээд энэ мэргэжлийг авсан. Анх авахдаа барилгын чиглэл ч гэж ойлгоогүй. Дулаан, хийн хангамжийн инженер гэж ойлгоод байсан чинь сургуульдаа очоод мэдтэл барилгын хангамж болж таараад нэг их уйлж байсан. Эмээ маань хүртэл охин маань барилгачин болчихлоо гээд л. Тэр үед хүмүүс барилгын салбарыг хүнд хүчир, хар бор ажил гэж л ойлгодог байж. Эмээ, өвөө дээрээ өссөн болохоор эмээ надаар хүнд хэцүү ажил хийлгэхгүй гэсэндээ л тэр байх.  Тэр үетэй харьцуулах юм бол барилга гэдэг бахархмаар сайхан мэргэжил болж хувирч байна. Тухайн үедээ маш их харамсаад л 0,01 оноо дутаад барилгачин болчихлоо гээд л бодоод байдаг байсан. Харин одоо бурханы зурсан зураг байж, ямар азаар энэ мэргэжлийг сонгов доо гэж боддог юм.
-Нээрээ ч одоо бол хүн болгон шахам энэ салбар руу хошуурч байна. Энэ талаар та юу гэж бодож байна вэ?
-Улс орны бүтээн байгуулалтын эзэд болсон энэ сайхан мэргэжлийг эзэмших хүн олон болж байгаа нь бахархууштай. Гэхдээ мэргэжилтэй, мэргэжилгүй бүх хүмүүс энэ салбар руу орж ирж байгаа нь бас бодох л асуудал. Тэгэхдээ санхүүжилт тал руу нь л янз бүрийн хүмүүс орж байгаа болохоос барилга барьж байгаа хүн нь мэдээж мэргэжлийн барилгачин, бариулж байгаа нь барилгын инженер  байж таарна. Яагаад гэвэл барилга гэдэг бол маш нарийн мэргэжил, хүссэн хүн болгон хийчихдэг амархан эд бас биш. Дээр нь маш өндөр хариуцлага юм. Хүн болгон эмч болоод мэс засал хийгээд байдаггүй биз дээ. Үүнтэй яг ижил, тийм нарийн шинжлэх ухаан.
-Төрийн бодлого ерөнхийдөө дотоодын барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжихэд чиглэж байна. Хэр үр дүнтэй байна гэж та харж байна вэ?
-Би үүнийг маш зүйтэй гэж боддог. Бид дотооддоо бүгдийг биш юм аа гэхэд ихэнхийг нь хийж сурах л хэрэгтэй байгаа юм. Энэ олон сая долларыг гадаад руу гаргах нь мэдээж буруу. Үүний ядаж талыг нь эх орондоо авч үлдэж чадвал хичнээн сайхан билээ. Гэхдээ үйлдвэрлэл бий болгох гэдэг нь ганцхан үйлдвэр байгуулснаар шийдэх асуудал биш. Нэгэн цогц зүйлийн шийдэж байж л дотоодын үйлдвэрлэл бий болно. Жишээ нь хар цаас гэхэд нефтийн гаралтай бүтээгдэхүүн. Тэгэхээр бид нефтээ олборлоод ашиглаж эхлэсний дараа хар цаасыг үйлдвэрлэх боломжтой болно. Арматураа хүдэр боловсруулаад өөрсдөө үйлдвэрлэдэг болчихвол олзуурхмаар. Гэтэл Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр зөвхөн хаягдал төмрийг ашиглаж байгаагаас гадна үүн дээр нэмэлтээр ордог химийн бодисуудыг мөн л гаднаас оруулж ирж байна. Магадгүй үүнд илүү их цаг хугацааг зарцуулах байх. Өөрөөр хэлбэл ганцхан үйлдвэр байгуулсанаар бүх зүйл болохгүй, дагалдах бусад түүхий эдийн үйлдвэрийг ч бас  байгуулах шаардлагатай байгаа юм. Тухайлбал: Цахилгааны эх үүсвэр, химийн олон тооны нэмэлт бодисууд энэ бүгдийг бид өөрсдөө хийж байж л сая дотоодын бүрэн цогц үйлдвэрлэл болно гэж хэлэх гээд байна л даа. Түүнээс биш дотооддоо ямар нэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаа ч аль нэг түүүхий эдийг нь гаднаас авдаг бол дотоодын үйлдвэрлэл гэхэд бас л хэцүү юм. Гэхдээ юм багаасаа л эхэлдэг, бага боловч урагшилж байгаа гэж бодож байна. Яагаад гэвэл би барилгын салбар ямар түвшинд байсныг мэднэ. Одоо ямар болж байна. Ер нь бол манайхан гайхалтай хурдан хөгжиж байгаа л гэж боддог.
-Барилгын салбарт бизнес эрхлэхэд учирч байгаа хүндрэлийг нэрлээч гэвэл?
-Энэ ч хэцүү, тэр ч хэцүү гэж бусдаас тусламж хардаг цаг одоо ерөнхийдөө өнгөрсөн. Гэхдээ ажил хийж байгаа юм чинь бэрхшээл байлгүй яахав. Өнгөрсөн жил төрөөс барилгын үнийг тогтвортой байлгах зорилгоор хөтөлбөр гаргасныг та бүхэн мэдэж байгаа байх. Манайх ч бас энэ хөтөлбөрт хамрагдаж тодорхой санхүүжилт авсан. Энэ хөтөлбөрт хамрагдсан компаниудад арматурын үнэ ийм байх ёстой, цемент энэ үнэнээс дээшээ зарагдах ёсгүй гэх мэтээр хатуу зааж байсан ч сүүлдээ үнэхээр барих боломжгүй болсон. Ер нь иймэрхүү байдлаар бизнесийн салбарт төр оролцоод байх нь миний бодлоор  буруу. Энэ бүгд зах зээлийнхээ дагуу өсч, буурч байдаг гэдгийг цаг хугацаа харуулж байна.  Тухайлбал энэ жил төр ерөөс оролцоогүй байхад арматурын үнэ 1сая 250-д тогтвортой байлаа. Өслөө гэхэд 30-40 мянгад хэлбэлзэж байх жишээний. Гэтэл энэ жил урьдын адил валютын ханш өссөн үү, өссөн. Гэвч үнэ хэвээр байлаа.  Тийм болохоор төр засгаас ийм жижиг сажиг зүйлд оролцох илүү өргөн далайцтай зүйлд анхаарал хандуулах хэрэгтэй болов уу.
-Таны эрхлэж байгаа ажил бас мэргэжлийг тань сонсоод шинээр нэвтэрч байгаа барилгын материал, шинэ технологийг хэрхэн хүлээж авдаг бол гэх сониуч бодол төрлөө?
-Нээрээ мэргэжлийн онцлог байх. Гадаадад явж байхад гоё сайхан барилга, өөр шинэлэг байдлаар хийсэн хийц зэргийг харахаараа очиж тулж харахгүйгээр өнгөрч чаддаггүй юм. Ийм л болчихдог юм байна. Шинэ технологи оруулж ирэхдээ үнэ бас хүний хөдөлмөрийг хэр зэрэг хөнгөвчилж байгааг нь л харна. Одоохондоо манай зах зээл дээр үнэтэй бүтээгдэхүүн худалдан авах чадвар муу байна. Гэхдээ гоё бараа материал харвал хаана үйлдвэрлэчихэв, хэн хийчихэв гээд хөөгөөд явчихна шүү дээ.
-Танай байгууллага одоо ямар төсөл дээр ажиллаж байна вэ?
-СХД-т “Өндөр хөтөл” гээд орон сууцны хорооллын ажлыг эхлүүлэх бодолтой зураг төслийн ажлыг эхлүүлүүлээд байна. Мэдээж барилгын материалын худалдаагаа эрхэлж байгаа.
-Энэ жил дахиад л улс орны эдийн засаг хямарч байна гэх. Дотор нь байгаа хүний хувьд энэ хямрал барилгын салбарт хэр нөлөөлж байгааг мэдэж байгаа болов уу?
-Ер нь бол нөлөөлж байна. Манай байгууллага барилгын материалын худалдааны чиглэлээр бизнесээ түлхүү явуулдаг. Худалдаан дээр гэхэд энэ жилийн борлуулалтыг өмнөх жилийнхтэй харьцуулахад хамаагүй буурсан байна. Барилгын үндсэн түүүхий эд болох арматурыг авч байгаа хүн маш цөөхөн байлаа. Арматур авахгүй байна гэдэг бол шинээр карказ босохгүй буюу шинэ барилга угсралт явагдахгүй байна гэсэн үг. Миний бодлоор барилга угсралт нь дууссан барилгууд дотор заслаа хийх гэх мэт ажлууд л энэ жил хийгдсэн байх. Бүүр шинээр баригдаж байгаа барилга маш цөөрлөө л гэж бодож байгаа.
-Та түрүүн барилгын хариуцлагын талаар их сонирхолтой эхлүүлсэн ч би яриаг тань гүйцэд сонсолгүйгээр өөр зүйлд чиглүүлчихлээ. Энэ талаар үргэлжлүүлж хэлж өгөөч, барилга барих гэдэг таныхаар  юу вэ?
 -Маш өндөр хариуцлага. Хүн өөрөө бүхнийг хянаад явна гэдэг боломжгүй зүйл. Тийм болохоор хөндлөнгийн хяналт барилгад маш чухал юм. Энэ хөндлөнгийн хяналтыг манай улс барилгын салбартаа маш тодорхой болгох хэрэгтэй. Надтай хамт ажиллаж байсан залуу Америкийн Сан-Франциско хотод барилгын компани ажиллуулж байна. Тэнд очоод харж байхад далд ажлын хяналтыг тухай тухай бүрд нь хийгээд явж байна. Нэг хана хийлээ хяналтын байцаагчаа дуудаад хянуулаад зөвшөөрлөө авсаны дараа дараагийн хана эсвэл шатны сууриа тавилаа өнгөлгөө хийхээс өмнө хянуулаад зөвшөөрлөө авсаны дараа  дараагийн ажлаа хийх жишээний. Ийм л тогтолцоо байх хэрэгтэй юм шиг санагдсан. Түүнээс бүгдийг хийсэн хойно хянуулахад хяналт зөв байгаа гэдэг нь бас л эргэлзээтэй.
Би барилгыг чанартай барихыг л боддог. Манай байгууллагын нэр хүнд, цаашдаа энэ салбарт оршин тогтнох баталгаа бол барьсан барилгын маань чанар юм. Тийм болохоор барилга баригдаж байх хугацаанд санаа зовохгүй өдөр гэж нэг ч үгүй. Малчин хүн мал хариулахдаа тэнгэр, цаг агаарын өөрчлөлтийг давхар шинждэгийн адил барилга бариулахад барилгын ажлын үе шатны хяналтыг тогтмол хийх бас цаг уурын байдалд тохируулах зэргийг бодож байдаг. Маргааш бороотой гэвэл бетон авч болох нь уу үгүй юу, дээвэр хийж болох эсэх, гаднах дулаанаас хамаардаг ажлаа хамгийн түрүүнд бодно. Салхитай бол юуг хийж болохгүй гээд л санаа зовох, зохицуулах зүйл асар их юм. Ер нь барилга барина гэдэг их л санаа сэтгэл зовоосон, өндөр хариуцлагатай ажил юм даа.
 Ярилцсан П.Өлзийням