Барилгын салбарт янз бүрийн л төсөл хөтөлбөрүүд хэрэгждэг. Гэхдээ үр дүнгээ өгсөн нь хэр байдаг бол. Дулааны цахилгаан станцуудын үнсийг барилгын материалд ашиглах тухай аль хэдэн жилийн өмнөөс яригдаж байгаа ч өнөөдрийг хүртэл материал үйлдвэрлэгчдийн тодорхой хувийг эзлэж чадаагүй байгаа юм. Харин энэ талаар тодорхой үр дүнд хүрэхээр идэвхийлэн ажиллаж байгаа “Каритас Чех” хэмээх олон улсын байгууллагын үйл ажиллагааны талаар нэгэн эрхэмтэй ярилцлаа. Түүнийг  Тибо Шапуа гэдэг. “Каритас Чех” байгууллагын Монгол дахь суурин төлөөлөгч.

-Юуны өмнө өөрийгөө болон байгууллагынхаа талаар манай уншигчдад танилцуулахгүй юу?

-Монголын барилгын салбарын мэргэшсэн сэтгүүлтэй хамтарч ажиллаж байгаадаа  баяртай байна. Манай байгууллага Чехийн олон улсын хүмүүнлэгийн хөгжлийн хөтөлбөр хэрэгжүүлдэг бөгөөд Монголд 2006 оноос жижиг төслүүд хэрэгжүүлж эхлээд 2008 оноос суурин үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Энэ хугацаанд янз бүрийн салбарт 10-аад хүмүүнлэгийн хөгжлийн жижиг төслүүд хэрэгжүүлсэн байдаг. Миний хувьд 2013 оны 9-р сараас эхлэн Монгол дахь суурин төлөөлөгчөөр ажиллаж эхлэсэн. Исвич азиа програмийн  хүрээнд санхүүждэг. “Свич Азиа”–ийн гол зорилго нь тогтвортой үйлдвэрлэлийг бий болгох юм. Энэ том хөтөлбөрийн хүрээнд Азийн 40-өөд оронд төсөл хэрэгжээд байна. Үүний нэг нь Монголд хэрэгжиж байгаа “Свич Азиа” буюу “Байгаль орчинд ээлтэй, эрчим хүчний хэмнэлттэй барилгын үйлдвэрлэлийг дэмжих төсөл юм. Энэхүү төсөл нь тогтвортой үйлдвэрлэл хэрэглээг бий болгох зорилго агуулдаг. Гэхдээ аль ч салбарт байж болдог. Сүүлийн үед Монголын барилгын салбарт эрчимтэй үйлдвэрлэл явагдаж байгаатай холбогдуулан байгаль орчинд сөрөг нөлөөлөл ихсэх болсон. Энэхүү сөрөг нөлөөллийг багасгах талаар төрийн байгууллагаас ч тэр хувийн хэвшлээс ч тэр үйл ажиллагаа маш сул явуулж байна. Тиймээс манай төсөл хэрэгжиж байгаа гэж ойлгож болно. Та манай төслийн нэрнээс үндсэн зорилгыг мөн мэдсэн гэж бодож байна.

-Уг төслийн хүрээнд барилгын 3 төрлийн материал гарган авч байгаа гэж сонссон. Энэ  талаар жаахан дэлгэрэнгүй ярьж өгнө үү?

-Бид төслийнхөө хүрээнд дулааны цахилгаан станцаас ялгарч байгаа үнсийг барилгын материалд ашиглаж, үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх зорилгоор туршилт, судлагаа хийж байна. Монгол улс бол төвлөрсөн дулаан хангамжтай орон. Зөвхөн Улаанбаатар ч бус бусад аймаг орон нутаг ч ялгаагүй бүгд нэг халаалтын системтэй. Тэдгээр цахилгаан станцуудаас маш их хэмжээний үнс ялгардаг. Энэ үнсийг ашиглаад барилгын материал үйлдвэрлэж болно. Одоогоор Монголын дулааны цахилгаан станцууд үнсний хаягдлаа ойролцоох газарт овоолж мөн булдаг. Энэ үйл ажиллагаа нь стандартын дагуу, байгаль орчинд ямар нэг сөрөг нөлөөлөл үүсгэхгүйгээр байж чадаж байна уу гэвэл тийм бус байдаг. Үнсийг барилгын материалд ашиглах нь өнөөдрийн дэлхий нийтийн чиг хандлага болсон ногоон барилга руу Монгол улсын барилгын салбар чиглэж байгааг харуулах төдийгүй байгалиас шууд авч ашигладаг элс, шохой зэрэг байгалийн шавхагддаг бүтээгдэхүүнийг орлуулах сайн талтай. Бидний гаргаж авч байгаа үнсний хольц бүхий бүтээгдэхүүн лабораторт хийсэн судлагаагаар  маш сайн үзүүлэлттэй байгаа. Австрали, Англи зэрэг бусад орнуудад хийдэг биднийхтэй ижил төрлийн бүтээгдэхүүнүүд ч гэсэн чанарын үзүүлэлт өндөртэй байдаг. Бас нэгэн сайн тал нь үнсийг ашиглах нь үнийн хувьд хямд тусдаг. Монгол орны хувьд Улаанбаатар хотод барилгын материалын ихэнх үйлдвэрүүд байдаг учир тээвэрлэлтийн зардал ч мөн хэмнэх юм. Энэ  төслөөс шууд үр дүнг нь хүртэх ёстой хүмүүс бол жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчид. Монголын барилгын материалын ихэнх хувь нь гаднаас импортоор орж ирдэг. Эдгээр импортоор ирж байгаа бүтээгдэхүүнүүд дотоодын жижиг, дунд үйлдвэрлэгч нарын зах зээлийг булааж байна. Харин энэ төслийн үр дүнд дотоодын үйлдвэрлэгчдийн бараа бүтээгдэхүүний үнэ ханш буурах, чанарын үзүүлэлт нь сайжрах давуу талтай. Өөрөөр хэлбэл зах зээлийн өрсөлдөөн нь сайжирна. Энд нэг зүйлийг дахин тодруулж хэлэхэд бид Улаанбаатар хот дахь болон Дархан, Эрдэнэтийн дулааны цахилгаан станцуудын үнснээс авч шинжилгээ хийлгэхээр явуулсан. Мөн энэ үнсийг ашиглаад барилгын ямар төрлийн материал хийх нь ашигтай болохыг тогтоохын тулд маш их ажил, судлагаа, хөрөнгө мөнгө  шаардлагатай болсон тул тендер зарласан байгаа. Ингээд олон улсын тендер зарлахад Чехийн “Вуста” хэмээх барилгын институт шалгарсан.  Уг байгууллагад дулааны цахилган станцуудын үнсийг өгч цацраг идэвхт бодисийн шинжилгээ хийлгэхэд цацраг идэвхийн хэмжээ олон улсын болон Монголын түвшингээс доогуур байна гэдгийг нь тогтоож өгсөн.

-Манай дулааны станцуудаас гарч байгаа үнсийг чөлөөтэй ашиглаж болно гэсэн хэлэлцээрт хүрч чадсан болов уу? Мөн үнсний цөөн Монголд хангалттай гэж бодож байна уу? Энэ тал дээр судлагаа хийсэн үү?

-Цахилгаан станцуудтай хэлэлцээр хийхийг ярихад одоохондоо эрт байна. Яагаад гэвэл дээр хэлсэнчлэн Чехийн байгууллагатай хамтарч хийх судлагааны ажлууд одоогоор  хийгдэж дуусаагүй байна.  Судлагааны хүрээнд ямар төрлийн хэдэн бүтээгдэхүүнийг Монгол орны нөхцөлд үйлдвэрлэж болохыг тогтоогоод тэдгээр бүтээгдэхүүнийг бид туршиж байна. Үнсийг барилгын материалд ашиглах энэ технологи Монголд шинэ зүйл биш бөгөөд манай төслийн үр дүнг хүртэх ёстой жижиг, дунд үйлдвэрлэгчдийн ихэнх нь үнсийг ашиглаж үзсэн туршлагатай байдаг. Харин тогтмол ашиглахгүй байгааг нь судлаад үзэхээр  уг бүтээгдэхүүнд таарсан стандарт байхгүйтэй холбоотой байсан. Стандарт байхгүйгээр ямар ч бараа бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх боломжгүй шүү дээ. Мөн хэрэглэгчид тогтсон стандарт байхгүй бүтээгдэхүүнд төдийлөн итгэхгүй. Хүмүүс цацраг идэвхт бодис байгаа, хүний биед сөрөг нөлөөлтэй үгүйг нь мэдэхгүй байж худалдан авалт тэр бүр хийхгүй. Тийм болохоор бид стандартийг бий болгох шаардлагатай. Одоогоор бүтээгдэхүүний  туршилтын үйлдвэрлэл ерөнхийдөө дуусч байна. Үүнийг дуусгаад стандартыг боловсруулж батлууллахаар ажиллах юм. Хэрвээ энэ стандартыг авч чадвал бид үнс ашиглан барилгын материал үйлдвэрлэх зорилготой бүхий л компаниудад танилцуулна. Үүний дараа бид “Ногоон үйлдвэрлэгчдийн групп” байгуулаад, цахилгаан станцуудтай хамтарч ажиллах хэлэлцээр хийнэ. Энэ хэлэлцээр хийгдсэнээр станцуудын хувьд ч гэсэн ашигтай болно. Учир нь дулааны станцууд нэг үнсний сав буюу үнсээ агуулах газар байгуулахын тулд маш их хөрөнгө зарж байгаа. Тэгвэл тэдгээр байгууллагууд хүртэл хөрөнгө хэмнэнэ.
Харин нөөцийн тухай ярихад дулааны цахилгаан станцад хуурай болоод нойтон үнс гэж бий. Улаанбаатар хотод үнсээ хуурай болгон боловсруулж байгаа ганц газар нь одоогоор 4-р цахилгаан станц.  Хуурай үнсийг авч ашиглана гэвэл жаахан хязгаарлагдмал тал бий. Харин нойтон үнсний хувьд нөөц их байдаг. Зөвхөн Улаанбаатар хотод гэхэд жилд 1 сая тонн үнс бий болдог гэсэн судлагаа байна. Дээр нь ирээдүйд нэмэгдэж баригдах цахилгаан станцууд байна. Мэдээж энэ цахилгаан станцыг барихад цаг хугацаа шаардагдах байх. Гэхдээ энэ төлөвлөгдөөд хийгдэх гэж байгаа ажил шүү дээ. Мөн шинэ боломжууд ч нэмэгдэж байна. Жишээлбэл: 3-р цахилгаан станц тоног төхөөрөмжөө шинэчлээд тун удахгүй нойтон үнсийг үнсний санруугаа хаяхаа болих гэж байна. Өөрөөр хэлбэл үнсээ хуурай технологиор боловсруулан гаргана. Тэр хуурай үнсээ өөрсдийн дэргэд агуулахтай болоод энэ агуулахаас савлаад материал үйлдвэрлэгчид болоод хэрэгтэй хүмүүст нь өгөх зорилготой байгаа юм билээ. Хөдөө орон нутагт ч мөн дулааны цахилгаан станцуудаас гарах үнсийг ашиглан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх сонирхолтой, бүр үйлдвэрлэдэг аж ахуйн нэгжүүд олон байдаг. Тийм болохоор багагүй боломжууд гарч ирнэ гэж тооцоолж байгаа.

-Дэлхий дахинд дулааны цахилгаан станцын үнсийг барилгын материалд хэзээнээс ашиглах болсон юм болоо. Энэ тал дээр бусад орны туршлагыг хэр судласан бэ?

- Яг хэзээнээс гээд шууд хэлж чадахгүй байгаа ч гэсэн нэлээд эртнээс ашигласан. Австрали, Америк, Англи зэрэг орнууд анх энэ технологийг хэрэгжүүлсэн. Одоо  тэдгээр орнуудад үнсийг ашиглах тал дээр хууль эрх зүйн орчныг нь маш сайн бүрдүүлж өгсөн байдаг. Монгол үнс ашигласан бүтээгдэхүүн гэхээр жаахан өрөөсгөл ойлголттой байдаг. Хүний эрүүл мэндэд муу ч гэх юм уу сөрөг хандлага байдаг. Тэгвэл бидний хийсэн судлагаанаас харахад цацраг идэвхт бодис маш бага. Бусад бүтээгдэхүүнтэй холих тусам цацраг идэвхт бодис нь улам багасч байгаа нь шинжилгээний явцад харагдсан. Өөрөөр хэлбэл хүний эрүүл мэндэд ямар ч муу нөлөөгүй бөгөөд дээр нь нягтаршил, дулаан хадгалах чадвар нь элсийг хольж хийсэн бүтээгдэхүүнээс өндөр үзүүлэлттэй гарсан байгаа.

-Бид бүтээгдэхүүн гэж ярьж байгаа боловч яг ямар бүтээгдэхүүн болох талаар огт ярилцсангүй. 3 төрлийн барилгын материал үйлдвэрлэх туршилт гэл үү?

- Хөнгөн буюу хийт блок, хүнд гулдмай блок буюу нүхтэй блок мөн хуурай хольц үйлдвэрлэж болох юм гэсэн судлагааны үр дүн гарсан. Бид туршилтын үйлдвэрлэлийг дуусангуут бүтээгдэхүүнүүдээ Барилгын хөгжлийн төвийн лабораторит шинжлүүлж байгаа. Бидний хамгийн гол зорилго бол  цаашид үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүнийг Монголын болоод Европын стандартад нийцүүлэх юм. 

-Цаашид барилгын салбарт хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байгаа төсөл хөтөлбөр бий болов уу? Мөн  Монголд идэвхтэй үйл ажиллагаагаа явуулсаар байх  уу?

-Манай байгууллагын бас нэгэн чиглэл бол төрөл бүрийн сургалтууд байдаг. Энэ сургалтын хүрээнд өнөөдрийн дэлхий нийтийн чиг хандлага болсон ногоон барилгыг Монголд хөгжүүлэн дэлгэрүүлэхийг дэмжин ажиллаж төрөл бүрийн сургалтуудыг зохион бйагуулдаг байгаа. Монгол улсын Засгийн газраас ”Ногоон хөгжлийн стратеги”-ийг боловсруулсан. Энэ ажлыг ч бид мөн дэмжин хамтран ажилладаг.  Таны асуусан шинэ төслийн тухайд бид аль хэдийнэ нэг төсөл бичиж эхлэж байна. Энэ нь барилгын хог хаягдалын талаар юм. Өөрөөр хэлбэл барилгын хог хаягдлыг хэрхэн зохицуулах тал дээр шинэ төсөл маань дөнгөж бичигдэж эхлэж байна. Судлагааны хүрээнд хэд хэдэн байгууллагатай уулзаж байна.
Манай байгууллагын үйл ажиллагааны хувьд одоогийн байгаа төсөл маань 2015 оны сүүлээр дуусна. Бид хэдийгээр өөр төсөл бичээд байж байгаа боловч бусад төрийн бус байгууллагын адил санхүүжилтын асуудалд орж болох юм. Тэгэхдээ бид аль болох үйл ажиллагаа явуулна. Хэдийгээр үйл ажиллагаагаа явуулах боломжгүй болсон байлаа ч гэсэн энд ажилтнууд маань чадварлаг, мэдлэгтэй боловсон хүчнүүд болж үлдэнэ. Байгууллагад маань ч гэсэн чамгүй их мэдээллийн сан хуримтлагдаж байгаа учир үүнийгээ Монголын төлөө ихийг хийх хүсэлтэй хүнд гардуулж өгч болно. Бид мэдээж Монголд ажиллах хүсэлтэй байна. Яагаад гэвэл бид маш олон байгууллагатай хамтарч ажиллаж, сууриа маш сайн тавьж чадсан гэж бодож байгаа.

-Та Монголын барилгын салбарын хөгжлийг хэрхэн харж байна вэ?

-Би Монгол эхнэртэй. Тийм болохоор Монголын талаар муу үг унагааж ерөөсөө болохгүй. /инээв/  Хувь хүнийхээ хувьд би Монголд дуртай тэр тусмаа хөдөө явах бүр дуртай. Би бол франц хүн, нэг хүүтэй. Хүү маань ч гэсэн ээжийнхээ орны газар усыг мэдэж аваасай гэсэндээ дагуулж явах тохиолдол их. Харин барилгын салбарын тухайд Европоос ирсэн хүнийхувьд хэлэхэд сул талууд бол их бий. Ялангуяа Улаанбаатар хотод их ажиглагддаг. Барилгын салбарын хяналтын тогтолцоог ч өөрчлөх шаардлагатай гэж бодож байна. Хаа сайгүй, төлөвлөлтгүй барилга баригдаж байгаа нь ирээдүйд асуудал дагуулах байх гэж санаа зовж байгаа. Тухайлбал Улаанбаатарын төв хэсэгт амьдардаг хүмүүс удахгүй Богд уулыг олж харахын тулд заавал хотоос гарах  шаардлагатай болох ч юм уу. Тэгээд түрүүний ярьдаг хог хаягдал, агаарын бохирдол гээд шийдвэрлэх асуудал их байна гэж харж байгаа. Дээр нь нэмж хэлэхэд дэлхийн  хаа сайгүй эдийн засгийн хямрал явагдаж байна. Европ  хуучин орон бол Монгол хөгжиж буй орон юм. Хөгжих үед тохиолдох саад бэрхшээл гэж бий. Тэр бэрхшээл Монгол орныг ч тойрохгүй байна гэж харж байгаа. Дээрээс нь хямрал бас  нэмэрлэж байх шиг байна. Гэсэн хэдий ч энэ улс орон өндөр хөгжилтэй орон болно гэдэгт итгэдэг.
-Цаг зав гаргаж ярилцсанд баярлалаа.
-Танай сэтгүүлийн хамт олонд мөн амжилт хүсье.