Хийж бүтээх урам зориг дүүрэн нэгэн эрхэмтэй уншигч таныг танилцуулж байгаадаа баяртай байна. Түүнд Монголын уул уурхай, эрчим хүчний салбарт хийж бүтээсэн зүйл их бий. Гэтэл их барилгын бүтээн байгуулалтанд мөн л өөрийн гэсэн амжилт бүтээлтэй, үйл хэрэг нь өөдрөг сайн явна. Хамгийн  сүүлд л гэхэд барилгын салбарт угсармал барилгын технологийг огт шинээр  дахин бий болгохоор зорьсон нь амжилттай болж, “Гранд байшин” хэмээн үйлдвэр үүд хаалгаа нээгээд байна. Ингээд “Гранд повер”ХХК-ийн ерөнхий захирал Ж.Очиртой ярилцсанаа хүргэе.
Юуны өмнө манай уншигчдад өөрийгөө танилцуулахгүй юу?
-Миний бие Төв аймгийн Баянцагаан суманд төрж өссөн. Аймгийн 10 жилийн дунд сургуулийг дүүргээд 1983 онд Политехникийн дээд сургуулийн Геологи, уул уурхайн факултетийг  уул уурхайн цахилгаан, механик инженерийн мэргэжлээр төгссөн. Төгссөн жилээ Багануурын нүүрсний уурхайд ажилд орж, тэндээ 14 жил ажилласан.  Багануурын уурхайд инженерээр ажилласан он жилүүдэд маш их зүйлийг сурсан гэж боддог. 1997 онд Засгийн газрын Хэрэгжүүлэгч агентлаг Нүүрсний газрын урилгаар Улаанбаатар хотод ирж нүүрсний салбарын эрчим хүч хариуцсан мэргэжилтнээр ажилласан юм. Дараа нь байгууллага маань өөрчлөгдөөд Түлш эрчим хүчний ерөнхий газар, Эрчим хүчний судлагаа хөгжлийн төв, сүүлд Эрчим хүчний яам болсон.  Энэ бүх өөрчлөлтийн явцад тасралтгүй 12 жил ажилласан байдаг. 2008 оноос хойш хувийн секторт ажиллаж байна даа. Товчхондоо иймэрхүү л намтартай хүн би.
 Хувийн компани маань уул уурхай, эрчим хүчний барилга байгууламжийг барих, дулаан цахилгаанаар хангах чиглэлд л түлхүү ажилласан. Дулаан, цахилгааны гол эх үүсвэр нь нүүрс байсан учраас, энэ салбарт олон жил ажилласан хүний хувьд нүүрсийг боловсруулах, нүүрсийг утаагүй болгох, өндөр илчлэгтэй болгох, хий, шингэн болгох зорилгоор судлагааны ажлуудыг  1987 оноос хойш нэг ёсны хобби болгож, тасралтгүй хийсээр ирсэн. Нүүрс бол эрчим хүчний, энергийн эх үүсвэр, дулаан гаргагч юм. Энэ нь явж явж эцсийн бүлэгт барилга байгууламж, хүний амьдрах орон гэр сууцтай шууд холбогддог. Тэгэхээр миний эзэмшсэн мэргэжил нэг талаас харвал барилга байгууламжаас хол юм шиг хэрнээ нөгөө талаас нягт уялдаатай байгаа юм. Үүнээс үүдсэн ч байж болно би барилгын салбарт хөл тавихаар шийдэж, сонгож авсан чиглэл нь үйлдвэрлэлийн барилга байгууламж барих байсан. Өөрт арай ойрхон нь байснаас тэр байх. Би уул уурхайн үйлдвэрт олон жил ажилласан. Ингээд үйлдвэрийн барилга барьж эхэлтэл тэдгээрийг түшиглэн хүн амьдрах зориулалт бүхий ахуйн барилга барих зайлшгүй шаардлага тулгарсан маань өнөөдрийн бидний яриад байгаа угсармал орон сууцыг барих технологийг оруулж ирэхэд нөлөөлсөн. Мөн барилгын үйлдвэрийг хөгжүүлэх чиглэлээр бодож явсан зүйлүүд маань угсармал орон сууцны үйлдвэрлэл рүү чиглүүлсэн гэх үү дээ. Ингэхдээ өнөөдрийн манайхны барьж байгаа шиг удаан биш аль болох богино хугацаанд барилга барихаар зүтгэсэн минь угсармал барилгыг сонгоход хүргэсэн. Ерөөсөө угсармал барилгын технологийг дахин оруулж ирье гэх бодол төрсөнөөс хойш багагүй судлагаа хийгээд Германы технологи давуу тал ихтэй болохыг нь мэдээд Германы үйлдвэрүүдээс “Weiller” үйлдвэрийг сонгосон. Ингээд хэсэг нөхдийн хамт үйлдвэр байгуулахаар зорьж ажилласанаас хойш ердөө нэг жилийн хугацаа орлоо.
Энэ үйлдвэр маань “Гранд байшин” нэртэй, би энэ байгууллагын удирдлагын зөвлөлийн гишүүнээр ажилладаг.  Харин миний өөрийн  “Гранд Повер ХХК” гэж компани тусдаа бий. Надад уул уурхай, эрчим хүч, барилга, машин үйлдвэрлэлийн чиглэлээр хэрэгжүүлмээр олон төслүүд, санаанууд бий. Үүнийхээ зөвхөн барилгын чиглэлд бий болгосон нь “Гранд байшин” компани буюу угсармал орон сууцны үйлдвэр юм.
-Угсармал барилгын технологи манайд шинэ зүйл биш. Энэ технологийг сэргээх болсон шалтгаан нь хурданаас гадна өөр юу байв?
-Ер нь манай барилгын салбарынхан угсармал орон сууцны барилга үйлдвэрлэлийг ерөнхийдөө орхигдуулсан. Маш олон давуу талыг нь мэдрүүлэхийн тулд сэргээхээр шийдсэн. Тэгэхдээ хуучны Оросын технолгиос давуу тал олонтой байхыг нь ч бас бодолцсон. Бидний сайн мэдэх угсармал орон сууцны хорооллууд болох 3, 4, 12,15,17, 10 бас 1-р хороолол ямар богино хугацаанд ямар  хурдтай босч байсныг миний үеийнхэн мэднэ. Харин тухайн хорооллууд барьж байхад төрж байсан, түүнээс хойш төрсөн залуу үеийнхэн сайн мэдэхгүй байгаа юм. Би 3-р хорооллыг барьж байхад яг хажууд нь одоогийн Эх нялхасын төвийн тэр орчимд гэр хороололд амьдарч байсан. Өдөр шөнөгүй барилгын ажил явагдаад эхний хэсгийн айл ороход нөгөө талд нь барилгаа бариад явдаг байсан. Тийм эрчтэй барилгажилт Монголд явагдахгүй бол өнөөдрийн яригдаж байгаа агаарын бохирдол, хүн амын төвлөрөл зэрэг бэрхшээлээсээ бид ойрын хэдэн жилдээ салж чадахгүй. Ер нь Төр засгаас яриад байгаа гэр хорооллыг орон сууцжуулах хөтөлбөрт манай технологи илүү тохиромжтой гэж харж байгаа. Чи өөр олон давуу талуудын талаар асууж байна. Цаг хугацаа хэмнэнэ гэдэг мөнгө хэмнэнэ гэсэн үг. Мөнгийг хэмнэж чадвал орон сууцны үнэ буурна. Магадгүй угсармал орон сууцнууд ашиглалтанд ороод эхэлвэл өнөөдрийн зах зээлийн ханшийг 30 хувь хүртэл бууруулна. Угсармал барилгын технологийг оруулахаар Германд ирж, очин явахдаа хэд хэдэн орон сууц баригдаж байгааг үйлдвэрлэгч маань үзүүлсэн. Эхлээд очиход барьж байсан барилгыг сүүлд очихдоо олохгүй байх жишээтэй. Нөгөө барилгад хэдийнэ айл орчихсон, өнгө заслаа хийчихсэн байдаг. Яг барилга барьж байхад нь нэг бүтэн өдөр байж үзсэн. Тэгэхэд нэг өдрийн дотор  нэг орцтой  3 давхар байшин барьж байна. Энэ хурдыг нэвтрүүлж байж л бид хурдан барилгажиж чадна. Одоо бол барилга барих гэж тэр газар дээр бүхэл бүтэн үйлдвэрлэл явагдаж байна. Харин энэ технологиор цахилгааны разетка, унтраалга гэх мэт хананд байдаг бүгдийг ханаа үйлдвэрлэхдээ хамт хийгээд газар дээр хана ханаар нь угсраад дээврийг тавиад явна гэсэн үг.
 
-Угсармал орон сууц хүйтэн байдаг гэсэн ойлголт бий. Яагаад гэвэл манайд байгаа ийм төрлийн сууцнууд дулааны алдагдал ихтэй, өвөлдөө хүйтэн байдгаас тэр. Энэ тал дээр батлагаа өгч чадах уу?
-Угсармал орон сууцны бүтээгдэхүүний чанар, хадгалалт, тээвэрлэлтийн стандарт Монгол улсад байдаг. Тийм ч учраас угсармал орон сууцыг үйлдвэрлэхэд ямар нэг саад бэрхшээл байхгүй юм. Яахав төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн үед байшин барилгын дулаан, цахилгааныг алдагдалыг айхтар тоодоггүй байсан юм уу гэж боддог.  Алдагдалтай байсан ч улс төлдөг болохоор тэр байх. Харин бидний оруулж ирсэн угсармал барилга бол дулаан алдагдлыг сайн тооцож хийснээрээ давуу талтай. Дэлхий нийтийн жишиг хандлага ч ийм болж байна. Дулаан алдагдал багатай орон сууц барих нь дулааны эх үүсвэр талдаа давуу талтай төдийгүй  хэрэглэгчид ашигтай, байгаль орчинд ээлтэй болж  байгаа юм. Байгаль орчинд ээлтэй гэдгийг нүүрс шатаахад нүүрс хүчлийн хий ялгарах учир бага нүүрс түлээд  утаа багасгаснаар агаарын бохирдол, дээрээс нь дэлхийн дулаарлын эсрэг тодорхой  хувь нэмэр оруулж байна гэж үздэг. Энэ хувь нэмрийг багасгах нь дэлхий нийтийн үүрэг болж байна. Бид ч гэсэн анхаарах хэрэгтэй биз дээ.
-Засгийн газраас ийм төрлийн технолгийг нэвтрүүлэхээр бэлтгэл ажлаа хийж байгаа. Энэ тал дээр ямар бодолтой байна вэ?
-“Гранд барилга” компани Монголын барилга үйлдвэрлэлийн 5 хувийг л хангах хүчин чадалтай. Цаана нь 95 хувь үлдэж байна. Ийм их орон зайг сонирхож байгаа хүмүүс байгаа бол чөлөөтэй оруулж ирээд хийх хэрэгтэй. Манай үйлдвэр дээр очоод туршлага судлаж, үзэж харж болно, чөлөөтэй шүү.
-Та хобби гэж дээр хальт дурдаад өнгөрсөн нүүрсийг утаагүй болгох судлагаа тань бас сонирхолтой санагдлаа. Энэ талаар дэлгэрэнгүй ярихгүй юу?
-1997 оноос хойш би агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр олон санал гаргасан. Шинэ бүтээл, оновчтой саналын олон патент бий. Гол нь юу гэвэл утаагүй түлш буюу хагас коксжсон түлшээр айлуудыг хангачихвал утаагүй болчихно. Энэ нь хамгийн хямд энгийн арга хэмжээ юм. Үүнд бага боловч хувь нэмэр оруулах гэж ийм түлшний нэг үйлдвэрийг барьж ашиглалтанд оруулж барьсан.
Ер нь агаарын бохирдлыг бууруулахад бусад орны туршлагыг харахад түлшээ өөрчлөх  3 үе шатыг дамжсан байдаг. Эхнийх нь утаагүй хатуу түлш саяны бид хоёрын ярилцаад байгаа түлш, дараагийнх нь хотын хий буюу TOWN GAS гэж нэрлэдэг нүүрсний хий юм. Хамгийн үр ашигтай цэвэр түлш бол Байгалийн хий. Өнөөдөр өндөр хөгжилтэй орнууд байгалийн хий хэрэглэж байна. Байгалийн хий хэрэглэж байгаа ихэнх орнууд утаагүй түлш, хотын хий тэгээд одоо хэрэглэж байгаа түлшээ сонгосон байдаг. Яагаад заавал утаагүй түлш, хий, сайжруулсан хий гэсэн дамжлагыг дамжив гэдгийг нь судлаад үзэхээр тухайн нийгмийн худалдан авах чадвартай бас холбоотой юм шиг санагддаг. Нүүрснээс арай үнэтэй утаагүй түлш эхлээд хэрэглэнэ. Дараа нь утаагүй түлшнээс арай үнэтэй хий рүү шилжинэ. Сүүлийнх нь үнэтэй гэхдээ 8000ккал.м³ хүртэлх өндөр илчлэг бүхий хий буюу байгалийн хий юм. Энэ хийг ахуйд хэрэглэхээс гадна автомашинд хэрэглэж болдог.
Миний хувьд сүүлийн хэдэн жил төвийн аймгуудын хүрэн нүүрсний хийжүүлэлт синтетик байгалийн хийн судлагааны ажилд тархиа гашилгаж, нүдээ чилээж сууна. Дээрх туршлагаас харвал хийг ердийн хэрэглээгээ болгох нь бидэнд хамгийн чухал байгаа юм.  
-Барилгын салбарын өсөлтөөс үүдсэн эрчим хүчний хомсдол Улаанбаатар хотод тодорхой хэмжээгээр нүүрлээд байгаа. Үүнээс гарах арга зам нь хий гэж та хэлэх гээд байна уу?
-Ерөнхийдөө бол тийм. Зөвхөн дулааны станцаар нийслэлийн хэрэглээг хангана гэвэл хүрэлцэхгүй нь үнэн. Харин хийг нэвтрүүлсэнээрээ цахилгаан, дулааны хомсдолыг арилгаж чадах юм. Эрчим хүчний эх үүсвэр гэхээр нүүрс түлээд гаргадаг гэдэг хуучирсан ойлголтоо бид авч хаях цаг болсон. Одоо нүүрсийг хийжүүлж болдог. Тэр хийг хоолойгоор дамжуулдаг, энэ хийгээр дулаан, цахилгаан мөн хоол унд хийх гал болдог гэдгийг бүгд ухаарах болсон. Хэрвээ хотын гадна талд хот байгуулахаар болвол ганцхан  хоолойгоор дамжин хий хүргэхэд л болно. Заавал дулааны станцаас халаалтаа авах гээд газар доогуур битүү шугам сүлжээ байгуулаад байх шаардлага байхгүй. Дулааны газар доорх байгууламжийг газар доогуур явуулахад 1 км нь дунджаар сая долларын үнэтэй байдаг. Тэгвэл хийн хоолойг 1км явуулахад 100 мянган доллар болдог. Зөрөө байна уу байна. Тэгэхээр бид цахилгаан, дулаан үйлдвэрлэхээс гадна хий үйлдвэрлэх нь зайлшгүй чухал.  Тийм ч учраас нүүрсний хийн үйлдвэрээ хотод барихаар зорьсон, чадвал энэ сарын сүүлчээр бүтээгдэхүүнээ гаргаад гэр, байшин халаах болон хэрэглээний ус халаах цахилгаан үүсгүүр ажиллуулж болдгийг 2005 оны 8-р сарын 25нд үзүүлсэн шигээ давтан үзүүлнэ.
-Тийм үү. Аль хийг нь үйлдвэрлэх вэ? Байгалийн эсвэл нүүрсний хий юу?
-Нүүрсний хий болон байгалийн хийг үйлдвэрлэнэ. Түүхий эд, технологи бас мэргэжилтнүүд нь байна. Бид дотооддоо хийгээ үйлдвэрлээд хэрэгцээгээ хангаад явах бүрэн боломжтой.
-Манайд ОХУ-аас хий /газ/ оруулж ирж зардаг газрууд бий. Мөн газийн хийгээр дулаанаа хангаж байгаа газрууд ч нэлээд олон. Гэвч барилга байшин бүрэн халааж чадахгүй байгаа талаар гомдол их байхыг мэдэх юм байна. Энэ тал дээр ямар бодолтой байна вэ?
-Манайхны оруулж ирж байгаа шингэрүүлсэн шатдаг хий бол шингэн төлөвт байгаад хийн төлөвт хурдан шилждэг сайн хий. Энэ хийгээр халаалтаа шийдээд явахад болно. Харин хүйтэн гэж гомдоллож байгаа нь уг хий нь хэтэрхий үнэтэйд байгаа юм. Одоо манайд 1кг хий 1300 орчим төгрөг байна. Бид  дотооддоо нүүрс хийжүүлэх үйлдвэр бариад ашиглалтанд оруулж чадвал 1м3 нүүрсний шатдаг хий 100 төгрөг болно. 100 төгрөгийн хийгээр бол мөнгөнд нэг их санаа зоволгүйгээр боломжийн хэмжээнд байшингаа халаагаад байж болно биз дээ.
-“Гранд байшин”-ийн талаар дахин сонирхвол анхны барилгаа хэзээ барих гэж байна вэ?
- Бид нар эхнийхээ гэрээгээ хийгээд ажлаа эхлэх гэж байна. Эрдэнэт хотод “Эко хороолол” баригдах юм.
-Тэгвэл ажил нь хэзээ эхлэж, хэзээ дуусах вэ? Бас үнийг нь сонирхож болох уу?
-11-р сарын дундуур эхлэнэ. 3-р сард ашиглалтанд өгөх бодолтой байна. Үнэ бол хямд. Магадгүй дуу алдмаар хямд байж болно. Зөвхөн торх 1м ² нь 450 мянган төгрөг болно.