Дэлхийн хэмжээнд барилгын салбар асар хурдацтай хөгжиж байгаа өнөө үед үйлдвэрлэлийн хүрээлэн буй орчинд үзүүлж буй сөрөг нөлөөг арилган хаягдалгүй, эко технологи боловсруулах нь улс орны тогтвортой хөгжих нэг үндэс болж байна. Сүүлийн жилүүдэд Манайд барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжих хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлсэнтэй холбогдуулан барилгын материалын шинэ үйлдвэрүүд олноор нээгдэж байна. Бид “ Нэг сэдвээр”  булангаараа Монголын барилгын материалын үйлдвэрлэлийн өнөөгийн байдлын талаар  ШУТИС-ын Доктор, Дэд профессор / Барилгын материалын тенхологийн багийн тэргүүлэх профессор Д. Сүнжидмаатай ярилцлаа.

Барилгын материалыг эх орондоо үйлдвэрлэж, гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүний хэрэгцээг дотооддоо хангах зорилгоор “Барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжих хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлээд багагүй хугацаа өнгөрлөө. Таны хувьд энэ ажил хэр үр дүнтэй явж байна гэж үзэж байна вэ?

Улаанбаатар хот сүүлийн хэдэн жилийн дотор  хурдацтай хөгжиж, бүтээн байгуулалтууд олноор нэмэгдсээр байна. Үүнийг  дагаад барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хэрэгцээ шаардлага нэмэгдэж байгаа ч төр засгийн оновчтой бодлого үгүйлэгдэж  байна.

Манайд барилгын материал үйлдвэрлэлийн бодлого дутмаг байгаагаас барилгын материалын дийлэнхийг гаднаас хангаж  байна. Барилгын материалын үйлдвэрлэлээ, дотооддоо үйлдвэрлэх бодлого, явж байгаа ч зарим онцгой чухал бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл орхигдож хоцронгуй байна. Харин цементийн үйлдвэрлэлийн хувьд ойрын хугацаанд бүрэн шийдэгдэж байна. Жишээ нь: Цементийн үйлдвэрүүд болох Хөтөл жилд 1 сая тонн цемент үйлдвэрлэх  хүчин чадалтай болчлоо , Чингис бондын санхүүжилтээр Монголын алт ХХК  жилд 1 сая тонн, “Хөх цавын” цементийн үйлдвэр, Монполимет ХХК нь жилд 1 сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай болж байгаа юм. Цаашлаад  “Монцемент” төслийг дэмжсэнээр  2016  он гэхэд Монгол Улс цементийн хэрэгцээгээ  дотоодын үйлдвэрлэлээсээ хангана гэж үзэж байгаа юм. Тэгэхээр бусад онцгой хэрэгцээтэй материалын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд төр засгийн бодлого үгүйлэгдэж байна. Монголд арматур болон дулаан алдагдалыг багасгах арга замд дорвитой арга хэмжээ авах нь чухал байна. Барилгын дулаалгын материалууд харьцангуй хэрэгцээтэй байна.

Дэлхий нийтээр  Барилгын материалын үйлдвэрлэлийг хүрээлэн буй орчинд ээлтэй, эко технологи ашиглан  хог хаягдалгүй зөв зохистой үйлдвэрлэл  явуулж байна. Манайд дотооддоо үйлдвэрлэл явуулах нөхцөлийг бүрдүүлэхэд  ямар хүндрэл бэрхшээл тулгарч байна вэ?

Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн салбар бол байгалийн эрдэст түүхий эдийг ашигласаар ирсэн. Мэдээж байгалийн эрдэст түүхий эд нь дуусашгүй хязгааргүй зүйл биш. Дэлхий даяараа эрдэс түүхий эдийн хомсдолд ороод байна. Тэхээр тэрийг яаж хэмнэх вэ? гэдэг гол асуудал болсноор бид хоёрдогч  түүхий эдийг ашиглаж сурах нь нэн тэргүүнд тавигдах асуудал юм. Түүний нэг жишээ нь  4-р цахилгаан станцийн хаяагдал үнс болох олон жил хуримтлагдсан уул овоо шиг их үнсийг хаашаа хаяахаа мэдэхгүй байсан бол тэрхүү шүүлтүүрийн үнсийг бетонд ашиглах боломжийг судлаж, стандартыг нь боловсрууллаа. Манай  улсад уул уурхайн салбар  ид хөгжиж байна. Үүний хэрээр уул уурхайн хаягдал ихээр гарч экологийн тогтвортой байдал алдагдсаар байна. Экологид хор хөнөөлгүйгээр хог хаягдлаа  зөв зохистой ашиглаж чадвал барилгын материалын үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүн бэлэн байна.

Манайд статистик мэдээлэл байдгүйгээс болж материалын үйлдвэрүүдийн хэрэгцээ шаардлага тэнцвэржиж чаддаггүй.  Үйлдвэрлэл эхлэхийн тулд барилгын материалын чанарыг хянаж баталгаажуулах стандартын лаборатор нь байх ёстой. Ер нь ямар ч үйлдвэрлэл стандарттай байж нэвтэрдэг. Манай улсын барилгын материалын чанарын баталгаажилтын лабораториуд зах зээлийн өнөөгийн шаардлага хэрэгцээг хангаж чадахгүй байна. Үүнээс болж шинээр үйлдвэрлэл явуулахад хүндрэл бэрхшээл гарч ирдэг.

Та шинжлэх ухааны салбарт ажиллаад багагүй хугацаа өнгөрлөө. Энэ хугацаанд барилгын материалын үйлдвэрлэлийн чиглэлээр хийсэн судалгаа шинжилгээнээс Монголдоо үйлдвэрлэлд нэвтрүүлж хэрэгжүүлэхсэн гэсэн эрдэм шинжилгээний ажил юу байв ?

Би сургуулийхаа оюутнуудтайгаа хамтраад  олон ч судалгааны ажил хийлээ. Сүүлийн 2 жилийн хугацаанд гэхэд л Багануурын нүүрсний уурхайн хөрс хуулалтын хаягдлыг барилгын материалын үйлдвэрлэлд түүхий эдээр ашиглах боломжийг тогтоох судлагааг Багануур дүүрэгтэй хамтарч хийлээ. Багануурын нүүрсний уурхайн хаягдал шавар нь одоогийн байдлаар 20-30сая м³ хөрс хуулалтын хаядал шороо байдлаар ил задгай овоолоостой байгалийг бохирдуулж байна.  Бид судлагааны ажлаараа  хаягдал шорооны эрдэс химийн найрлага болон бүтцийг судлан барилгын материал гарган авах зорилго тавин технологийн судлагаа хийснээр судлагааны ажлын үр дүнд хаягдал шаврыг баяжуулан гарсан шавраар нь керамик тоосго үйлдвэрлэх, баяжуулсан элсний хаягдлаас нь силикат тоосго гарган авах, барилгын хуурай хольц буюу төрөл бүрийн барилгын цавуу-замаска хийх боломж, баяжуулаагүй, одоо байгаа байдлаар нь шатаагаагүй шавар тоосго ч гарган авах боломж байгаа зэргийг урьдчилсан байдлаар тогтоож, боломжтой гэдгийг нотолсон. Онцлоход нано технологийн материал ашиглан шатаагаагүй шавар тоосго гарган авах технологийн судалгааг анх удаа хийсэн.

Багануурын нүүрсний уурхайн хөрс хуулалтын шороог ашиглан шатаагаагүй шавар тоосго үйлдвэрлэх технологийн судалгаанаас гадна түүнийг баяжуулах замаар гаргаж авсан элсийг ашиглан силикат тоосго үйлдвэрлэх туршилт, судалгаа явуулж, 100-150 маркийн силикат тоосго, мөн боловсруулалтанд оруулаагүй буюу баяжуулаагүй шавраар шатаагаагүй шавар тоосго үйлдвэрлэх боломжтойг урьдчилсан байдлаар тогтоолоо. Дээр дурьдсан баяжуулсан элсийг силикат тоосгонд ашиглахаас гадна бас барилгын төрөл бүрийн хуурай хольцонд ашиглах боломжтой юм. Цаашид нарийвчилсан технологийн судалгаа хийж, үр дүнг баталгаажуулах шаардлагатай байгаа. Бидэнд хямд өртөгтэй барилгын материал үйлдвэрлэх боломж энэ мэтчилэн харагдаж байгаа юм.

Энэхүү эрдэм шинжилгээний судалгааны  ажлуудаа үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх боломж байна уу ? Зөвхөн судалгаа шинжилгээний ажил хийгдсэн болоод бүү өнгөрөөсэй.

Эрдэмтэд оюутнуудтайгаа судалгаа хийхэд бидний судалгааны үр дүн үйлдвэрлэлдээ нэвтэрч байх ёстой. Харин түүнийг нь салбарын яам болон бодлого тодорхойлогчид дэмжин,  хүлээн авч хэрэгжүүлж, үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх шаардлагатай байна. Эрдэмтэд судлаачид  Төр засагтайгаа уялдаа холбоотой ажиллаж чадвал өнөөдрийн гаднаас авч байгаа өндөр үнэтэй олон нэрийн барилгын материал өндөр үнээр худалдаж авалгүйгээр  бэлэн байгаа түүхий эдээ ашиглан дотооддоо үйлдвэрлэх боломж байна. Хог хаягдал нь өөрөө боловсорч бэлэн шахуу болсон түүхий эд шүү. Бид нэмүү өртөг шингээсэн бүтээгдэхүүн гаргаж байж л эдийн засгийн хямралаас гарна.