Улс эх орны бүтээн байгуулалтанд залуу насаа зориулж, хийсэн бүтээсэн зүйл арвинтай өвгөн барилгачинтай яриа дэлгэсэн юм. Түүнийг нэрийг Х.Бачаа гэх бөгөөд зураг төслийн хүрээлэнд насаараа ажиллаж, барилгын салбарын бэрхшээл зовлонг амсаж мэдэрсэн, мэргэжлийн ур чадвар, хуримтлуулсантуршлагатай Монгол Улсын зөвлөх инженерүүдийн нэг.

Одоогийн 1 дүгээр цахилгаан станцад ажиллаж хөдөлмөрийн гараагаа эхэлж байлаа. Тэнд зургаан жил ажиллаад халагдсан.

Тухайн үед Ю.Цэдэнбал дарга тэргүүтэй улс төрийн товчооны хурал болж байх үеэр цахилгаан тасарсан юм. Тэгсэн станцийн гэмтлийг засах хүн нь би. Тэгээд засвар нь нэлээн юм хийхээр байсан. Тэр үед 2-р цахилгаан станцаас цахилгаан авч Засгийн газрын ордонг цахилгаантай болгосон. Тэгсэн тэр цахилгаан тасардаг өдөр нэг дарга харанхуй өрөөнөөс олууллаа шахалцаж гарч яваад бүдэрсэн юм уу, цамцныхаа товчийг унагажээ. Тэгээд “энэ цахилгаан станцад ажил хариуцаж байгаа хүнд хариуцлага тооц” гэж хэлсэн гэнэ лээ. Төв хорооны шийдвэрээр би 6 жил ажилласан газраасаа халагдсан. Ингээд1972 оноос “Улсын барилгын зургийн төв институт”-д ахлах техникчээр ажиллаад өнөөг хүрлээ.

Ажилласан бүгдийг дурдана гэвэл олон. Цөөн хэдээс нь дурдая. Мөрөнгийн “Бүрэн тэжээлийн үйлдвэр” гэж тарианы механикжсэн үйлдврийн зургийг хийлээ. Улаанбуудайг хадгалах горим нь байнгын механикчин эргэлтэнд байлгах шаардлагатай. Тэгэхгүй бол амархан хөгцөрч мууддаг. Байнгын цахилгаан хэрэглэдэг.
1960-аад оны эхэнд Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар хотод Хятадууд шүдэнзний үйлдвэр нээсэн. Гэвч өнөөх үйлдвэрлэсэн шүдэнз нь зураад зураад асдаггүй. Манайхан чинь шүдэнзийг буруу хийж ирсэн юм билээ. Шүдэнзийг улиас модоор хийдэг. Тэгэхдээ усанд дэвтээгээд, нимгэн хавтгай болгож зүсдэг. Дараа нь толгойд нь дарь түрхдэг. Энэ бүх үйлдэл нь механикчсэн байдаг. Хайрцаг нь хүртэл модон байлаа шүү дээ. Харин манайд үүнийг мэддэг мэргэжлийн хүн ховор байжээ.
 Тэгээд тухайн үеийн Хөнгөн хүнсний үйлдвэрийн яамны сайд н.Дамдин гуай Германаас мэргэжилтэн залууг авчирч, Орос технологиор шүдэнзний үйлдвэрт ажиллуулахаар болсон. Сайхан хүрэн толгойтой шүдэнз гараад орон даяар тараалаа. Энэ үеэс “Маогийн үнсэн толгойт манс гээд унтардаг байсан, Крущиевын хүрэн толгойт хүр гээд асдаг боллоо” гэж иргэд ярьдаг байлаа.  
 Тухайн үед Улс төрийн товчооны гишүүд, Сайд нарын зөвлөлийн албан тушаалтнууд унадаг байсан “Зил Чайяк” гэдэг машинуудыг зүгээр нэг модон гаражанд хийсэн байлаа. Тэгээд надад тэр гаражийг шинэчилэх,ажлын цахилгааны зураг хийх даалгавар ирлээ. Тэгээд 3 давхар авто гражийн зургийг хуучин циркийн тэнд төлөвлөж хийсэн.
 Үүний дараагаар театруудын тайзыг хийсэн. Хуучнаар “Залуучуудын соёлын төв”-ийн тайзыг хийсний дараагаар Хүүхдийн ордны тайзыг засахаар болсон. Тэгээд театрын тайзыг механикжсан болгоход өөрсдийн мэргэжилтнээ бэлтгэнэ гээд намайг ЗХУ руу сургахаар явуулсан. Тэнд сурч ирээд аймаг, хотуудын олон театрын тайзыг зассан даа.
Тариалан, хүнсний агуулахууд, гахай тахианы аж ахуйн байгууламжийн механикжуулалтуудыг хийж байсан.  

  Би нэг жишээ хэлье. Хэдэн жилийн өмнө Дархан-Уул аймгийн Хонгор сумынхан мал ногоо нь хордсон гээд нэг хэсэг шуугиад авсан даа. Зүүнхараагийн алтны ордод мөнгөн ус хэрэглэж алт гаргаж авдаг байж. Тэнд Германчууд цианитнатри ашиглаж алт ялгаж авч байгааг мэджээ. Ингээд манайхан тэр цианитнатриг агуулахаас нь хулгай хийсэн байгаа юм. Гэтэл тэр цианитнатриг хэрхэн яаж хэрэглэдгийг нь мэдэхгүйгээр ашигласнаас болоод тийм үйл явдал болсон. Технологийг нь мэдэхгүй бусдаас юм хулгайлж хийнэ гэдэг ийм аюултай.
Би өөр нэг жишээ хэлье. Орон сууцны доод давхарт автомашины гараж хийдэггүй юм. Доод давхарт авто гараж хийлээ гэхэд цахилгаан шатаар шууд дор байдаг авто гараж руугаа буухаар огт хийж болохгүй. Гэтэл манайд ийм барилга олон болчихлоо. Хэрвээ тэр авто гаражид шөнийн цагаар гал гарлаа гэхэд тэр орон сууцны оршин суугчид бүгд амь үрэгдэнэ гэсэн үг шүү дээ. Хяналт шалгалтынх нь гэж гарын үсэг зураад л сууж байна шүү дээ. Барилга барина гэдэг маш том хариуцлага.
 Наад зах нь албан байгууллага цайны газар, нийтийн хоолны газрын үйлчлүүлэгч нартаа бэлэн болсон хоолоо өгдөг нэг цонх, бохир аяга тавгаа хурааж авдаг бас нэг цонх байх учиртай. Гэтэл одоогийн зураг төсөл зохиогч залуус ийм зүйлийг мэдэхгүй байна.
 Өөр нэг жишээ дахин хэлье. Театрыг барилгыг барихдаа 1000 хүн тутмын 5-8 хүн нь үзнэ гэж тооцоолдог. Ингээд тухайн барих гэж буй театрын суудлын тоо хэмжээг гаргадаг. 30 мянган хүн амтай аймгийн төвд театр барихаар боллоо гэж бодъё. 240 хүний суудалтай байна гэсэн үг. Гэтэл одоо цаана чинь аймгийн төвүүдэд 700-800 хүний суудалтайг барина гээд байна. Учир юу гэвэл сонгууль болохоор олон хүн цуглуулах заал болгох гэнэ. Дөрвөн жилдээ нэг удаа л хэрэглэхийн тулд ингэж мөнгө дэмий үрж байна. 
 Ингээд барилга байгууламжийг зориулалт, норм дүрмийн дагуу барихгүй болохоор чинь барилгууд царцах нь тодорхой. Хөрөнгө мөнгө нь хүрэхгүй. Мөнгөнд захирагдаад барилгын чанар, норм стандарт гэдгийг баллаж байна. 
Одоо чинь юм юм хөгжиж байгаа болохоор залуучууд минь хийж байгаа ажил мэргэжлээ нарийн сайн эзэмшиж, улс эх орндоо их бүтээн байгуулалтыг жинхэнэ утгаар нь өрнүүлэх байх гэж боддог.
                                                                                                                                           Ярилцсан: И.Алтангэрэл