Тендерт “тээглэсэн” сургууль, цэцэрлэгийн барилгууд
Монгол улсын барилгын салбарын үйлдвэрлэл өнгөрсөн жилүүдэд огцом өсч, хөгжиж байгаа тухай ярих болов. Энэ салбарт олгох банкуудын зээлийн хэмжээ нэмэгдэж, зөвхөн өнгөрсөн онд л гэхэд дотоодын арилжааны банкууд барилгын салбарт 557,3 тэрбум төгрөгийн зээл олгосон байдаг. Мэдээж ашиглалтанд орох гэж байгаа барилгын ихэнх нь буюу 80 орчим хувь нь нийслэл хотод баригдаж байгаа юм. Жаахан хэтрүүлэгтэй хэлбэл Улаанбаатарт өдөрт нэг шинэ барилга босч байна гэсэн үг. Гэвч энэ олон барилгын хэд нь хүүхдүүд тэр тусмаа тэдний сурч боловсрох таатай орчинд зориулагдаж байгаа бол гэх бодол эрхгүй төрнө. Нийслэл хотод хэрэгцээтэй, зайлшгүй хийх шаардлагатай ажлууд олон байгаагийн нэн түрүүнд шийдвэрлэх ёстой асуудлын нэг нь ерөнхий боловсролын сургууль болоод цэцэрлэгийн тоог нэмэгдүүлэх явдал.
Өнөөдөр нийслэлд ашиглалтын хугацаа дуусч зайлшгүй буулгах шаардлагатай болсон сургуулийн барилга 12, спорт заал 2, харин цэцэрлэгийн барилга 31 байна. Үүний цаана буулгахаар төлөвлөсөн, ойрын хэдэн жилдээ шинэчлэх шаардлагатай сургуулийн барилга 29, цэцэрлэгийн барилга 51 байгаа. Тэдгээрийг одоогоор ашиглаж байгаа ч хэдий цэцэрлэг, сургуулийн дутагдал хоолойд тулсан тулгамдсан асуудал болоод байна. Тиймээс сургууль, цэцэрлэг бариад л байхаас өөр сонголт үлдсэнгүй.
Хөдөө орон нутагт ч 90 нас хүрч ойгоо тэмдэглэж байгаа анхдагч сургуулиудын дунд барилгаа шинэчлэх шаардлагатай нь олон. Гэвч энэ удаа хөдөө орон нутаг гэхээс илүү нийт хүн амын талаас илүү хувь нь төвлөрсөн Улаанбаатар хотын ерөнхий боловсролын сургууль болон цэцэрлэгийн барилгын талаар олсон, дуулснаа хүргэхээр шийдлээ.
Өвлийн хүйтэн улиралд гурван ээлжээр хичээллэж, үдшийн бүрийгээр айж цочин гэрээ бараадах хүүхдүүд, хамтдаа сууж зөвлөгөөн хурлаа хийх анги танхимгүй багш нарыг яагаад зөвхөн хичээлийн улирлуудад санах ёстой гэж.
Барих, буулгах хоёрын хооронд “алд дэлэм” зай бий ч буулгах барилгын тоотой харьцуулахад нийслэлд баригдаж байгаа сургууль, цэцэрлэгийн барилгын тоо дэндүү чамламаар. Өнгөрсөн онд улсын хэмжээнд 26 цэцэрлэг, 17 сургуулийг барьж босгоход 19 тэрбум гаруй төгрөгийн хөрөнгийг заржээ. Эдгээр нь бүгд шинээр баригдсан уу гэвэл бас тийм бус, өргөтгөлийн ажлыг хамтад нь багцалсан тоо юм. Иймд сургууль, цэцэрлэгээ өргөтгөсөн, хөдөө орон нутагт баригдсан бас өргөтгөсөн зэргээр хасвал нийслэл хотод нэмэгдсэн барилгын тоо тийм ч хангалттай бус.
Улаанбаатарт 3 ээлжээр хичээллэдэг 19 сургууль бий. Эдгээрийг 2 ээлжинд оруулахад дахиад 30 сургууль хэрэгтэй гэнэ. Буулгахаар төсөв нь батлагдсан Баянгол дүүргийн 37 болон 73 гэсэн 2 сургууль байна. Мөн ашиглалтын хугацаа нь хэтрээд нураагдсан 6 сургуулийн багш, сурагчид барилгаа хүлээж байгаа гээд бодохоор нийслэлд хамгийн багадаа 50 орчим сургууль ашиглалтанд орж байж “гал унтраагдана”. Гэтэл энэ жил улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар ашиглалтанд орох сургуулийн барилга 4 гэсэн тоог албаны хүн хэлэв.
Нийслэлийн 0-5 насны бүх хүүхдийг гэрээс нь 500 м-ийн зайтай тойрогт цэцэрлэгт явдаг болгоход хамгийн багадаа 120 цэцэрлэг барьж байгуулах шаардлагатай гэсэн судалгаа байдаг. Одоогоор нийслэлд улсын 180 гаруй цэцэрлэг бий. Барих байгууламж нь арай цомхон, өртөг хямд тусахын хувьд цэцэрлэгийн барилга ялимгүй олон тоогоор буюу энэ жил 7 цэцэрлэгийг улсын төсвийн хөрөнгөөр барьж ашиглалтанд оруулахаар төлөвлөж байгаа юм билээ.
Ашиглалтын хугацаа дууссан барилгаа буулгаж, шинээр барихаас гадна сүүлийн жилүүдэд нийслэл хотод үүссэн хүн амын төвлөрлөөс шалтгаалж сургууль, цэцэрлэг олноор нэмж барих бас нэгэн том ажил бий болсон. Нэг ч сургууль, цэцэрлэггүй атлаа хүн ам олноор суурьшсан хороо олширч балчир хүүхдүүд өвлийн хүйтэнд гэрээсээ хол сургуульдаа ирж очихдоо хацраа хайруулах нь энүүхэнд.
Гэтэл энэ байдлыг далимдуулж нэр хүндээ өсгөх гэсэн улс төрчид олширч сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт нь “Сургууль, цэцэрлэгийн тоог нэмэгдүүлнэ” гэсэн амлалт ёс юм шиг байдаг болов. Харин УИХ-д суусныхаа дараа амлалтаа биелүүлэх нэрийдлээр ямар ч тооцоо судалгаагүй, хүчээр шахам төсөв батлуулж, төрийн мөнгийг түгжихийг “төсөв царцаах”, “царсан барилга” гэх шинэ үг хэллэг гаргаж ярина. Барих газраа тогтоогүй, цаашлаад барих зай ч үгүй газар сургууль барина гэж төсөв батлуулаад газраа чөлөөлж чадахгүй төсөв царцаах нэгэн байхад барилгын зураг төслөө гаргаагүй хэр нь мөнгөө авчихаад дараа нь зургаа өгсөн хэнэггүйчүүдийн уршгаар барилга царцаж байна. Үүнтэй зэрэгцээд та бидний татварын мөнгийг шамшигдуулж, хувьдаа завшин төсөв царцаасан хэсэг бүлэг этгээд ч байгаа сурагтай.
Үндэсний аудитын газраас “царцсан барилгын” тоог өнгөрсөн онд анх удаа гаргажээ. Улсын хэмжээнд 240 гаруй “царцсан объёкт” байгаагийн 125 нь боловсролын салбарт хамаарахаас 40 гаруй нь сургууль, цэцэрлэгийн барилга болохыг тогтоосон. Энэхүү 40 барилгад хэдэн хүүхэд сурч боловсрох эрхээ эдлэж чадах бол гээд бодохоор зөвхөн барилгыг бус сурах хүсэлтэй балчир үрсийг хамтад нь “царцааж” байгаа хэрэг мөн гэлтэй.
Царцсан барилгуудыг энэ хавраас гэсгээнэ гэх яриа байгаа ч хэд нь “гэсч” байгаа нь одоогоор тодорхойгүй. Царцаалтын уршгаар жилээс жилд өөр нэг сургуулийн “халаасны өрөөнд” амь зуух багш, сурагчдын тоо нэмэгдсээр. Зовлонг зовж үзсэн хүн мэддэгийн адил хүний байранд аж төрөхийн хэцүүг тэдгээр хүмүүс л мэдэх байх. Барилга нь нурсан сургуулийн багш, сурагчид энэ зовлонг биеэрээ мэдэрч яваа хүмүүс. Багш нар нь хаана хуралдаж, зөвлөлдөх нь, сурагчид ямар ангид орох нь тодорхойгүй бусдыг царайчилж өөр нэг сургуулийн барилгын хажуу бөөрөнд өөрийн сургуулийн нэрийг жижгээр бичиж, хэзээ байртай болохоо мэдэхгүй өдөр хоногийг өнгөрөөж байна. Монгол 3-р сургуулийн ашиглалтын хугацаа дуусч акт тавигдсанаас хойш 2 жил гаруй хугацаа өнгөрч байгаа хэдий ч өнөө хэр нь сургуулийн байр ашиглалтанд ороогүй байна. Энэ онд ч ашиглалтанд орохгүй тухай албаны хүмүүс хэлж байна лээ. Эхний жил буулгах төсвийг мартаж, зөвхөн барих төсвийг баталснаас барилгын ажил хойшлогдсон гэх “бор шувуу” ниссэн. Сургуулийн барилга нь нурсан, барилгаа хүлээж буйн жишээ ганцхан энэ биш билээ.
Хаагдаад удаж буй сургуулийн барилга ашиглалтанд ороогүй байхад саяхан хаагдсан БЗД-ийн 14-р сургууль, 59-р цэцэрлэгийн хамт олон ирэх жилд асуудал шийдэгдэнэ гэж горьдох ч хэрэггүй мэт.
Гэр бүлийн гишүүд тусдаа амьдарч байгааг ам бүл гэж тооцоход бэрхтэй байдгийн адил хоёр, гурван газар хуваагдаж, тарамдан хичээллэж байгаа анги танхмуудыг нэг сургууль гэж тооцох мөн л хэцүү санагдана. Саяхан, сургууль төгсчихөөд өмнө нь зогсоод дурсгалын зураг татуулах боломж ч алга гэж гомдлох хүүгийн яриаг сонсов. Үнэн л үг.
Өдөр шөнөгүй баригдаж байгаа энэ олон орон сууц, оффисын барилгын дэргэд цэцэрлэг, сургуулийг нь хамтад нь шийддэг болно гэж дөнгөж саяхнаас л ярьж байна. Ярьж байгаа нь сайхан ч ажил хэрэг болж байгаа нь цөөн.
Дээр дурьдсан бүхий л зовлон бэрхшээл, нөхцөл байдал нь бодит үнэн боловч түүнээс гарах зам нь тодорхойгүй байгаад л хамаг учир байгаа юм.
Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газраас 4 жилийн өмнө төрийн өмчит барилгуудад хяналт хийн ашиглалтын хугацаа дууссан барилгуудын тоог гарган, эхнээс нь ганц нэгийг буулгаж эхэлсэн ч дахиж боссон нь одоогоор нэг ч байхгүй байна. Төлөвлөсөн хугацаандаа барилгууд ашиглалтанд орохгүй байгаагийн шалтгааныг хайвал хариуцсан мэргэжилтнүүд хөрөнгө мөнгө гэж ярих ч эцсийн эцэст “Тендер” гэх ганцхан үгтэй холбон тайлбарлана. Тендер тодорхойгүй мэт сонсогдовч ард нь хариуцсан ажилтан, холбогдох албан тушаалтан бий. Харин хэтэрхий олон хүн үүнд хутгалдсанаас ажил цалгардаж байгаа хэрэг. Тендер зарлахгүйгээр улсын хөрөнгөөр аливааг хийх боломжгүй учир хамгийн түрүүнд тендерээ зөв зарлаж, зөв зохион байгуулж, шударга үнэн шалгаруулж сурах шаардлага төрд тулгараад байна. Ингэж байж л барилгууд төлөвлөсөн хугацаандаа ашиглалтанд орж, түүнд тээглэж гацаад зогссон сургууль, цэцэрлэгээ барьж дуусах нь ээ.
Өнөөдөр нийслэлд ашиглалтын хугацаа дуусч зайлшгүй буулгах шаардлагатай болсон сургуулийн барилга 12, спорт заал 2, харин цэцэрлэгийн барилга 31 байна. Үүний цаана буулгахаар төлөвлөсөн, ойрын хэдэн жилдээ шинэчлэх шаардлагатай сургуулийн барилга 29, цэцэрлэгийн барилга 51 байгаа. Тэдгээрийг одоогоор ашиглаж байгаа ч хэдий цэцэрлэг, сургуулийн дутагдал хоолойд тулсан тулгамдсан асуудал болоод байна. Тиймээс сургууль, цэцэрлэг бариад л байхаас өөр сонголт үлдсэнгүй.
Хөдөө орон нутагт ч 90 нас хүрч ойгоо тэмдэглэж байгаа анхдагч сургуулиудын дунд барилгаа шинэчлэх шаардлагатай нь олон. Гэвч энэ удаа хөдөө орон нутаг гэхээс илүү нийт хүн амын талаас илүү хувь нь төвлөрсөн Улаанбаатар хотын ерөнхий боловсролын сургууль болон цэцэрлэгийн барилгын талаар олсон, дуулснаа хүргэхээр шийдлээ.
Өвлийн хүйтэн улиралд гурван ээлжээр хичээллэж, үдшийн бүрийгээр айж цочин гэрээ бараадах хүүхдүүд, хамтдаа сууж зөвлөгөөн хурлаа хийх анги танхимгүй багш нарыг яагаад зөвхөн хичээлийн улирлуудад санах ёстой гэж.
Барих, буулгах хоёрын хооронд “алд дэлэм” зай бий ч буулгах барилгын тоотой харьцуулахад нийслэлд баригдаж байгаа сургууль, цэцэрлэгийн барилгын тоо дэндүү чамламаар. Өнгөрсөн онд улсын хэмжээнд 26 цэцэрлэг, 17 сургуулийг барьж босгоход 19 тэрбум гаруй төгрөгийн хөрөнгийг заржээ. Эдгээр нь бүгд шинээр баригдсан уу гэвэл бас тийм бус, өргөтгөлийн ажлыг хамтад нь багцалсан тоо юм. Иймд сургууль, цэцэрлэгээ өргөтгөсөн, хөдөө орон нутагт баригдсан бас өргөтгөсөн зэргээр хасвал нийслэл хотод нэмэгдсэн барилгын тоо тийм ч хангалттай бус.
Улаанбаатарт 3 ээлжээр хичээллэдэг 19 сургууль бий. Эдгээрийг 2 ээлжинд оруулахад дахиад 30 сургууль хэрэгтэй гэнэ. Буулгахаар төсөв нь батлагдсан Баянгол дүүргийн 37 болон 73 гэсэн 2 сургууль байна. Мөн ашиглалтын хугацаа нь хэтрээд нураагдсан 6 сургуулийн багш, сурагчид барилгаа хүлээж байгаа гээд бодохоор нийслэлд хамгийн багадаа 50 орчим сургууль ашиглалтанд орж байж “гал унтраагдана”. Гэтэл энэ жил улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар ашиглалтанд орох сургуулийн барилга 4 гэсэн тоог албаны хүн хэлэв.
Нийслэлийн 0-5 насны бүх хүүхдийг гэрээс нь 500 м-ийн зайтай тойрогт цэцэрлэгт явдаг болгоход хамгийн багадаа 120 цэцэрлэг барьж байгуулах шаардлагатай гэсэн судалгаа байдаг. Одоогоор нийслэлд улсын 180 гаруй цэцэрлэг бий. Барих байгууламж нь арай цомхон, өртөг хямд тусахын хувьд цэцэрлэгийн барилга ялимгүй олон тоогоор буюу энэ жил 7 цэцэрлэгийг улсын төсвийн хөрөнгөөр барьж ашиглалтанд оруулахаар төлөвлөж байгаа юм билээ.
Ашиглалтын хугацаа дууссан барилгаа буулгаж, шинээр барихаас гадна сүүлийн жилүүдэд нийслэл хотод үүссэн хүн амын төвлөрлөөс шалтгаалж сургууль, цэцэрлэг олноор нэмж барих бас нэгэн том ажил бий болсон. Нэг ч сургууль, цэцэрлэггүй атлаа хүн ам олноор суурьшсан хороо олширч балчир хүүхдүүд өвлийн хүйтэнд гэрээсээ хол сургуульдаа ирж очихдоо хацраа хайруулах нь энүүхэнд.
Гэтэл энэ байдлыг далимдуулж нэр хүндээ өсгөх гэсэн улс төрчид олширч сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт нь “Сургууль, цэцэрлэгийн тоог нэмэгдүүлнэ” гэсэн амлалт ёс юм шиг байдаг болов. Харин УИХ-д суусныхаа дараа амлалтаа биелүүлэх нэрийдлээр ямар ч тооцоо судалгаагүй, хүчээр шахам төсөв батлуулж, төрийн мөнгийг түгжихийг “төсөв царцаах”, “царсан барилга” гэх шинэ үг хэллэг гаргаж ярина. Барих газраа тогтоогүй, цаашлаад барих зай ч үгүй газар сургууль барина гэж төсөв батлуулаад газраа чөлөөлж чадахгүй төсөв царцаах нэгэн байхад барилгын зураг төслөө гаргаагүй хэр нь мөнгөө авчихаад дараа нь зургаа өгсөн хэнэггүйчүүдийн уршгаар барилга царцаж байна. Үүнтэй зэрэгцээд та бидний татварын мөнгийг шамшигдуулж, хувьдаа завшин төсөв царцаасан хэсэг бүлэг этгээд ч байгаа сурагтай.
Үндэсний аудитын газраас “царцсан барилгын” тоог өнгөрсөн онд анх удаа гаргажээ. Улсын хэмжээнд 240 гаруй “царцсан объёкт” байгаагийн 125 нь боловсролын салбарт хамаарахаас 40 гаруй нь сургууль, цэцэрлэгийн барилга болохыг тогтоосон. Энэхүү 40 барилгад хэдэн хүүхэд сурч боловсрох эрхээ эдлэж чадах бол гээд бодохоор зөвхөн барилгыг бус сурах хүсэлтэй балчир үрсийг хамтад нь “царцааж” байгаа хэрэг мөн гэлтэй.
Царцсан барилгуудыг энэ хавраас гэсгээнэ гэх яриа байгаа ч хэд нь “гэсч” байгаа нь одоогоор тодорхойгүй. Царцаалтын уршгаар жилээс жилд өөр нэг сургуулийн “халаасны өрөөнд” амь зуух багш, сурагчдын тоо нэмэгдсээр. Зовлонг зовж үзсэн хүн мэддэгийн адил хүний байранд аж төрөхийн хэцүүг тэдгээр хүмүүс л мэдэх байх. Барилга нь нурсан сургуулийн багш, сурагчид энэ зовлонг биеэрээ мэдэрч яваа хүмүүс. Багш нар нь хаана хуралдаж, зөвлөлдөх нь, сурагчид ямар ангид орох нь тодорхойгүй бусдыг царайчилж өөр нэг сургуулийн барилгын хажуу бөөрөнд өөрийн сургуулийн нэрийг жижгээр бичиж, хэзээ байртай болохоо мэдэхгүй өдөр хоногийг өнгөрөөж байна. Монгол 3-р сургуулийн ашиглалтын хугацаа дуусч акт тавигдсанаас хойш 2 жил гаруй хугацаа өнгөрч байгаа хэдий ч өнөө хэр нь сургуулийн байр ашиглалтанд ороогүй байна. Энэ онд ч ашиглалтанд орохгүй тухай албаны хүмүүс хэлж байна лээ. Эхний жил буулгах төсвийг мартаж, зөвхөн барих төсвийг баталснаас барилгын ажил хойшлогдсон гэх “бор шувуу” ниссэн. Сургуулийн барилга нь нурсан, барилгаа хүлээж буйн жишээ ганцхан энэ биш билээ.
Хаагдаад удаж буй сургуулийн барилга ашиглалтанд ороогүй байхад саяхан хаагдсан БЗД-ийн 14-р сургууль, 59-р цэцэрлэгийн хамт олон ирэх жилд асуудал шийдэгдэнэ гэж горьдох ч хэрэггүй мэт.
Гэр бүлийн гишүүд тусдаа амьдарч байгааг ам бүл гэж тооцоход бэрхтэй байдгийн адил хоёр, гурван газар хуваагдаж, тарамдан хичээллэж байгаа анги танхмуудыг нэг сургууль гэж тооцох мөн л хэцүү санагдана. Саяхан, сургууль төгсчихөөд өмнө нь зогсоод дурсгалын зураг татуулах боломж ч алга гэж гомдлох хүүгийн яриаг сонсов. Үнэн л үг.
Өдөр шөнөгүй баригдаж байгаа энэ олон орон сууц, оффисын барилгын дэргэд цэцэрлэг, сургуулийг нь хамтад нь шийддэг болно гэж дөнгөж саяхнаас л ярьж байна. Ярьж байгаа нь сайхан ч ажил хэрэг болж байгаа нь цөөн.
Дээр дурьдсан бүхий л зовлон бэрхшээл, нөхцөл байдал нь бодит үнэн боловч түүнээс гарах зам нь тодорхойгүй байгаад л хамаг учир байгаа юм.
Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газраас 4 жилийн өмнө төрийн өмчит барилгуудад хяналт хийн ашиглалтын хугацаа дууссан барилгуудын тоог гарган, эхнээс нь ганц нэгийг буулгаж эхэлсэн ч дахиж боссон нь одоогоор нэг ч байхгүй байна. Төлөвлөсөн хугацаандаа барилгууд ашиглалтанд орохгүй байгаагийн шалтгааныг хайвал хариуцсан мэргэжилтнүүд хөрөнгө мөнгө гэж ярих ч эцсийн эцэст “Тендер” гэх ганцхан үгтэй холбон тайлбарлана. Тендер тодорхойгүй мэт сонсогдовч ард нь хариуцсан ажилтан, холбогдох албан тушаалтан бий. Харин хэтэрхий олон хүн үүнд хутгалдсанаас ажил цалгардаж байгаа хэрэг. Тендер зарлахгүйгээр улсын хөрөнгөөр аливааг хийх боломжгүй учир хамгийн түрүүнд тендерээ зөв зарлаж, зөв зохион байгуулж, шударга үнэн шалгаруулж сурах шаардлага төрд тулгараад байна. Ингэж байж л барилгууд төлөвлөсөн хугацаандаа ашиглалтанд орж, түүнд тээглэж гацаад зогссон сургууль, цэцэрлэгээ барьж дуусах нь ээ.
Сэтгүүлч Өлзийням