Арвайхээр хотын ул хөрсний геотехникийн шинж чанар

Barilgamn journalist Barilgamn journalist
2019-11-05 Алдаа мэдээлэх
10188
Арвайхээр хотын ул хөрсний геотехникийн шинж чанар
        Арвайхээр хот нь Монгол орны нутаг дэвсгэрийн төв хэсэгт буюу Монгол орны физик газарзүйн мужлалаар Хангай-Хэнтийн уулархаг Их мужийн Хангайн мужийн Сэлэнгэ, Орхон голын сав дахь бэсрэг уулсын тойрогт, геоморфологийн мужлалаар төв болон хойт хэсэг нь Хангай, Хэнтийн уулт өндөрлөг, өмнөд хэсэг нь Алтайн ар говийн цав толгодын мужид, инженер-геологийн мужлалаар Баянхонгор, Орхон-Сэлэнгэ, Өндөр шилийн мужид тус тус  хамаарагдана. Аймгийн нутаг дэвсгэрийн баруун хойд, хойд хэсгээрээ Хангайн нурууны өмнөд төгсгөл болох далайн түвшнээс дээш 3000 орчим  м-ийн өндөртэй Хан Хөгшин уул, Хайрхан Дулаан уул, 2408 м-ийн өндөртэй Зүүн Хайрхан уул, баруун өмнөд болон өмнөд хэсгээрээ Алтайн нурууны өмнөд төгсгөл болох  далайн түвшнээс дээш 2477 м өндөртэй Арц Богд, 3590 м-ийн өндөртэй Бага Богд зэрэг уулсаар хүрээлэгдэнэ. Хойт хэсгээр нь Орхон, Хөгшин Орхон, төв хэсгээр нь Онги, баруун талаар нь Таац, өмнөд хэсгээр нь Хар Агуйт зэрэг томоохон голууд урсдаг. Тус хотод ойр орших Таацын голын онцлогийг авч үзвэл:
      Таацын гол нь  Манай орны   гадагш гарах урсгалгүй голуудын ай савд багтах бөгөөд Хангайн нурууны өвөр хажуугаас эх авч 200 км-ийн урттай. Ус цуглуулах талбайн хэмжээ нь 9190 км2, унал нь нийт уртдаа 1300 м, дундаж налуу 0.006 байна. Голын хөндийн дундаж өргөн 1-3 м, урсгалын хурд нь дунджаар 0.8-1.2 м/сек,  ихэнх өвөл ёроолгүй хөлдөж голын эхэн хэсгээр халиа үүсдэг. Цэвэр тунгалаг ус нь хүн малын унд, ахуй хэрэглээнд тохиромжтой. Хотын төв хэсгээр нь Дэлгэрэх гол урсдаг боловч хур тунадасны байдалтай уялдаж зарим жил ширгэж тасардаг.
Тус аймгийн баруун хойт, хойт нутгуудыг хамран Орхон, Онгийн голын бэлчир газраар алаг цоог, ховор алаг цоог төрлийн олон жилийн цэвдэг хөрс тохиолдоно. Цэвдэг хөрсний зузаан ихэнх тохиолдолд 5.0-.50.0 м бөгөөд дундаж температур нь -1-2 градус орчим, Бат-Өлзийт, Уянга сумын нутгаар халиа, тошин элбэг тохиолдоно.
      Газрын гадаргуугын хэлбэржилтэд зөөгдөл-хуримтлалын рельеф зонхилох боловч  төвийн хойт  хэсгээр элэгдлийн рельеф багавтар талбайд илэрдэг. Зонхилох ул хөрс нь делюви-пролвийн гаралтай шаварлаг болон элсэн  чигжээстэй том хэмхдэст хөрс байдаг. Тэдгээрийн геотехникийн шинж чанарыг нэгтгэн дараах хүснэгтээр  үзүүлэв.                                                                                                                                       
Делюви-пролвийн гаралтай шаварлаг болон элсэн  чигжээстэй том хэмхдэст хөрсний геотехникийн шинж чанарын  нэгдсэн үзүүлэлтүүд:
 
№ Хөрсний
 шинж чанар		 Хэмжих
нэгж		                  Хөрсний нэр төрөл
Шавранцар чигжээстэй хайрга Хайргар
хаг шавран
цар		 Шавран
цар		 Элсэн
цэр чигжээс
тэй хайрга
1 Хэмхдэс материалын агуулга  
      %		 61.3 39.6 12.5 63.0
2 Чигжээсийн  агуулага      % 38.7 61.4 87.5 37.0
3 Байгалийн  чийг Нэгж 0.076 0.070 0.176 0.027
4 Урсалтын  хязгаарын  чийг Нэгж 0.234 0.236 0.290 0.185
5 Имрэгдлийн хязгаарын  чийг Нэгж 0.137 0.135 0.157 0.127
6 Уян налархайн  тоо Нэгж 0.097 0.101 0.133 0.058
7 Хувийн  жин г/см3 2.72 2.72 2.73 2.71
8 Эзэлхүүн  жин г/см3 2.13 2.09 2.06 2.15
9 Хэлхээдсийн эзэлхүүн  жин г/см3 1.97 1.91 1.73 1.99
10 Сүвшил % 27.53 28.88 35.50 42.92
11 Сүвшлийн  коэф Нэгж 0.382 0.380 0.566 0.337
12 Чийглэгийн  зэрэг Нэгж 0.55 0.62 0.85 0.47
13 Консистенц Нэгж - - - -
14 Зууралдлын хүч                                 кПа 47 47 31 21
15 Дотоод үрэлтийн өнцөг                     град 26 26 24 30
16 Хэв гажилтын модуль                        МПа 34 34 22 32
                                                                                                  
Үргэлжлэл
 
№ Хөрсний
 шинж чанар		 Хэмжих
нэгж		                  Хөрсний нэр төрөл
Хайргархаг элсэнцэр Элсэн чигжээстэй хайрга Хайргархаг шавар Хайрга агуулсан шавар
1 Хэмхдэс материалын агуулага  
      %		 41.8 63.3 41.4 17.1
2 Чигжээсийн  агуулга      % 59.2 36.7 59.6 82.9
3 Байгалийн  чийг Нэгж 0.058 0.074 0.187 0.161
4 Урсалтын  хязгаарын  чийг Нэгж 0.181 - 0.376 0.398
5 Имрэгдлийн хязгаарын  чийг Нэгж 0.122 - 0.178 0.208
6 Уян налархайн  тоо Нэгж 0.059 - 0.198 0.190
7 Хувийн  жин г/см3 2.71 2.72 2.74 2.73
8 Эзэлхүүн  жин г/см3 2.10 2.09 2.00 2.01
9 Хэлхээдсийн эзэлхүүн  жин г/см3 2.01 2.02 1.69 1.73
10 Сүвшил % 24.90 25.55 38.19 36.59
11 Сүвшлийн  коэф Нэгж 0.332 0.344 0.617 0.580
12 Чийглэгийн  зэрэг Нэгж 0.66 0.27 0.83 0.78
13 Консистенц Нэгж - -   -
14 Зууралдлын хүч                                 кПа 21 2 68 81
15 Дотоод үрэлтийн өнцөг                     град 30 43 20 21
16 Хэв гажилтын модуль                        МПа 32 50 24 28
 
Арвайхээр хотын геотехникийн нөхцлийн онцлог:
  • Бүх төрлийн хөрс давсжилтгүй, хүлэржилтгүй бөгөөд хар металл эдлэлд бага зэрэг зэврэлт үзүүлнэ.
  • Хөрсний нэр төрлөөс хамаарч улирлын хөлдөлтийн гүн 2.8-3.6 метрт явагдана.
  • Хөрсний ус хотын төв хэсгээр буюу Дэлгэрэх голын орчимд 1.5-2.0 орчим метрийн гүнд илэрдэг, бусад хэсгээрээ 10.0 метр хүртэл гүнд тохиолдохгүй.
  • Хотын нутаг дэвсгэрт тархсан хайргархаг шавранцар, шавранцар, хайргархаг шавар, хайрга агуулсан шавар ул хөрснүүд сулавтраас дунд зэрэг, хөрсний ус 1.5-2.0 м гүнд тохиолдох хэсэгт дундаас хүчтэй овойлт үүсгэнэ.
  • Бусад төрлийн ул хөрс овойлт үүсгэхгүй.
  • Хотын нутаг дэвсгэрт тархсан ул хөрсний тархалт, зузаан бусад шинж төлвийг Инженер-геологийн нөхцлийн зургаар үзүүлэв.
 
 
Ж.Зулзагабаатар /Зөвлөх инженер/
Д.Дашжамц    /Phd Доктор Профессор, Академич/
А.Батсайхан /Магистрант/

Холбоотой мэдээ

Ачааллаж байна ..