- Худалдан авах ажиллагааны газар энэ жил 129 төсөл, арга хэмжээний худалдан авах ажиллагааг зохион байгуулахаар Засгийн газрын 408 тогтоолоор батлагдсан.  Үүний 28 төсөл, арга хэмжээ нь   бараа худалдан авах, ажил гүйцэтгэх  92, Зөвлөх үйлчилгээний 9 төсөл, арга хэмжээ байгаа. Эдгээр ажлууд нь өнөөдрийн байдлаар  багцуудад хуваагдаж 202 төсөл арга хэмжээ болж задраад байна.  Эдгээрээс  одоогийн байдлаар тендер зарлаад нээлтийн хугацаа хүлээгдэж байгаа 41 ажил, нээлт хийгээд үнэлгээ хийгдэж байгаа 44 ажил нь байна. Тендерт оролцохоор саналаа өгсөн компаниудыг татварын өртэй эсэх, борлуулалтын орлого нь хэд болохыг тогтоох,  банкны баталгааг нь шалгах зэрэг арга хэмжээ авсны үндсэн дээр үнэлгээ хийдэг. 21 ажлын тендер шалгараад гэрээ байгуулах шатандаа явж байгаа бол гэрээ байгуулсан 17, дахин тендер зарлах шаардлагатай 25, нууцад хамаарах 1, тендер зарлах гээд боловсруулагдаж байгаа 8, зарлах боломжгүй 45 ажил байна. Зураг төсөл нь  ирээгүй, материал дутуу төсөл арга хэмжээний тендерийг зарлах боломжгүй байдаг.

- Би ахиц дэвшил гарсан гэж үзэж байгаа. Нэгдүгээрт тендерийн үнэлгээний хороонд төрийн бус байгууллагын 2 төлөөлөл оролцдог болсон. Өөрөөр хэлбэл иргэд, олон нийтийн төлөөлөл тендер шалгаруулах үйл ажиллагаанд оролцож, хөндлөнгийн хяналт хийх  боломжтой болсон гэсэн үг. Мөн үнэлгээний хороонд захиалагч байгууллагаас 2 хүн, Худалдан авах ажиллагааны газраас 3 төлөөлөл оролцоно. Ингэснээр үнэлгээний хорооны 7 гишүүний 4 нь гадны хүмүүс байгаа учраас тендер шалгаруулах явцад хөндлөнгийн хяналтыг хэрэгжүүлэх бололцоо бүрдэж байгаа юм. Хоёрдугаарт өмнө нь зөвхөн тендерт ялсан компанийг зарладаг байсан бол одоо ялагдсан компаниудад мөн шалгараагүй шалтгааны тухай хариу албан бичиг хүргүүлж мэдэгддэг болсон. Ингэхдээ тендерт ялагдсан учир шалтгааныг тодорхой мэдээлдэг. Гуравдугаарт өмнөх жилүүдэд яамдууд дээр очоод тендер аваад цааш нь дамлаад гаршчихсан, тендерийн ченж хийгээд явдаг томоохон компаниуд байсан. Эдгээр компаний хувьд манай газартай холбогдох үйл ажиллагаанд хязгаарлалт хийж байгаа. Тухайлбал, манайхаас зарласан тендерт эдгээр компаниас ажил гүйцэтгэхээр санал орж ирлээ гэхэд машин механизм, ажиллах хүчний  давхцал байвал нэмж төсөл арга хэмжээ өгөхгүй байх зарчмыг баримтлан ажиллаж байгаа.

Дөрөвдүгээрт тендерийг цахим хэлбэрээр зарладаг болсон. Ингэснээр орон зай хамаарахгүй, цаг хугацаа алдахгүйгээр Монгол улсын аль ч аймаг, сум, гадаадын орноос тендерийн мэдээлэлтэй танилцаад цахимаар саналаа ирүүлэх боломжтой болж байна. Урьд нь 300,000 төгрөг тушаагаад материалаа аваад уншиж танилцаад шалгуур үзүүлэлтийг нь хангаж байна гэж үзвэл санал ирүүлэх эсэхээ шийддэг байсан. Харин одоо цахимаар тендерийн бүх материалтай танилцаад оролцох боломжтой ажил байвал 50,000 төгрөг тушаагаад саналаа ирүүлдэг боллоо. Мөн тендерт оролцогчид Татварын ерөнхий газар, Нийгмийн даатгалын ерөнхий газар, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газар, Улсын бүртгэлийн ерөнхий газар, банк гээд олон газраас төрөл бүрийн лавлагаа, тодорхойлолт зэргийг бүрдүүлэхийн тулд ихээхэн цаг хугацаа, хөрөнгө зардал гаргадаг байсныг цахим хэлбэрээр авдаг болохоор ажиллаж байна. Гэвч Татварын ерөнхий газраас саяхан манайд цахимаар лавлагаа олгохгүй бичгээр ав гэсэн албан бичиг ирсэн. Энэ нь уламжлалт аргаас ялгараад байх зүйл бага болчихлоо гэж зарим хүмүүс хэлж байгаа.

-  Юунаас шалтгаалж цахимаар лавлагаа олгохоо больчихов?

Татвартай холбоотой лавлагаа, тодорхойлолтыг цахимаар олгох ажил туршилтын шатандаа явж байсан. Тодорхойлолт өгдөг газруудын мэдээллийн бааз нь бүрдэж амжаагүй байна. Бусад газруудтай онлайнаар харьцах, мэдээлэл солилцох программ хангамж нь 100 хувь бэлэн болоогүйгээс энэ ажил удаашрах, саатах бэрхшээл тулгараад байгаа.

- Цахим тендер гэдэг бол бидний мэддэг уламжлалт тендерийг цахим байдлаар зохион байгуулдаг бие даасан систем. Харин шилэн тендер гэдэг бол зохион байгуулсан арга хэмжээний нэр. Монгол улсын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг тендерийг нээлттэй, ил тод болгоё гэж уриалж “Шилэн тендер” нэртэй арга хэмжээг зохион байгуулсан. Хүмүүс үүнийг “шилэн тендер” гээд тусгай тендер зохион байгуулдаг болсон мэтээр буруугаар ойлгоод байна. Ерөнхий сайдын гаргасан энэ санаачлагыг би маш зөв арга хэмжээ гэж бодож байгаа. Төсөл арга хэмжээний төсвийг ил тод тавьж, тендерт оролцогч байгууллагын нууцад хамааралтай бус мэдээллийг нийтэд танилцуулах, тендер шалгаруултыг аль болох   ил тод болго  гэсэн үүрэг өгсөн.

Цахим дэлгүүр бол цахим тендерийн нэг хэсэг нь. Төрийн байгууллагууд өдөр тутмын хэрэгцээний бичгийн цаас, принтерийн хор, хавтас зэрэг бараа, бүтээгдэхүүнийг олон янзын газраас өөр өөр үнээр худалдаж авдаг. Тэдгээр нь чанарын хувьд ч харилцан адилгүй. Тиймээс төрийн байгууллагын зардлыг хэмнэх үүднээс манайхан “Цахим дэлгүүр” ажиллуулахаар болсон. “Цахим дэлгүүр” нь юуны өмнө бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлэх компаниудын дунд ерөнхий гэрээ байгуулах аж ахуйн нэгжүүдийг сонгон шалгаруулах тендер  зарлана. Дараа нь тэднээс стандарт шаардлагад нийцсэн бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлэх 5-6 компанийг шалгаруулж ерөнхий гэрээ байгуулна. Ингээд төрийн байгууллагууд ерөнхий гэрээ байгуулсан эдгээр компаниудаас сонгож гэрээний нөхцлийн дагуу бараа бүтээгдэхүүнээ худалдаж авах юм. Тухайлбал, одоо эхний ээлжинд “Цахим дэлгүүр”-т А4-ийн бичгийн цаас байршуулахаар компаниудыг сонгон шалгаруулах гэж байна. Шалгарсан компаниас л гэрээний үнээр бараа, бүтээгдэхүүн худалдаж авна гэсэн үг. Ингэснээр танил тал, төрөл саднаасаа өндөр үнээр бараа бүтээгдэхүүн худалдаж авах явдлыг арилгах, төрийн байгууллагуудын урсгал зардал хэмнэгдэх юм. Гэхдээ энэ ажлыг нягт нямбай зохион байгуулахгүй бол төрийн байгууллага, хувийн компаниуд хохирч магадгүй. Өөрөөр хэлбэл сумаасаа авдаг цаасыг аймгаас, аймгаас авах цаасыг хотоос ирж ав гэсэн асуудал үүсч болох талтай. Тиймээс хангалтын сүлжээ, нийлүүлэх компаний хүчин чадал гээд олон зүйлийг зөв тооцох ёстой.

- Хар данс, хар жагсаалт гэж бий. Саяхан 27 компаний нэр бүхий хар жагсаалт гарсан. Энэ жагсаалтанд орсон компани 3 жилийн хугацаанд тендерт оролцох эрхгүй болно. Тендерт шалгарч гэрээгээр хүлээсэн үүргээ ноцтой зөрчдөг  компаниудыг хар жагсаалтанд оруулах буюу тендерт оролцох эрхийг нь хязгаарласнаар барилгаа хугацаандаа дуусгахгүй, төсвөө хэтрүүлдэг, чанаргүй гүйцэтгэдэг гэсэн зөрчлүүдийг арилгах  ажлын эхлэл болох юм. Саяны 27 бол бичиг баримт, баталгааг хуурамчаар үйлдсэн, илт худал мэдүүлсэн компаниуд байсан. Харин дараагийн ээлжинд гэрээний үүргээ ноцтой зөрчсөн компаниуд хар жагсаалтанд орох байх. Одоогийн байдлаар Сангийн яаман дээр хар жагсаалтад орох 100 гаруй компаний нэр яригдаж  байгаа гэсэн мэдээлэл байгаа.

- Энэ их чухал асуулт байна. Олон нийтэд  энэ талаар зөрүүтэй ойлголт байдаг. Өөрөөр хэлбэл хямд үнийн аргаар хамгийн хямд үнэтэй, муу бараа материал, ажил үйлчилгээг  шалгаруулаад байна гэж ярьдаг. Зарлагдаж буй тендерийн баримт бичигт авах гэж буй бараа материал болон ажил үйлчилгээг хийх аж ахуйн нэгжүүдэд тодорхой шалгуур үзүүлэлтүүд тавьдаг. Тэр стандарт, шалгуур үзүүлэлтүүдийг хангаагүй компаниудын саналаас үнэлгээний шатанд татгалздаг.  Тэгээд стандартын шаардлага болон шалгуур үзүүлэлтүүдийг хангасан компаниудын дундаас хамгийн бага үнэ санал болгосон аж ахуйн нэгжийг хамгийн сайн үнэлэгдсэн тендер ирүүлсэн гэж үздэг. Нэг үгээр хэлэхэд хамгийн сайн санал ирүүлсэн компаниудын дотроос хамгийн бага үнэ санал болгосныг нь шалгаруулдаг. Шалгуур үзүүлэлтэд нийлүүлэх гэж буй барааны чанар стандарт, хийж гэж буй ажлын чанараас гадна тухайн компаний борлуулалтын орлого, ижил төстэй ажил гүйцэтгэж байсан туршлага, машин механизм, ажиллах хүчний хүрэлцээ зэргийг харьцуулж үздэг.  Улсын төсвийн хөрөнгийг хэмнэх бодлогын үүднээс  бүх шалгуур үзүүлэлтийг хангасан компаниудын дундаас илүү бага үнэ санал болгосон тендерийг  “сайн” үнэлэгдсэн гэж тооцдог.

Ярилцсан: Б.Цолмонтуяа