БАРИЛГЫН ТӨСӨВ, ҮНЭ БҮРДЛИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ,ТУЛГАМДСАН АСУУДАЛ
- “Монгол Улсын Засгийн газарт чиглэл өгөх тухай“ Улсын Их Хурлын 2014.04.17-ны 30 дугаар тогтоолын 1.6 дахь заалтаар Засгийн газарт даалгасан дараах зорилтыг хэрэгжүүлэх :
- - төсөвт өртгийг үндэслэлгүйгээр нэмэгдүүлэхэд нөлөөлсөн ЗТБХБСайдын 2012 оны 18, 181 дүгээр тушаалыг хүчингүй болгох арга хэмжээ авах,
- - барилгын норм, нормативын баримт бичгийг батлахтай холбоотой Барилгын тухай хуулийн холбогдох заалтыг өөрчлөх талаар хуулийн төсөл боловсруулж, Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх
- Тогтоолын дээрх заалтыг хэрэгжүүлэх асуудлаар барилгын салбарын төр, төрийн бус , мэргэжлийн байгууллага, захиалагч, гүйцэтгэгч нарын дунд “ХЭЛЭЛЦҮҮЛЭГ” өрнүүлж, гаргасан санал , зөвлөмж, дүгнэлтийг “Ажлын хэсэг” нэгтгэж авах арга хэмжээг төлөвлөх
ЗТБХБСайдын 2012 оны 18, 181-р
ТУШААЛын тухай
- “Дүрмүүд батлах тухай” ЗТБХБСайдын 2012.01.13-ны өдрийн 18-р тушаалаар 5 дүрэм баталж, өмнө нь хүчинтэй байсан 7 зүйлийг хүчингүй болгосон.
- “Барилгын норм ба дүрэм батлах тухай“ ЗТБХБСайдын 2012.06.13-ны өдрийн 181-р тушаалаар 4 БНбД баталж , өмнө нь хүчинтэй байсан 8 зүйлийг хүчингүй болгосон.
ТУШААЛУУДЫН талаар гарсан шүүмж
а.Төсөвт өртгийг хийсвэрээр нэмэгдүүлэхэд хүргэсэн
б. Ашиг тодорхойлох аргачлал буруу (материалын зардлаас хамааралтай гэж)
в. Эндээс “авлигатай төсөв” гэдэг ойлголт гарчээ
Эдгээр тушаалуудыг хэрэгжүүлснээр төсөвт өртөг үндэслэлгүйгээр нэмэгдэх үү?
- Энд 18 ба 181-р тушаалаар шийдвэрлэсэн асуудлуудыг тус тусад нь ялгаж авч үзэх хэрэгтэй.
- Энэ тушаалаар дараах дүрмүүдийг баталсан ҮҮНД:
- “Тоног төхөөрөмжийн угсралтын ажлын төсвийн норм боловсруулах аргачилсан заавар” /БД 81-110-11/-ийг 1 дүгээр хавсралтаар ,
- “Барилгын машин ашиглалтын нэг машин цагийн жишиг үнэ” /БД 81-112-11/-ийг 2 дугаар хавсралтаар,
- “Барилгын машин ашиглалтын нэг машин цагийн жишиг үнэ тодорхойлох аргачлал” /БД 81-111-11/-ыг 3 дугаар хавсралтаар,
- “Барилгын технологийн тээврийн автомашины цагийн болон тоннкилометрийн жишиг үнэ” /БД 81-113-11/-ийг 4 дүгээр хавсралтаар,
- “Барилгын материал, бүтээц, эдлэлийн үнийн лавлах , түүнийг хэрэглэх заавар”/БД81-109-11/-ыг 5-р хавсралтаар /БХБСайдын 2014.03.31-ний 46-р тушаалаар шинэчлэн баталж энэ хавсралтыг хүчингүй болгосон/
- “Тоног төхөөрөмжийн угсралтын ажлын төсвийн норм боловсруулах аргачилсан заавар” /БД 81-110-11/-ийг 1 дүгээр хавсралтаар ,
- “Барилгын машин ашиглалтын нэг машин цагийн жишиг үнэ” /БД 81-112-11/-ийг 2 дугаар хавсралтаар,
- “Барилгын машин ашиглалтын нэг машин цагийн жишиг үнэ тодорхойлох аргачлал” /БД 81-111-11/-ыг 3 дугаар хавсралтаар,
- “Барилгын технологийн тээврийн автомашины цагийн болон тоннкилометрийн жишиг үнэ” /БД 81-113-11/-ийг 4 дүгээр хавсралтаар,
- “Барилгын материал, бүтээц, эдлэлийн үнийн лавлах , түүнийг хэрэглэх заавар”/БД81-109-11/-ыг 5-р хавсралтаар /БХБСайдын 2014.03.31-ний 46-р тушаалаар шинэчлэн баталж энэ хавсралтыг хүчингүй болгосон/
- “Жишиг үнэ, норм, норматив, аргачлал батлах тухай” Дэд бүтцийн сайдын 2002 оны 316 дугаар тушаалын 1, 7, 8 дугаар хавсралт,
- “Тарифт цалингийн жишиг шинэчлэн батлах тухай” Зам, тээвэр, барилга, хот байгуулалтын сайдын 2009 оны 263 дугаар тушаалын 2 дугаар заалт,
- Барилга, хот байгуулалтын сайдын 1993 оны 112 дугаар тушаалаар баталсан “Барилгын материал, бүтээц, эдлэлийн үнийн лавлах”,
- Дэд бүтцийн хөгжлийн сайдын 1997 оны 78 дугаар тушаалаар баталсан “Барилгын засварын ажлын материал, бүтээц, эдлэлийн үнийн лавлах”,
- Улсын барилгын хорооны 1988 оны 52 дугаар тогтоолоор баталсан “Тоног төхөөрөмжийн угсралтын ажлын төсвийн норм, үнэлгээ зохиох ба хэрэглэх дүрэм”
- а. Нэмэгдэл зардлын норм
- б. Бусад шууд зардлын норм
- в. Төлөвлөгөөт хуримтлалын норм /Энэ 3-ыг 026-аар индексжүүлж байсныг хүчингүй болгосон/
- II. Машин, механизмын үнийг нэмэгдүүлж баталсан /2002 оноос хойш өөрчлөгдөөгүй байсан /
- III.Барилгын материал хийц эдлэлийн үнийг шинэчилж баталсан /1993, 1997 оны хуучин
- үнийг хэрэглэхгүй болсон, шинэ нэр төрлийн материал, хийц эдлэлийн тоо эрс нэмэгдсэн /
Ийм шийдвэр гаргах зайлшгүй нөхцөл бүрэлдсэн.
Тухайлбал:
- 2008-2009 оны хямралын үе дуусч тогтвортой, хэвийн байдалд шилжсэн.
- Дээрхи 3 зардал, хуримтлал нь хуучин нормоор бодоход эх үүсвэр нь огт хүрэлцэхгүй болсон.
- Хүчээр (100-26=74) 74 хувиар эх үүсвэрийг хасч тооцох нь буруу.
- Шинэ технологи, шинэ материал, хийц эдлэл үйлдвэрлэлд нэвтэрч нэр төрөл нь олширсон,
- Шинэ машин механизмууд нэвтэрсэн, тэдгээрийн үнэ, тариф өндөр болсон.
- Энэ тушаалыг хүчингүй болгохтой холбогдсон санал ҮҮНД:
- 1,3-р хавсралтаар баталсан “Тоног төхөөрөмжийн угсрал-тын ажлын төсвийн норм боловсруулах аргачилсан заавар”/БД81-110-11/, “Барилгын машин ашиглалтын нэг машин цагийн жишиг үнэ тодорхойлох аргачлал” /БД 81-111-11/ нь арга зүйн материал учир хэвээр мөрдөхөөр шийдэх
- 5-р хавсралтыг хүчингүй болгож БХБСайдын 2014 оны 46-р тушаалаар “Барилгын материал, бүтээц, эдлэлийн үнийн лавлах,түүнийг хэрэглэх заавар”/БД81-109-14/-ыг шинэч-лэн баталсан.
- Цаашид энэ материал, хийц эдлэлийн үнийг жил бүр шинэчлэн баталж, зарлах
- 2014 оны нормчлолын сангийн төлөвлөгөөнд тусгасан “Барилгын материал, хийц эдлэлийн үнийн лавлах боловсруулах аргачлал “ ойрын хугацаанд гүйцэтгэх
Энэ тушаалыг хүчингүй болгохтой холбогдсон санал ҮҮНД:
- 2,4-р хавсралтаар баталсан “Барилгын машин цагийн жишиг үнэ” /БД 81-112-11/, “Барилгын технологийн тээврийн автомашины жишиг үнэ” /БД 81-113-11/-ийг үнэ ханш, валютын өөрчлөлттэй уялдуулан шинэчлэн боловсруулах. Эдгээр жишиг үнийг тооцох үед 1$=1250 төгрөг байсан бол одоо 1823 төгрөг болж 145%-иар өссөн.
- Тоног төхөөрөмжийн угсралтын ажлын төсвийн суурь норм боловсруулах ажлыг салбаруудаар хийх /Энэ ажил огт хийгдэхгүй байгаа /
- Энэ тушаалын 4-р заалтыг хэвээр нь үлдээж , хүчингүй болгосон 8 зүйлийг хуучнаар нь шийдэх.
- Барилгын төсөвт тусгах ажилчдын тарифт цалинг 2005 онд 1.5 дахин, 2007 онд 1.9 дахин, 2009 онд 2.0 дахин нэмж байсан.
- УИХ-ын 2008 оны 35-р тогтоолоор баталсан МУ-ын Засгийн газрын 2008-2012 оны хөтөлбөрт цалин,тэтгэвэр, тэтгэмжийг 2008 оны түшингээс 3 дахин нэмэгдүүлэх зорилт дэвшүүлсэн .
- Барилгын төсөв зохиох хуучин заавраар ажилчдын төсөвт цалингийн дүнгээс “Нэмэгдэл зардал”-ыг 57-60%-иар, “Бусад шууд зардал”-ыг 48-58%-иар, “Төлөвлөгөөт хуримтлал”-ыг 95%-иар тус тус тооцохоор заасан
- Гэвч ажилчдын цалингийн дээрх өсөлтийг дагаад эдгээр зардлуудыг нэмэгдүүлэхгүйгээр шийдэж тэдгээрийг тооцоход 2007 онд 0,52, 2009 онд 0,26 гэсэн коэффицент хэрэглэн бууруулж байсан.
цагийн жишиг тарифт цалинг
ЗТБХБСайдын 2009 оны 263 дугаар тушаалын хавсралт
Барилгын төсөв зохиоход хэрэглэх ажилчдын цагийн тарифт цалингийн жишиг
/ төгрөгөөр /
| I | II | III | IY | Y | YI |
|
| Тарифын илтгэлцүүр | 1.00 | 1,11 | 1,25 | 1,44 | 1,66 | 1,92 |
| Цагаар хөлс авагчид | 1930 | 2142 | 2413 | 2780 | 3204 | 3705 |
| Хийснээр хөлс авагчид | 2136 | 2371 | 2670 | 3076 | 3546 | 4101 |
Барилгын ажилчны сарын тарифт цалин нь
3-р зэрэгтэй бол 2670*168 = 448 560 төгрөг байна
4-р зэрэгтэй бол 3076*168 = 516 768 төгрөг байна
- Энэ тушаалыг хүчингүй болгохтой холбогдсон санал ҮҮНД:
- Бусад салбартай харьцуулахад барилгын салбарт илүү олон төрлийн ажиллагаа хийгдэж нэмэлт зардал гардаг. Тухайлбал: Барилгын талбайг бэлтгэх, ажилчдын байр, материалын агуулах, түр контор барих, тэдгээрийг нэг объектоос нөгөөрүү зөөх, талбайг цахилгаан ,дулаан ,усаар хангах, түр зам,харуул хамгаалалт, хүйтний улирлын нэмэлт ажиллагаа, захиргаа удирлага, талбайн болон ажилчдын үйлчилгээ, хөдөлмөр хамгаалал, ажлын багаж хэрэгсэл гэх мэт. Эдгээр зардлыг цалингийн зардлын дүнгээс тооцож барилгын төсөвт тусгадаг Энэ бол аль ч оронд байдаг арга зүй юм.
- Барилга барихад зайлшгүй гардаг дээрх зардлын эх үүсвэрийг 0,26 гэсэн илтгэлцүүр хэрэглэж хүчээр бууруулж, гүйцэтгэгч байгууллагуудыг санхүүгийн эрсдэлд оруулж байсан алдааг засах шаардлагатай.
- Энэ тушаалыг хүчингүй болгохтой холбогдсон санал ҮҮНД:
- Бусад салбартай харьцуулахад барилгын салбарт илүү олон төрлийн ажиллагаа хийгдэж нэмэлт зардал гардаг. Тухайлбал: Барилгын талбайг бэлтгэх, ажилчдын байр, материалын агуулах, түр контор барих, тэдгээрийг нэг объектоос нөгөөрүү зөөх, талбайг цахилгаан ,дулаан ,усаар хангах, түр зам,харуул хамгаалалт, хүйтний улирлын нэмэлт ажиллагаа, захиргаа удирлага, талбайн болон ажилчдын үйлчилгээ, хөдөлмөр хамгаалал, ажлын багаж хэрэгсэл гэх мэт. Эдгээр зардлыг цалингийн зардлын дүнгээс тооцож барилгын төсөвт тусгадаг Энэ бол аль ч оронд байдаг арга зүй юм.
- Барилга барихад зайлшгүй гардаг дээрх зардлын эх үүсвэрийг 0,26 гэсэн илтгэлцүүр хэрэглэж хүчээр бууруулж, гүйцэтгэгч байгууллагуудыг санхүүгийн эрсдэлд оруулж байсан алдааг засах шаардлагатай.
- “Барилгын үнэ бүрдлийн үндсэн дүрэм”/БНбД 81- 94-12/-ыг 1 дүгээр хавсралтаар,
- “Барилгын төсөв зохиох дүрэм” /БНбД 81-95-12/-ыг 2 дугаар хавсралтаар,
- “Барилга, сантехникийн ажлын төсвийн суурь нормын нэмэлт №4”/БНбД 81-02-12/-ийг 3 дугаар хавсралтаар,
- “Барилга, сантехникийн ажлын хөдөлмөр зарцуулалтын жишиг нормын нэмэлт №1” /БНбД 83-29-12/-ийг 4 дүгээр хавсралтаар тус тус баталсан
- Дээрх дүрмүүдийг 2012 оны 09 дүгээр сарын 01-нээс эхлэн мөрдүүлэхээр шийдсэн.
- “Нэмэгдэл зардал, ашгийн жишиг норм тогтоох тухай” ДБХСайдын 1998 оны 09 дүгээр тушаал,
- ДБХСайдын 1995 оны 273 дугаар тушаалаар баталсан “Барилга байгууламжийн прейскурант боловсруулах, хэрэглэх дүрэм” /БНбД IY-14-89/ ,
- ДБХСайдын 1998 оны 200 дугаар тушаалаар баталсан “Барилгын төсөв зохиох заавар” /БНбД (IY) 81- 2-98 ,
- ”Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын эх үүсвэрийг төсөвт тусгах тухай” БХБСайдын 2007 оны 31 дүгээр тушаал,
- “Жишиг нормд өөрчлөлт оруулах тухай” ЗТБХБСайдын 2009 оны 327 дугаар тушаал,
- Барилга, архитектур,техник хяналтын улсын хорооны 1985 оны 12 дугаар тогтоолоор баталсан “Үндсэн дүрэм” /БНбД IY-1-85/,
- Улсын барилгын хорооны 1990 оны 04 дүгээр тогтоолоор баталсан “Барилгын төсөвт өртгийг тодорхойлох дүрэм ” /БНбД IY-15-90/,
- Барилга, хот байгуулалтын комиссын 1992 оны 53 дугаар тогтоолоор баталсан “ Барилгын өртгийн хязгаар хэлцлийн үнэ зохиох аргачлал, гүйцэтгэлийн төсөв боловсруулах заавар” ,
- Барилгын үнэ бүрдлийн үндсэн дүрмийг 7 бүлэг, 5 хавсралттайгаар боловсруулсан
- Энэ дүрэмд орсон гол өөрчлөлтүүд нь:
2. Ажиллах хүчний зардалд талбайн ИТА-ны цалин , бүх төрлийн нэмэгдэл хөлс, ЭМ,НДШимтгэл, ажилчдын багаж,хамгаалах хэрэгсэл, хувцасны зардлыг оруулахаар шийдсэн.
3. Тээврийн зардалд барилгын хог хаягдлын тээврийн зардлыг нэмж оруулсан.
4. “Бусад шууд зардал”-ыг хасч холбогдох бүлгүүдэд шилжүүлсэн.
5. Нэмэгдэл зардлыг өөрчилж “Барилгын ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардал “/БЕНБЗ/ гэж нэрлэн түүнд “Титулын бус түр барилга”, “Өвлийн нэмэгдэл”-ийг оруулж тооцсон.
6. “Төсөвт ашиг”-ийг цалингаас тооцдогийг өөрчилж, шууд зардал БЕНБЗ-ын нийлбэрээс 15%-иар тооцсон
7. Зөвлөх үйлчилгээ авах тохиолдолд түүний төсөвт өртгийн 5%-иар зардлыг тооцохоор заасан.
8. Магадлашгүй ажлын зардлыг үйлдвэрийн барилга объектод 3% болгож нэмэгдүүлсэн.
Барилгын төсөв зохиох дүрэм
Барилгын төсөв зохиох дүрэм нь 14 бүлэг, 16 хавсралт, 13 загвар хүснэгттэй, Загвар хүснэгт бүр нь тооцоо хийх тайлбартай боловсруулагдсан
Дүрэмд орсон гол өөрчлөлтүүд нь:
- Үндсэн дүрэмд орсон 8 төрлийн өөрчлөлт
- Авторын хяналтын зардлыг “Захиалагчийн зардал”-ын 20%-иар тооцож, нэгдсэн төсөвт тусгах болсон.
- БУА-ын эрсдэл, ажиллагсад, хөрөнгийн даатгалын зардлыг Нэгдсэн төсвийн 2-оос 7-р бүлгийн дүнгийн 3%-иас илүүгүйгээр тооцохоор оруулсан.
- Төсөвт тооцох тарифт цалингийн жишгийг Төрийн албан хаагчдын цалингийн өсөлтөөр өсгөж байх
- Материал, хийц эдлэл, машин, механизмыг Барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас баталж байхаар заасан
б. Барилгын төсөв зохиох дүрэм. БНбД 81-95-12
- 1985, 1998, 2012 онуудад шинэчлэгдсэн.
- Төсөв зохиох үндсэн асуудлуудыг зохицуулсан, аргачлалыг тодорхойлсон, зардлуудын болон ашгийн хэв хэмжээ тогтоосон.
- Үнэ бүрдэлтийн хуулийн агуулгатай.
- Барууны аргачлал, хэв загварт ойртуулсан.
- Энэ утгаараа барилгын чанар, салбарын барилгын компаниудын өсөлт, хөгжлийг дэмжсэн.
- Хөрөнгө оруулагч (захиалагч) ба гүйцэтгэгч, бусад оролцогчдын сонирхолыг зэрэг хангасан.
- Хуримтлагдсан өсөлтүүдийг хүлээн зөвшөөрч шийдвэрлэсэн (цалин, механизм, материал гэх мэт)
- Өмнөх дүрмүүдийг бодвол эрс өөрчилсөн (аргачлал, бүтэц, агуулга, норм, хэм хэмжээ, механизм)
- Хөдөлмөр хамгаалал, Талбайн үйлчилгээг сайжруулах, Нийгмийн даатгал, хөдөлмөрийн хуулийн шаардлагыг биелүүлэх, Цалингийн хоцрогдлыг арилгах, Зайлшгүй шаардлагатай, дутагдаж байсан зардлын эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх шаардлагаар зарим өөрчлөлт оруулж 2 дүрмийг баталсан.
Энэ хоёр тушаалаар гаргасан шийдвэрийн дагуу төсөвт өртөг доорхи байдлаар өсчээ.
| №18 40% |
№181 11,3% |
Бүгд 51,3% |
Жич:
- Зам гүүрийн салбарынхан жил бүр үнийн зөрүү авдаг.
- Төсөв зохиох заавраа шинэчилснээр төсөвт өртөг нь 50%-иар өссөн (жил бүр үнийн зөрүү авдаг мөртлөө)
- б. Ашиг тодорхойлсон аргачлалд ямар буруутгал байна вэ?
- Хоёр дүрмээр төсөвт ашгийг материалын зардлаас тооцоогүй байна.
- “Барилгын үнэ бүрдэлтийн үндсэн дүрмийн 3.10.2-д
- “Төсөвт ашгийн нормативыг барилга угсралтын ажлын
- Шууд зардал
- Барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцөл бүрдүүлсэн зардлын нийлбэр дүнгээс 15 хувиар тогтооно”
- “Төсөвт ашгийн нормативыг барилга угсралтын ажлын
- Шууд зардал: + цалин, нэмэгдэл хөлс
+ машин механизм
+ тээврийн зардал
+ ЭМ, НДаатгал
+ Багаж хэрэгсэл, ажлын
хувцас хэрэгсэл
Барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардал:
+ Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа,
эрүүл ахуйг хангах
+ Ажиллагсдын үйлчилгээний зардал
+ Барилгын талбайн үйлчилгээний зардал
+ Титулийн бус барилга, байгууламжийн зардал
+ Хүйтний нэмэгдэл
+ Удирдлагын зардал
Эндээс үзэхэд төсөвт ашиг нь дан ганц материалын зардлаас хамааралтай биш 12 төрлийн зардлаас хамаарч байна.
Зарим улс орны жишээ
АНУ. Канад
Нийт зардал
ажлын төрөл тус бүрээр нэгжийн үнэлгээнд орж тооцогддог (ажилчдын цалингийн үнэлгээнд)
Төсөвт ашиг
Ажилчдын цалингаас тооцдог
Германд
Нийт зардал
ажлын төрөл тус бүрээр нэгжийн үнэлгээнд орж тооцогддог (ажилчдын цалин ба механизмын элэгдлийн үнэлгээнд)
Төсөвт ашиг
Үндсэн цалин, механизмын ашиглалтын зардал, нэмэгдэл зардал, лимитчлэгдсэн зардлаас
ОХУ
Нийт зардал
Шууд зардал дахь ажилчдын цалин, механикжуулагчдын цалингаас
Төсөвт ашиг
Шууд зардал дахь ажилчдын цалин, механикжуулагчдын цалингаас
- Эдгээр орнууд цалингаас НЗ, Төсөвт ашгийг бодсон гэж хэлж болно.
+ Монголд зарим үед 2 дахин, дийлэнхидээ жилд дунджаар 20-30 хувиар цалинг нэмэгдүүлж байсан.
+ Барилгын ажилчдын цалинг 2005 онд 1.5, 2007 онд 1.9, 2009 онд 2.0 дахин гэх мэтээр нэмж байсан байна.
+ Энэ үед цалингаас хамааруулан бодож байсан зардлуудыг (НЗ, бусад шууд зардал, төлөвлөгөөт хуримтлал) 2007 онд 0,52, 2009 онд 0,26 гэсэн коэффицент хэрэглэн бууруулж байсан.
ХУУЛЬ , ЭРХ ЗҮЙН ҮНДЭСЛЭЛ
Төсвийн тухай хууль
- 6 дугаар зүйл.Төсвийн зарчмыг хэрэгжүүлэх
- 6.1. Төсвийг төлөвлөх, бат-лах, хэрэгжүүлэх, тайлагнахад эрх бүхий байгууллага, төсвийн захирагч нь төсвийн зарчмыг мөрдлөг болгож, хэрэгжүүлэх үүрэгтэй.
- 6.2.5. төсвийн жилийн дундуур орлого бууруулах, зарлага нэмэгдүүлэх үр дагавартай бодлогын аливаа шийдвэр гаргасан бол түүнийг дараагийн төсвийн жилээс хэрэгжүүлдэг байх.
- 8 дугаар зүйл.Төсвийн цаглабар
- 8.1.Дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдлийг дараах цаглабрын дагуу боловсруулж, батална:
- 8.1.1. СЯ дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдлийн төслийг боловсруулж, жил бүрийн 4-р сарын 15-ны дотор Засгийн газарт хүргүүлэх;
- 8.1.2.Засгийн газар түүнийг хэлэлцэн жил бүрийн 5 дугаар сарын 01-ний дотор Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх;
- 8.1.3.Улсын Их Хурал дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдлийн төслийг жил бүрийн 6 дугаар сарын 01-ний дотор хэлэлцэж, батлах;
- 8 дугаар зүйл.Төсвийн цаглабар
- 8.2.Улсын эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэлийг дараах цаглабрын дагуу боловсруулж, батална:
- 8.2.1. ЭЗХЯ улсын эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэлийн төслийг жил бүрийн 4 дүгээр сарын 01-ний дотор боловсруулж, Засгийн газарт хүргүүлэх;
- 8.2.2.Засгийн газар үндсэн чиглэлийн төслийг дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд нийцүүлэн хянаж, Улсын Их Хуралд жил бүрийн 5 дугаар сарын 01-ний дотор өргөн мэдүүлэх;
- 8.2.3.Улсын Их Хурал улсын эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэлийн төслийг жил бүрийн хаврын чуулганаар хэлэлцэн батлах.
- 8.3.Дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд суурилсан төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн жилийн төсвийн хязгаарыг дараах цаглабрын дагуу боловсруулж, батална.
- 8.3.1.төсвийн ерөнхийлөн захирагч дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд суурилсан жилийн төсвийн хязгаарын саналаа СЯ-нд жил бүрийн 6 дугаар сарын 10-ны дотор хүргүүлэх;
- 8.3.2. СЯ төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн жилийн төсвийн хязгаарын саналыг нэгтгэн боловсруулж, жил бүрийн 6 дугаар сарын 20-ны дотор Засгийн газарт хүргүүлэх;
- 8 дугаар зүйл.Төсвийн цаглабар
- 8.3.3.Засгийн газар төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн жилийн төсвийн хязгаарын төслийг хэлэлцэн жил бүрийн 7 дугаар сарын 01-ний дотор батлах;
- 8.3.4. Засгийн газрын баталсан жилийн төсвийн хязгаарыг төсвийн удирдамжийн хамт жил бүрийн 7 дугаар сарын 5-ны дотор төсвийн ерөнхийлөн захирагчид СЯ хүргүүлэх.
- 8.4.Тухайн жилийн улсын төсөв, Нийгмийн даатгалын сангийн төсөв, Хүний хөгжил сангийн төсвийг дараах цаглабрын дагуу боловсруулж, батална:
- 8.4.3. төсвийн ерөнхийлөн захирагч жилийн төсвийн саналаа жил бүрийн 8 дугаар сарын 15-ны дотор СЯ-нд хүргүүлэх;
- 8.4.4. СЯ төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн жилийн төсвийн саналыг нэгтгэн боловсруулж, жил бүрийн 9 дүгээр сарын 15-ны дотор Засгийн газарт өргөн мэдүүлэх;
- 8.4.5.Засгийн газар жилийн төсвийн төслийг жил бүрийн 10 дугаар сарын 01-ний дотор Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх;
- 8 дугаар зүйл.Төсвийн цаглабар
- 8.4.6.Засгийн газар жилийн төсвийн төслийг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлснээс хойш ажлын гурван өдрийн дотор нийтэд мэдээлэх;
- 8.4.7.төрийн аудитын төв байгууллага жилийн төсвийн төслийн талаарх дүгнэлтийг Улсын Их Хуралд жил бүрийн 10 дугаар сарын 15-ны дотор хүргүүлэх;
- 8.4.8.Улсын Их Хурал жилийн төсвийн төслийг хэлэлцэн жил бүрийн 11 дүгээр сарын 15-ны дотор батлах.
- 8.5.1.аймаг, нийслэлийн Засаг дарга тухайн шатны жилийн төсвийн төслийг жил бүрийн 11 дүгээр сарын 25-ны дотор тухайн шатны иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд өргөн мэдүүлэх;
- 8.5.2.Төлөөлөгчдийн Хурал тухайн шатны жилийн төсвийн төслийг хэлэлцэн жил бүрийн 12 дугаар сарын 05-ны дотор батлах;
- 8.5.3.сум, дүүргийн Засаг дарга тухайн шатны жилийн төсвийн төслийг жил бүрийн 12 дугаар сарын 10-ны дотор тухайн шатны иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд өргөн мэдүүлэх;
- 8.5.4. сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тухайн шатны жилийн төсвийн төслийг хэлэлцэн жил бүрийн 12 дугаар сарын 20-ны дотор батлах;
- 27.1.1.төсвийн зарчмыг мөрдлөг болгох;
- 27.1.4.жилийн төсвийн хязгаарт үндэслэсэн байх;
- 29 дүгээр зүйл.Хөрөнгө оруулалтын төсөвлөлт
- 29.3.Санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, тухайн шатны Засаг дарга хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээний нийт саналыг дараах байдлаар жилийн төсвийн төсөлд тусгана:
- 29.3.1.дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдэл болон жилийн төсвийн хязгаарт багтаах;
- 29.4.Хөрөнгө оруулалтын төсөвт техник, эдийн засгийн үндэслэл хийгдсэн, зураг төсвөө батлуулсан, хуульд заасан бусад зөвшөөрөл олгогдсон төсөл, арга хэмжээг тусгана.
- 29.7.Үйлдвэрлэлийн түүхий эдийн үнийн индекс нь батлагдсан төсөвт тооцсон хэмжээнээс хоёр дахин өссөн тохиолдолд түүнийг тухайн жилийн төсвийн тодотголд тусган өөрчилнө.
- 29.8.Гүйцэтгэгч байгууллагын буруутай үйл ажиллагаанаас хамаарч энэ хуулийн 29.7-д заасан нөхцөл байдал үүссэн нь хөрөнгө оруулалтын төсөвт өртгийг өөрчлөх үндэслэл болохгүй.
6-р зүйл.Засгийн газрын бүрэн эрх
- 6.1.3. хог хаягдлын үйлчилгээний хураамжийг тооцох аргачлалыг батлах;
- 6.1.4. хог хаягдлын нормативыг тогтоох аргачлалыг батлах;
- 7.2.Хог хаягдлын талаар зам, тээвэр, барилга, хот байгуулалтын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:
- 7.2.1.барилгын хог хаягдлыг тээвэрлэх, устгах, дахин боловсруулах, эргүүлэн ашиглах журам баталж, нутгийн захиргааны байгууллагатай хамтран хэрэгжилтийг хангуулах;
- 7.2.2. энэ хуулийн 6.1.3, 6.1.4-т заасан аргачлалын дагуу барилгын хог хаягдлын норматив, үйлчилгээний хураамжийн хэмжээг батлах;
1 Нийслэлийн нутаг дэвсгэрт түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын нөөц ашиглаж буй аж ахуйн нэгжүүд өөрсдийн хөрөнгөөр технологийн хатуу хучилттай автозам, ложистикийн төв байгуулах хүртэл олборлох, нийслэлийн нутаг дэвсгэрээр тээвэрлэлт хийхийг түр хориглож хэрэгжилтэнд хяналт тавьж ажиллахыг нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газар /М.Ням-Очир/, нийслэлийн Цагдаагийн газрын Замын Цагдаагийн асуудал эрхэлсэн дэд дарга Ч.Жаргалсайхан, Налайх дүүргийн Засаг дарга Х.Болдбаатар, Сонгинохайрхан дүүргийн Засаг дарга М.Чинболд, Хан-Уул дүүргийн Засаг дарга Ж.Ганхуяг нарт, технологийн хатуу хучилттай авто зам, ложистикийн төв байгуулахад мэргэжил, арга зүйн зөвлөгөө өгч ажиллахыг нийслэлийн Авто замын газар /Д.Нанзаддорж/-т тус тус үүрэг болгосугай;
2. Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний дагуу байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг хангуулж, эвдэгдсэн газрын хэмжээг тогтоож тухайн талбайн 75-аас доошгүй хувийг тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч хуулийн этгээдээр нөхөн сэргээлгэх ажлыг зохион байгуулах, шаардлагатай бол тусгай зөвшөөрлийг цуцлах саналыг холбогдох байгууллагад тавьж шийдвэрлүүлэхийг нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газар /М.Ням-Очир/, Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн газар /Г.Болормаа/-т тус тус үүрэг болгосугай;
- Төсөв үнэ бүрдэлтийн асуудлаарх Аудитын Ерөнхий Газрын дүгнэлтийн талаар
- УИХ-аас өгсөн даалгавраар барилгын төсөв, үнэ бүрдэлтийн талаар ҮАЕГ-аас уг асуудалд дүгнэлт хийжээ. Түүнд БХБЯ-тай шууд холбогдох 3 дүгнэлт хөндөгдөж байна.
а. 18-р тушаалыг хууль зүйн яаманд бүртгүүлээгүй.
- 18-р тушаалаар шийдвэрлэсэн асуудал нь төсөв, үнэ бүрдэлттэй шууд холбоотой барилгын дүрмүүд байсан. Өөрөөр хэлбэл төсөв зохиоход хэрэглэхматериал хийц эдлэл, машин механизмын жишиг үнэтэй холбоотой асуудал.
- ХЗЯ нийтээр дагаж мөрдөх эрхийн бүртгэлд БНбД-ийг бүртгэдэг. УББ, БД нь зөвлөмжийн шинж чанартай учир улсын бүртгэлд бүртгэдэггүй.
- ХЗЯ – БНбД болон түүнийг баталсан тушаалыг бүртгэхээс зайлсхийж, норм, нормативыг стандарт болго гэдэг шаардлага тавьдаг.
- Төсөв үнэ бүрдэлтийн асуудлаарх Аудитын Ерөнхий Газрын дүгнэлтийн талаар
- УИХ-аас өгсөн даалгавраар барилгын төсөв, үнэ бүрдэлтийн талаар ҮАЕГ-аас уг асуудалд дүгнэлт хийжээ. Түүнд БХБЯ-тай шууд холбогдох 3 дүгнэлт хөндөгдөж байна.
а. 18-р тушаалыг хууль зүйн яаманд бүртгүүлээгүй.
- 18-р тушаалаар шийдвэрлэсэн асуудал нь төсөв, үнэ бүрдэлттэй шууд холбоотой барилгын дүрмүүд байсан. Өөрөөр хэлбэл төсөв зохиоход хэрэглэхматериал хийц эдлэл, машин механизмын жишиг үнэтэй холбоотой асуудал.
- ХЗЯ нийтээр дагаж мөрдөх эрхийн бүртгэлд БНбД-ийг бүртгэдэг. УББ, БД нь зөвлөмжийн шинж чанартай учир улсын бүртгэлд бүртгэдэггүй.
- ХЗЯ – БНбД болон түүнийг баталсан тушаалыг бүртгэхээс зайлсхийж, норм, нормативыг стандарт болго гэдэг шаардлага тавьдаг.
индексийг тогтоогоогүй нь хөрөнгө оруулалтыг
буруу төлөвлөхөд хүргэсэн.
- Үнэхээр 2012, 2013 онд барилгын материалын үнийн индексжүүлэлт хийгдээгүй юм байна. Харин хөрөнгө оруулалтыг дутуу төлөвлөхөд хүргэснээс илүү төлөвлөж төсвийг үр ашиггүй зарцуулахад хүрээгүй байна. Гагцхүүгүйцэтгэгчид л хүндрэл учруулахад хүргэсэн байх.
тодорхойлоход гарах том өөрчлөлтийг Сангийн
Яамтай зөвшилцөөгүй байна.
- Дээрхи 2 тушаалаар шийдвэрлэсэн асуудал нь Засгийн Газрын тухай, Барилгын тухай хуулиар Барилгын асуудал хариуцсан сайдын бүрэн эрхийн хүрээний асуудал.
- Сангийн Яамтай зөвшилцөх тухай ямар ч эрхийн акт байхгүй.
- Төсвийн үндэслэлд нөлөөлж болох бусад асуудлаар.
- Ажлын объём бодоход алдаа гарах, хийсвэрээр өсгөх нөхцөл байна. Энэ нь бодлогын бус, үйл ажиллагааны хүрээний асуудал.
- Объём боддог программ алга
- Зураг, төсөл чанаргүй, иж бүрэн бус, алдаатай байгаа нь нөлөөлж байна.
- Төсөвчдийн зураг унших чадвар сул.
- Экспертизээр энэ алдааг бүрэн илрүүлэх нөхцөл бүрэлдээгүй.
- Төсөвт экспертиз хийх дүрэм, журам байхгүй.
- Ажлын объём бодсон тулгуур тооцооны материалыг шалгах боломжгүй.
- Захиалагчийн нөлөөллөөр объёмыг хийсвэрээр нэмэгдүүлэх “цоорхой” байна.
- Төсвийн норм, үнэлгээний хүрээнд санаатай, санамсаргүй алдаа гаргах боломжтой байна.
- Үнэлгээ, нормыг зөв хэрэглэх, зөв үнэлгээ норм хэрэглэх асуудал төсөвчдийн чадвар, сонирхлоос хамааралтай байна.
- Үнэлгээ, нормууд хуучирч шинэчлэх ажлын далайц муу, удаан шинэчилж байгаа нь буруу хэрэглэхэд нөлөөлж байна.
- Мөн л төсвийн экспертизэд үнэлгээ, нормыг яаж хамруулах нь дүрэм, журмаар зохицуулагдаагүй байна.
- Үнэлгээ, нормуудын индекс, коэффициентуудыг хэрэглэхэд учир дутагдал байна (программд цаг тухайд нь бүрэн суулгах, зөв хэрэглэх).
- Зориудаар буруу үнэлгээ, норм хэрэглэх явдал ч гарч байна.
- Тээврийн зай,
- Тариф,
- Ачааны жинг хийсвэрээр ихэсгэж тусгах замаар төсөвт өртгийг хийсвэрээр нэмэгдүүлэх арга зам байсаар байна. Үүнийг хэрхэн хянах арга механизм байхгүй.
- Материалын тоо хэмжээ, үнэ, индексжүүлэлт төсөвт өртгийг тодорхойлоход хамгийн гол нөлөөтэй.
- Зураг төсөлд материалын түүврийг үнэн зөв, бүрэн тооцож гаргахгүй байна.
- Материалын түүвэр хийдэг программ алга.
- Орцоор дамжуулан зориудаар хийсвэрээр нэмэгдүүлж төлөвлөх арга зам байсаар байна.
- Материал зарцуулалтын норм эрс хуучирсан байна. Технологийн картыг үндэслэн материалын орцын норм тогтоодог аргыг тэр бүр хэрэглэхгүй байна.
- Материалын үнийг индексжүүлэх нарийн, тодорхой журам, заавар алга.
- Индексжүүлэлтийг жил бүр хийхгүй, хэд хэдэн жилээр орхигдуулсан байна.
- Замын салбарт “төсвийг авлигажуулах” гол хэлбэр нь материал, тээврийн зөрүү байв.
- Ерөөсөө материалын үнийн (тээвэр) зөрүүг санхүүжүүлэх асуудлыг авч үздэггүй, гэрээнд тусгадаггүй нь “авлигажилт” –ыг төрүүлдэг.
- Зураг төслийн чанар муу байгаа нь төсөвт өртгийг нэмэгдүүлэх нөхцлийг бүрдүүлж байна.
- Алдаа ихтэй. Засахад төсөв нэмэгддэг.
- Зураг төслийн шийдэл буруугаас түүнийг засч шинээр зураг төсөл гаргадаг. Энэ нөхцөлд нэмэгдэл төсөв</