Барилга “царцахад” үнэ бүрдэлт нөлөөлөөгүй

Барилга “царцахад”  үнэ бүрдэлт нөлөөлөөгүй
 Энэ л үгийг төр засгийнханд хүргэх гэж барилгын мэргэжлийн төрийн бус холбооныхон сүүлийн хэд хоног хичээж байна. Түүнчлэн өнөөдөр хэвлэл мэдээллийнхэнд хандсан бөгөөд хэвлэлийн бага хуралд “Барилгын хөгжлийн үндэсний нэгдсэн төв”, “Барилгын үндэсний ассоциаци”, “Барилгын төсөвчдийн холбоо” зэрэг төрийн бус байгууллагууд оролцлоо.
            “Үндэсний аудитын газар”-аас барилга байгууламжид хяналт хийн улсын хэмжээнд “царцсан” барилгуудыг тоог УИХ-д өргөн барьсан. Харин хууль тогтоох дээд байгууллагаас энэхүү дүгнэлттэй танилцан төсөвт өртөг нь өсөөд барилга “царцах” болсон шалтгааныг Зам, тээвэр, барилга, хот байгуулалтын/ЗТБХБ/ сайдын 2012 онд баталсан 18 болон 181 дүгээр тушаалаас шалтгаалсан гэж үзэн уг тушаалуудыг хүчингүй болгохыг Засгийн газарт үүрэг болгосон байна.  Чухам юуны учир эдгээр тушаал ийн ад үзэгдэх болов.
18 дугаар тушаал нь 1998 онд батлагдсан “Барилгын төсөв зохиох заавар”-аар ажилчдын төсөвт   цалингийн дүнгээс  “Нэмэгдэл зардал”-ыг 57-60%-иар, “Бусад шууд зардал”-ыг 48-58%-иар, “Төлөвлөгөөт хуримтлал”-ыг 95%-иар тус тус тооцохоор заасан байдаг. Эдгээр 3 төрлийн  зардлын хэмжээг ажилчдын  цалингийн өсөлтийг дагаад  нэмэгдүүлэхгүй хэмээн  2007 онд 0,52, 2009 онд  0,26 гэсэн  илтгэлцүүр  хэрэглэн  эх үүсвэрийг хүчээр бууруулж байсныг хүчингүй болгосон. 
181 дүгээр тушаалаар  барилгын 4 норм дүрэм баталж, мөрдүүлэн барилгын төсөв үнэ бүрдэлтэй холбогдсон  8 төрлийн хуучин заавар, дүрэм, нормуудыг хүчингүй болгосон. Ингэхдээ зах зээлийн нөхцөлд тохируулж барилгын төсөвт өртөгт бүтцийн өөрчлөлт хийж Барилга архитектур техник хяналтын улсын хорооны 1985 оны 12-р тогтоолоор баталсан “Барилгын үндсэн дүрэм”-ийг шинэчлэн баталж Улсын барилгын хорооны 1990 оны 4-р тогтоолоор баталсан “Барилгын төсөвт өртөг тодорхойлох дүрэм”, Дэд бүтцийн хөгжлийн сайдын 1998 оны 200-р тушаалаар баталсан “Барилгын төсөв зохиох заавар”-ыг хүчингүй болгосон . 
Сүүлийн 20 жилд энэхүү хуучин  заавар, дүрмүүдийг зөвхөн цалингийн өсөлт дагуулан индексжүүлэн  мөрдөж байсан бөгөөд норм, дүрмүүдэд байсан зардлууд индексээрээ өсөлтөө нөхнө гэж үзэж байв. Гэтэл зах зээлийн нөхцөлд сүүлийн 20 жилд гарсан маш олон хууль дүрэм, зааврууд эх үүсвэргүйгээс огт хэрэгжихгүй байв. Барилга дээр гарч байгаа осол нь ч үүнтэй холбоотой.
Барилгын салбарт ашгийг цалингаас тооцож байсан нь нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартыг зөрчиж  байсны зэрэгцээ,  төсөвт цалингийн хэмжээ багаас барилгын гүйцэтгэгч байгууллага ашигтай ажиллаж, үйлдвэрлэлээ өргөтгөн  ажилчдынхаа орон сууц, нийгмийн асуудлыг шийдэх хөрөнгө санхүүгийн эх үүсвэргүй алдагдалтай ажиллахад хүргэж байсан.  Барилгын төсөвт тусгаж байгаа  тарифт цалингийн жишгээр тооцоход сард 168 цаг ажиллаад  3-р зэрэгтэй ажилчин 448,5 мянган төгрөгийн цалин авахаар байгаа нь үнэ ханш өссөн одоо үед  амьдралын хэрэгцээг хангах цалин биш юм .
Тендер шалгаруулалтанд “хамгийн бага үнийг сонгодог”  гажуудлаас болж барилгын гүйцэтгэгч байгууллага  шаардлагатай зарим зардлаа  хасдагаас барилгад хямд, чанаргүй материал хэрэглэх, хөдөлмөр хамгааллын зөрчил, осол, гологдол гарах үзэгдэл байсаар байна.
Энэ тушаалын 3,4-р хавсралтаар Барилга, сантехникийн ажлын төсвийн суурь норм болон хөдөлмөр зарцуулалтын жишиг нормд  нэмэлт , өөрчлөлт оруулан баталж мөрдүүлсэн.  Эдгээр нэмэлт өөрчлөлтөөр  “Барилгын тухай” хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн дагуу цутгамал бетоны ажилд хэрэглэж байсан модон тулгуурыг төмөр тулгуур болгон өөрчилж , өндөр хүчин чадалтай  механизмууд, автобетон мексир, бетон шахуургын төсвийн болон хөдөлмөр зарцуулалтын жишиг нормыг шинээр боловсруулж мөрдүүлсэн  Өндөр бүтээмжтэй сүүлийн үеийн механизмуудын хөдөлмөрийн нормыг шинээр боловсруулснаар хуучин нормтой харьцуулахад  25-60 хувиар хянагдсан. Эдгээр нормуудыг хүчингүй болговол барилгын үйлдвэрлэлд орчин үеийн техник, технологийг нэвтрүүлэхээс татгалзсан хэрэг болно. Түүнчлэн энэхүү норм дүрмийг шинэчлэн өөрчлөхийн тулд тухайн үедээ нэлээдгүй судалгаа хийсэн бөгөөд ОХУ,Солонгос, Европын орнуудын туршлагыг өөрийн орны нөхцөлд тохируулан гаргасан юм.  
“Барилгын хөгжлийн төвийн  мэргэжилтнүүд харьцуулсан судалгаа гаргаж “Барилгын мэдээлэл сэтгүүл”-д гаргасныг үзвэл 2010-2013 онд авто замын барилга байгууламжийн үнэ 211.0 хувь, эрчим хүчний барилга байгууламжийн үнэ 230.0 хувь, иргэн болон орон сууцны барилга 184.0 хувь өссөн байв. Хамгийн бага өсөлттэй нь барилгын салбар байгаа.
УИХ-аас тогтоол гаргах болсон шалтгаан нь “царцсан” барилгуудтай холбоотой бөгөөд зураг төсөвгүй барилгыг улсын төлөвлөгөөнд оруулснаас ихэнх барилгын зураг төсөл, техникийн нөхцөл өөрчлөгдсөн, барилгын явцад зураг төслийг өөрчилсөн зэрэг шалтгаанаас төсөвт өртөг нэмэгдсэн нь төсөв зохиох арга зүй , аргачлалтай огтхон ч хамааралгүй юм.
ЗТБХБ-ын Сайдын 2012 оны 181-р  тушаалаар батлагдсан барилгын үнэ бүрдэл,  төсөв зохиох дүрмүүдийг  мөрдөөд 2 жил болж байна. Магадгүй эдгээр тушаалын үр дүнд барилгын салбар сүүлийн 2 жил ахицтай байж бүтээн байгуулалтын тоо огцом өссөн.
 Засгийн газар дээрх 2 тушаалыг хүчингүй болгосон нөхцөлд тендерээр авсан бүх гэрээний үнэ, барилгын ажлын гүйцэтгэл 30-35%-иар буурч улс орон нутгийн төсвөөр хийгдэж буй бүх бүтээн байгуулалт зогсч, барилгын компаниуд  шууд дампуурах болно гэдгийг мэргэжлийн холбоодоос урьдчилан харж ийнхүү сайд дарга нарт ойлгуулахаар зүтгэж байгаа нь энэ юм.
 

Холбоотой мэдээ