Барилгын салбарт зөвлөх үйлчилгээг нэвтрүүлснээр ямар ач холбогдолтой, үүнийг манайд хэрэгжүүлэхэд тулгамдсан ямар асуудал байгаа талаар "Ган ганжир Консалтинг" ХХК-ний гүйцэтгэх захирал Ц.Ганбаттай хийсэн ярилцлагыг хүргэж байна.   

             

-  Барилгын ажлын чанарт хөндлөнгийн зөвлөх үйлчилгээнээс хийдэг хяналтын зорилго, хэрэгжүүлдэг арга барилын талаар эхлээд ярилцая.

Энэ асуултад хариулахын өмнө “чанар” гэдэг ухагдахууны тухай ойлголтын  чиг хандлага орчин үед ямар болж байна вэ гэдэг талаар хэдэн үг хэлье. Бид одоо ч гэсэн ”Чанар=зөвхөн стандартад нийцэх” гэдэг ганцхан ухагдахуунаар ойлгоод л яваад байна. Тэгвэл орчин үеийн зах зээлийн чиг хандлагаар  “Чанар=хэрэглэгчдийн шаардлагад нийцэх+заавал стандартад нийцэх” гэж тодорхойлж байна. Тэгвэл эндээс үндэслээд барилгын чанарыг нормчлогдсон болон төлөвлөж байгаа хэрэгцээ шаардлагыг хангах чадвар бүхий объектын цогц үзүүлэлт гэдэг өргөн утгаар авч үзэх шаардлагатай. Мөн манай Барилгын тухай хуулинд барилгын чанарыг барилгад тавигдах шаардлага гэдэг томъёоллоор “хүний ажиллаж, амьдрах таатай нөхцөл бүрдүүлсэн, түүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй, аюулгүй байдлыг хангасан байх” гэж тодорхойлсон нь дээрх тодорхойлолттой яв цав нийцэж байгаа юм.

Барилгын чанарын тухай яривал энэ хүрээнд л ярих учиртай. Нөгөө талаар барилгын чанар гэдэг ойлголт барилгын ажил гүйцэтгэх гэрээний үр дүн байх ёстой. Барилгын чанар болоод гэрээний үр дүнг хэн хангуулах ёстой вэ? гэвэл төсөл хэрэгжүүлэгч буюу хөрөнгийн эзэн, захиалагч хангуулах үүрэгтэй. Захиалагчийн энэ үүргийн хэрэгжилт болоод барилгын чанарыг хэрхэн хангуулсныг үнэлэх гол шалгуур нь хөндлөнгийн зөвлөх үйлчилгээний хяналт байх ёстой юм. Энэ утгаараа барилгын хөндлөнгийн зөвлөх үйлчилгээний чиг зорилго нь барилга байгууламжийн чанар, аюулгүй байдлыг хангуулах зорилготой.

Хөндлөнгийн зөвлөх үйлчилгээ нь хяналт шалгалтын үйл ажиллагаанд тулгуурлаж явагддаг бөгөөд төлөвлөгөө, зураг төсөл, барилгын ажлын гүйцэтгэл гэсэн үйл ажиллагаа тус бүрт чанарын хяналтыг илүү сайн явуулж, баталгаа гаргаж өгдөгт онцлог нь байгаа юм. Юуны өмнө эхлээд хөндлөнгийн хяналтыг хэн, хэрхэн яаж хэрэгжүүлэх, үр дүн нь юу байх, хяналт хийлгэж байгаа хуулийн этгээд ямар байр байдалтай байна, ямар хариуцлага хүлээх ёстой гэдгийг маш нарийн төлөвлөсөн байх учиртай. Дараа нь төлөвлөгөөний дагуу зураг төсөл болон барилга угсралтын ажлыг удирдан чиглүүлж, тухайн төсөлд хийгдэх ажлын жагсаалтыг гаргаж, гүйцэтгэлд хяналт тавьдаг.    

Ер нь барилгад оролцогчдын нийгмийн өмнө хүлээсэн чанартай бүтээгдэхүүн гаргах, хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааг хангасан байх, байгаль орчинд сөрөг нөлөөгүй байх гэсэн гурван үндсэн үүрэг хариуцлагын нэгдлийг хангуулахад зөвлөх үйлчилгээний компании хяналтын чиг үүрэг чиглэгддэг. Ингээд үр дүнг чанараар тодорхойлж, чанарыг эрүүл, аюулгүй байдлыг хангасан байдлаар тодорхойлдог. Үйл ажиллагааны явц нь өөрөө дээрх байдал руу чиглэсэн байна. Гэхдээ энэ ажлыг хэн дуртай нь барьж аваад хийдэг ажил биш зөвхөн мэргэшсэн компани тодорхой журам дүрмийнхээ дагуу тогтсон арга барилаар гүйцэтгэдэг ажил гэдгийг онцлон хэлье. Ер нь зөвлөх үйлчилгээ гэдгийг холбогдох хуулинд тусгай мэдлэг, ур чадварын үндсэн дээр үзүүлж байгаа мэргэжлийн үйлчилгээг хэлнэ гэж заасан байдаг. Энэ утгаараа захиалагчийн нэрийн өмнөөс техникийн хяналтыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа нь тусгай мэдлэг, ур чадвар, дадлага туршлага шаарддаг тул зөвлөх үйлчилгээ гэж явдаг.

Захиалагчийн үүрэг хариуцлагыг дээшлүүлж, чанартай, аюулгүй байдлыг бүрэн хангасан барилга барихын тулд Зөвлөх компанийн үйл ажиллагааг бүх талаар дэмжиж, барилгын ажлын чанарт тавих зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэгчийн хяналтыг өргөн хүрээнд нэвтрүүлэх нь өнөөгийн тулгамдсан асуудал байсаар удаж байна. Бусад улс оронд энэ үйлчилгээ тогтсон үйлчилгээ болоод хэвшчихсэн, үр дүнгээ өгчихсөн зүйл бөгөөд үүнгүйгээр барилгын ажил явагдахгүй гэдгийг нийгмээрээ хүлээн зөвшөөрсөн байдаг. Харин манайд эсрэгээрээ байна. Гадныхан зөвлөхийн үйлчилгээ манай барилгын салбарт хараахан нэвтрээгүй байгаа гэж хэлэхэд гайхаад ойлгодоггүй юм. Сүүлдээ харин тийм байхаа их зохион байгуулалт муутай харагддаг юм. Танайд барилга барьж байгаа буулгаж байгаа нь ялгахад хэцүү байхаа гэдэг гашуун ч гэсэн бидний бодит үнэн байдлыг яг голоор нь олоод хэлсэн хүнтэй ч уулзаж  л байсан.

-  - Та үйл ажиллагаагаа хяналт шалгалтад тулгуурлаж явуулдаг гэж хэллээ. Ер нь хяналт шалгалтын талаар янз бүрийн л ойлголтууд байдаг. Энэ талаар таны бодол?

Хяналт, шалгалт гэсэн хоёр үгийг хамтад хэрэглээд дадаж байх шиг байна. Уул нь хяналтаа хэрэгжүүлэх арга зам нь шалгалт байна гэдэг утгаар ойлгож явах ёстой юм. Энэ утгаар нь ойлгож хууль эрх зүйн баримт бичгүүдэд тусгаж байвал зөв болох учиртай. Хяналт шалгалтын гол зорилго бол үйлдвэрлэж байгаа бараа бүтээгдэхүүн, үзүүлж байгаа ажил үйлчилгээ норм дүрэм, стандартад заасан шаардлагыг хангаж байгаа эсэхийг шалгаж тогтооход чиглэсэн байдаг. Гэхдээ хяналт, шалгалтын төрөл, эрэмбэ дэс дарааг сайн ялгаж,  зааглаж өгөх  хэрэгтэй. Техникийн хяналтыг хэрэгжүүлж байгаа субъектээс  хамааруулан дотор нь үйлдвэрлэлийн буюу дотоод хяналт, хөндлөнгийн буюу гадаад хяналт гэж хэлбэрийн хувьд хоёр хувааж авч үздэг. Ний нуугүй хэлэхэд манай барилгын салбарт энэ хоёр төрлийн хяналт шалан дээр байна. Нөхцөл байдал ийм байгаа учраас барилгын чанар муу, осол аваар их гарч, байгаль орчныг бохирдуулах асуудал газар авсан нь үүнтэй холбоотой. Би социализмын үед барилгыг сайн барьж байсан гэж хэлэх гэсэн юм биш. Бодит байдал дээр бид чанарын дотоод хяналтын тухайд хуучин тогтолцооны үеэс хол хоцорсон байна. Манай улс төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засагтай байсан тэр үед салбарын яамд чанарын хэлтэстэй, томоохон зураг төслийн байгууллага чанарын албатай, барилгын гүйцэтгэгч байгууллага бүр чанар, аюулгүй ажиллагаа хариуцсан нэгжтэй өөрөөр хэлбэл доороос дээшээ хүртэл нэгдсэн нэг системтэй байсан. Гэтэл өнөөдөр ийм тогтолцоо байхгүй байна. Барилгын ажил эрхэлдэг аж ахуйн нэгж байгууллагын удирдлагууд барилгыг зөвхөн богино хугацаанд барьж, зарж борлуулан их ашиг олох бизнесийн сонирхолдоо хөтлөгдөн барилгын чанарыг зөвхөн талбайн даамал, барилгачдад даатган орхиж байгаа нь нууц биш юм.  Барилгын төсөл хэрэгжүүлэгч нь барилгад хөндлөнгийн хяналтыг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Өнөөгийн нөхцөлд захиалагчийн хөндлөнгийн хяналт нь захиалагчийн хөрөнгийг манах, хэмнэх, гүйцэтгэгчийн бичсэн учир нь үл ойлгогдох бичиглэлтэй акт хэмээх зүйлд гарын үсэг зурах, хяналтын гээд цээжээ дэлдсэн нөхдүүд ирэхэд захиалагчийн мэргэжилтэн нэг хүн байгаа шүү гэдгийг мэдэгдэх төдийгөөр хязгаарлагдаж байна.  Түүнд ямар ч эрх мэдэл, мэдлэг, дадлага туршлага байхгүй гэхэд болно. Өнөөдрийн барилгын салбарын талбай дахь дүр зураг ийм л байна. Ийм нөхцөлд  чанар, аюулгүй ажиллагааны талаар  яриад ч хэрэг байхгүй зөвхөн бурхан, тэнд ажиллагсдын хувь заяа хоёрт  найдахаас өөрцгүй байдалтай явж байна. Тэгвэл энэ хөндий хоосон орон зайг бөглөх, зах цухаас нь хумих ганц арга нь өнөөгийн нөхцөлд зөвлөх үйлчилгээгээр дамжуулан төрийн  хяналтын тогтолцоог хувийн хэвшилд шилжүүлж, барилгад оролцогсдын үүрэг харицлагыг нэмэгдүүлж, хариуцлагаа хүлээдэг олон улсын жишиг зам мөрөөр явмаар байна. Энд зөвхөн бодлого тодорхойлогч гэж өөрсдийгөө нэрлэдэг хэсэг бүлэг хүмүүсийн арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхийг хүсдэггүй хүсэл, сонирхол саад болоод байгаа. Уул нь үүнийг хамгийн түрүүнд барьж аваад шийдчих асуудал байлаа.  Одоо ч хүлээсээр л байна. Ер нь сонгуулийн мөчлөг дунд манай салбарын яамны ажлаа явуулж ирсэн урд өмнөх болоод одоогийн байгаа байдлыг дүгнээд хэлбэл эхэлж гарч ирээд баахан амлалт өгдөг түүнийг нь хэзээ хэрэгжиж эхлэх бол гэж хүлээлт үүсгэдэг, хүлээлт нь сүүлдээ залхаалт болж хувирдаг ийм дүр зурагтайгаар ажлаа хийж байна даа.

- Барилгыг чанарыг өндөр түвшинд хүргэхэд бэрхшээл нь юундаа байна?

Барилгын салбарын хөгжлийн бодлого тодорхойлох газар Барилга Хот Байгуулалтын Яам. Яамны үүрэг нь салбарынхаа хууль эрх зүйн орчныг сайжруулах, зохицуулагдаагүй харилцааг зохицуулах, үйл ажиллагааг журманд оруулах, салбарын аж ахуй эрхлэгчдэд дэмжлэг үзүүлэх гэсэн ажлыг хийх үүрэгтэй. БХБЯам болон Барилгын Хөгжлийн төвд салбараа мэддэг, мэргэжлийн өндөр ур чадвар, дадлага туршлагатай боловсон хүчин ховор байна.

Одооны энэ яамны хийж гүйцэтгэсэн дорвитой ганц хоёр ажлыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ  одоо үнэндээ залхаж байна. Нэг институт байгуулаад аж ахуйн нэгжтэй зэрэгцээд зураг төсөл хийгээд эхэлсэн, хөгжлийн төв нэртэй улсын үйлдвэрийн газар байгуулаад л өөрт байгаа хүнд суртлын болоод зарим нэг мөнгөний эх үүсвэртэй эрх мэдлээ түүгээрээ дамжуулаад хэрэгжүүлж байна. Орон сууцны үнийг тогтворжуулна гээд толгой эргэмээр их мөнгийг салбарын зарим нэг хэсэгт нь ялгавартайгаар тараагаад өгч байна, төсөл хэрэгжүүлэх нэгж гэж дүрэм журам байхгүй, үйл ажиллагаа нь яаж явагддаг нь мэдэгдэхгүй завсрын байгууллага байгуулаад барилга, дэд бүтцийн ажил хийж байна, тэр ч байтугай Төрийн орон сууцны хороолол гэж тусгай хороолол бий болгож хэсэг бүлэг хүмүүст давуу эрх олгож бариулж байна. Ингэж олон юмтай хутгалдчихаад хариуцлага хүлээх болохоор хувийн хэвшлийн компаниуд руу чихдэг ийм тогтолцоотой болчихсон. Эдгээр ажлуудыг заавал бодлогын яам дунд хутгалдаж хийж гүйцэтгэх ёстой гэж үү.  Гэтэл салбарын мэргэжлийн ТББ байгууллагууд нь яамаа хараад л яс горьдсон нохой аятай байж байна шүү дээ. Ийм байдалтай байгаа нь та нартай хамтран ажиллана, тодорхой эрх мэдлээ та нарт нэг сайхан нартай өдөр шилжүүлж өгнө гэж амлаад хүлээлт үүсгэсэн нь миний дээр хэлснээр залхаалт болж байна. Уул нь манай мэргэжлийн холбоод бол нэгдсэн зохион байгуулалтад орчихсон салбарынхаа ямар ч асуудлыг дотроо яриад шийдчих чадвартай. Гэхдээ ийм байдалтай байгаа нь нэг талаар манай барилгын салбарынхны үхээнц, арчаагүй, амиа бодсон үзэлтэй холбоотой учраас бид өөрсдөө бас буруутай. Барилгын салбар чинь 100 хувь хувийн хэвшилд суурилсан салбар болсон. Тийм учраас техникийн шинж чанартай асуудлуудыг Мэргэжлийн холбоод дангаар шийдэж байх хэрэгтэй. Барилгын чанарыг сайжруулахын тулд чанарт тавих хяналтын тогтолцоог боловсронгуй болгож, сайжруулах  асуудлыг цогц байдлаар авч үзэх ёстой. Тухайлбал зураг төслийн магадлалыг яаж шинэчлэх, барилгын ажилд тавих хөндлөнгийн хяналтыг яаж шинэчлэх, барилгын талбай дахь хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны хяналтыг яаж шинэчлэх юм гэдгийг бүхэлд нь авч үзэж бодлогоо гаргах хэрэгтэй. Энд мөн л төрийн бодлого дутагдаж байна. Барилгын чанарт тавих хяналтыг зөвлөх үйлчилгээний компанид шилжүүлж чанарыг баталгаажуулахаас өөр зам байхгүй. Тэгсэн цагт барилгын чанар, аюулгүй байдалд ахиц дэвшил гарна.   

- Барилгын тухай хуулийн дагуу барилгын зөвлөх үйлчилгээ эрхлэгчдийг барилгын салбарын төрийн захиргааны байгууллага бүртгэх ёстой боловч бүртгэхгүй байна. Бүртгэлгүй үйл ажиллагаа явуулсан зөвлөх үйлчилгээний олон компанийн хариуцлагыг хэн хүлээх вэ?

Захиалагчийн өмнөөс техникийн хяналт хийж зөвлөх үйлчилгээ үзүүлж байгаа компани их цөөхөн шүү дээ.  Тэд нар чинь захиалагчийн хүсэл сонирхол, миний дээр хэлсэн орхигдсон орон зайг нөхөж нийгмийн зайлшгүй шаардлагаар гарч ирж ажиллаж байгаа юм. Гэхдээ зөвлөх инженер гэж тамга тэмдэг өвөртөлсөн ямар ч бичиг үсгийн чадвар байхгүй, насаараа ганц норм дүрэм, стандарт шагайж хараагүй хүмүүстэй зөвлөх компанийг хольж хутгаж болохгүй. Өнөөдөр Зөвлөх инженер нэртэй хүмүүс барилгын талбайд гартаа барьсан ямар ч багаж, дүрэм журамгүйгээр өөрийнхөө зөнгөөр хяналт хийж байна гээд гараа кармандаа хийчихсэн алхаж байна. Яагаад үүнийг онцолж хэлээд байна гэвэл ямар нэг асуудал үүсэхэд уг хүнтэй хариуцлага тооцох хууль эрх зүйн үндэс байхгүй бөгөөд нөгөө талаар тухайн хүн ажлаа өөрийн зөнгөөр хийж гүйцэтгэдэг учир хийсэн ажлын үр дүнг тооцож болдоггүй.  Харин зөвлөх үйлчилгээ үзүүлж байгаа компани өөрийн дүрэм журамтай, ажлаа хийж гүйцэтгэх арга аргачлалтай, гүйцэтгэсэн ажлаа дотооддоо хяналттай явуулдаг, тодорхой эрсдэлийг даах чадвартай, аливаа хариуцлагыг өөртөө хүлээж авч эрсдэлийг сааруулж ажилладаг, хариуцан гүйцэтгүүлсэн ажилдаа баталгаа гаргаж ажилладгаараа давуу талтай байдаг. Барилгын зөвлөх үйлчилгээ үзүүлж байгаа аж ахуйн нэгж барилгын хөрөнгө оруулагч, захиалагчтай хийсэн гэрээ нь  мөн хариуцлага хүлээх үндэс суурь болно шүү дээ.  Тийм учраас барилгын зөвлөх үйлчилгээ үзүүлдэг аж ахуйн нэгж байгууллагыг төр бүртгэсэн, бүртгээгүйгээс үл хамааран хариуцлагаа өөрсдөө үүрнэ гэсэн үг. Зөвлөх компанийг бүртгэж болно. Ямар журмаар юуг үндэслэж бүртгэх нь хамгийн чухал. Манай компани л гэхэд улсад бүртгэлтэй, бүх тайлан тооцоогоо холбогдох газрууддаа өгч явдаг үйл ажиллагаа тогтмолжсон компани. Зөвлөх инженерүүдийн хувьд өөрийн тамга тэмдэгтэй тэр нь бүртгэл нь болж явдаг зүйл. Хэрвээ бүртгэх шаардлагатай гэж үзвэл яам тамгын газар биш Мэргэжлийн холбоо нь бүртгэх хэрэгтэй. Тэрнээс биш бүртгэж байна гээд тусгай зөвшөөрөл шиг юм болгож болохгүй.

- Төр засгаас эрхзүйн орчинг хүлээлгүйгээр барилгын зөвлөх үйлчилгээ үзүүлдэг аж ахуйн нэгжүүд өөрсдөө зохицуулаад үйл ажиллагаагаа явуулж болох нь ээ?

Би хувьдаа болно гэж үзэж байгаа. Тухайлбал барилгын зөвлөх үйлчилгээг үзүүлдэг аж ахуйн нэгж болгон адилхан байх албагүй. Өөрөөр хэлбэл үнэхээр зөвлөх үйлчилгээг сайн хийж чадна гэж байгаа аж ахуйн нэгж өөрийн засаглалтай байна гэсэн үг.

Өөр өөрийн гэсэн дүрэм журамтай байж болно. Тухайн баригдах гэж буй барилгын захиалагч зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх аж ахуйн нэгжийн дүрэм журам, хяналт, үйл ажиллгааний ёс зүйн дүрэмтэй  танилцаж хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд үйл ажиллагаа эхэлнэ. Зөвлөх үйлчилгээ үзүүлдэг аж ахуйн нэгжийн дүрэм, журам тавьсан шаардлагад нийцүүлэн ажиллах үүрэгтэй.

 Бүр нарийн яривал барилгын ажлыг гүйцэтгэгч компанийн бүх ажилчдыг хөдөлмөр аюулгүй байдлыг хангах сургалтанд хамруулсан тохиолдолд барилгын талбай дээр нэвтэрч ажиллах эрх олгоно. Өдөр тутмын аюулгүй ажиллагааг дотооддоо хэрхэн хянаж байгааг зөвлөх үйлчилгээ эрхлэгч аж ахуйн нэгж давхар шалгана. Ийм давхар хяналт сайжирч байж барилга дээр осол эндэгдэл гарахгүй, чанаргүй барилга баригдахгүй байх нөхцөл бүрдэнэ. Харин төрийн зүгээс хийх хяналт болохоор хяналт шалгалтын явц хэр байгааг хянасан хөндлөнгийн дүгнэлтэд тулгуурлан бодлогын шинж чанартай хяналтыг хийж байх нь зөв гэж үздэг.