Хот байгуулалт хэмээх “том” салбарт 30 гаруй жил үр бүтээлтэй ажиллаж, олон ч хот суурин газруудын  ерөнхий төлөвлөгөөний зураг төсөл боловсруулсан хот байгуулалтын   зөвлөх архитектор Д.Хишигсүрэнтэй ярилцлаа.
-Хүний  амьдралдаа  хийдэг олон сонголтуудаас хамгийн чухал нь мэргэжил сонголт ч байж мэднэ. Та архитекторын мэргэжлийг хэрхэн сонгосон бэ?
-Би Сэлэнгэ аймагт төрж өссөн хөдөөний хүүхэд. Дунд сургуульд байхдаа шугам зургийн хичээлд сайн байсан болохоор ангийнхаа болон  ахлах ангийн хүүхдүүдийн гэрийн даалгаварыг хийж өгдөг байлаа. Багш хичээлээ “Чи зааж бай” гээд яваад өгөх ч үе байсан. Зураг ойлгодог байсан нь л архитектор болоход нөлөөлсөн байх. Түүнээс биш архитектур  гэж юуг хэлдэгийг мэдэхгүй, миний үед энэ мэргэжил нийтлэг байгаагүй.  Монголд архитектурын мэргэжилтэн бэлтгээд дөнгөж 5 жил болж байхад  ШУТИС-д элсэн орсон. Манай сургуулийн ихэнх багш нар тухайн үеийн зөвлөлтийн эрдэмтэн докторууд байлаа. Ихэнх хичээл орос хэл дээр явагддаг байсан юм. Сургууль төгсөөд  Улсын Барилгын Зургийн Төв Институтын Ерөнхий төлөвлөгөөний товчоо гэж  амьдралын сургууль болсон тийм сайхан газар ажилд орж 2  мундаг архитекторын удирдлаган дор ажиллаж их ч зүйлийг сурсан даа. Оюутан байхаас хот байгуулалтыг илүү түлхүү ойлгож сонирхож байсан болохоор миний дипломын сэдэв  Хүүхдийн паркийн төлөвлөлт байсан ба хот байгуулалтын чиглэлээр тасралтгүй 32 жил ажиллаж олон хот суурингуудын ерөнхий төлөвлөгөөний үндсэн шийдлийг гаргасан.  Ардчилал гарсны дараа Нийслэлийн зураг төслийн хүрээлэнд  хот төлөвлөлтийн группийн дарга хийж байгаад дараа нь хувийн зургийн компанид ерөнхий архитекторчоор ажилласан. Харин саяхнаас,  2010 оноос  өөрийн  “АРТ СИТИ” хэмээх компанийг байгуулан ажиллаж байна.  Ер нь  би энэ салбараас хэзээ ч холдож чадахгүй, холдохооргүй болсон ийм л хүн.      
-Мэргэжил болгон сайхан. Таны мэргэжлийн сайхныг нэрлээч гэвэл. Магадгүй мэргэжил бас хүний зан чанарт нөлөөлдөг юм шиг санагдах үе ч байдаг?
-Тийм л дээ мэргэжил болгон сайхан. Миний мэргэжил бүүр ч сайхан санагддаг. Хот төлөвлөлт бол бүхнийг урьдчилан тооцоолж харах зайлшгүй шаардлагатай, хүний төсөөллийг өндөр түвшинд хөгжүүлдэгээрээ онцлогтой. Хот суурины төлөвлөлт нь олон цогц асуудлуудын шийдэл юм . Байнга тооцоолоод ирэхээр хувь хүн дээр үр дүн нь аливааг урьдчилан харах чадварыг суулгаж өгдөг юм шигээ. Бас тайван, хүлээцтэй зан чанарыг ч өгдөг тийм сайхан мэргэжил.
-Таны яриаг сонсоод ажил дээрээ төдийгүй гэртээ, ер нь төлөвлөхгүйгээр нэг ч  зүйлийг хийдэггүй мэт санагдлаа?
-Орон гэрийг жижигрүүлсэн хот  гэж ойлгож болно. Тэгэхээр би энд хамгийн аятай тухтай ажиллаж, амьдрах  таатай нөхцөлтэй байх ёстой. Өөрийн эрх ашгаа бодсон ч би төлөвлөх  хэрэгтэй. Хүний амьдрах орчин, өмсөж зүүх хувцас хунарт ч ялгаагүй төлөвлөлт нөлөөлдөг.
-Хот төлөвлөлтийн архитекторчтой уулзчихаад Нийслэл Улаанбаатар хотын тухай  ярилцахгүй өнгөрч болохгүй биз ээ. Шинэ ерөнхий төлөвлөгөөний талаар байр сууриа илэрхийлээч?
-Улаанбаатар хотын  ерөнхий төлөвлөгөөг олон удаа хийгээд, батлаад  бас өөрчлөөд байгаагийн учрыг сайн олдоггүй юм. Урд өмнөхөөсөө сайжирсан байгаа байх л  гэж найдаж байна. Улаанбаатар хот одоо байгаа зам, дэд бүтцээ дагаад 2 тэнхлэгийн дагуу хөгжихөөс  өөр сонголт алга. Тэгсэн хэр нь ерөнхий төлөвлөгөө буруу байна гэж ярих. Нарийвчилсан хэсгүүд дээр хийх ёстой ажлуудаа хийгээгүй, хэрэгжүүлдэггүй байж ерөнхий төлөвлөгөө буруу хийсэн гэж яригдах жишээтэй. Улсын хэмжээнд төсөл хөтөлбөрүүд их хийгдсэн ч хэрэгжүүлээгүй. Энэ  бас олон зүйлээс шалтгаалж байгаа байх гэж бодож байна. Монгол орны нөхцөлд зураг төслийг  5 үе шаттай боловсруулдаг.
1.Улсын хэмжээнд Монгол  улсаа хөгжүүлэх ерөнхий төсөл
2.Бүс нутгийн хэмжээнд Бүс нутаг аймаг,орон нутгийг хөгжүүлэх төсөл
 3.Тулгуур төв хотууд,орон нутгийн хотуудын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө
4.Хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө барилгажилтын төслийн шат
5.Барилга байгууламжийн эзэлхүүн төлөвлөвлөлт, ажлын зураг төслийн шат юм.
Энэ зураг төслийн үе шатуудыг хооронд нь хольж аль зургийн шатанд ямар асуудлыг шийддэгийг мэдэхгүй удирдлага, төрийн түшээд ч байна. Манай улсын өнөөдрийн мөрдөж байгаа норм дүрмээр ерөнхий төлөвлөгөөний зураг төслийн төлөвлөлтийн хугацаа 20 жил байдаг.  Хэрэгжүүлэх хугацаа 20 жилийн турш байна гэсэн үг шүү дээ. Хот байгуулалтын зураг төслийг боловсруулах болон одоо мөрдөж байгаа норм дүрэмд  өөрчлөлт оруулах ,эрх зүйн орчныг ч сайжруулах  шаардлагатай байна. Хөрөнгө оруулалт нь шийдэгдээгүй  байж зураг төсөл боловруулах шаардлага байхгүй. Хайран мөнгө биш гэж үү. Бүс нутгийн шатанд нэгэнт шийдэгдсэн шийдлийг ерөнхий төлөвлөгөөний зураг төслийн шатанд дурьдаж оруулснаар ерөнхий төлөвлөгөөг шинэчлэн  боловсрууллаа гэж үзэх хүмүүс ч байна. Иймд захиалагч  болон хот байгуулалтын бодлого барьж ажиллаж  байгаа хэн бүхэн үүнд анхаарч ажиллах хэрэгтэй юм. Хот байгуулалтанд  улс төр бас  нөлөөлөөд байна. Одоо чанарт шилжиж байгаа бол  цаашдаа иновацид суурилсан сайхан  шийдэлтэй хотууд бий болно гэж итгэж байгаа. Дэлхийд ганцхан Монголыг харуулсан орчин үеийн сайхан хот бий болох байхаа. Өмнө хийгдсэн ерөнхий төлөвлөгөөний үндсэн шийдэл нь юу байсныг үе үеийн засаг дарга нар сайн харж ойлгож, одоо юу нь болохгүй байгааг харьцуулж дүгнэх шаардлагатай. Түүнээс бус үзээгүй,  сөхөж ч хараагүй байж ганцхан хуудас зураг байна гэх жишээтэй. Хот байгуулалт бол түүхийн гэрч болдог. Орон нутагт хот байгуулалтын мэргэжилтэн байхгүй, Засаг дарга нар болоод тэдний харъяанд ажиллаж байгаа бодлогын чанартай ажлыг хийж байгаа хүмүүс ерөнхий төлөвлөгөөний бичиг баримтыг хардаггүй, ойлгохгүй байгаа нь асуудлыг хүндрүүлж байгаа юм. Тэгээд нэг дарга нь гараад нөгөөгийнхөө хийснийг үгүйсгээд зураг төслийг шинээр хийлгэдэг энэ байдлыг болиулмаар байна. Ямарч дарга гарсан хот суурины ерөнхий төлөвлөгөөний үндсэн шийдлийг өөрчлөхгүй, техникийн бичиг баримтыг баримталж, түүнийг хэрэгжүүлж ажиллах ёстой.
-Барилга архитектурын салбарт  эмэгтэй хүний нарийн нандин, чимхлүүр зан хэр нөлөөтэй байдаг вэ?
 -Эрэгтэй, эмэгтэйгийн ялгаа гэхээсээ илүү олон талын мэдлэгтэй хүн л энэ ажлыг сайн гүйцэтгэж чадна. Түүхийн болоод орчин үеийн талаасаа маш их судалгаа шинжилгээ хийж байж гүйцэтгэдэг. Ер нь бол дор хаяж 20 гаруй архитектор, инженер техникийн ажилтны бүтээл буюу бага хэмжээний эрдэм шинжилгээний ажил юм.Төлөвлөлт хийх газрынхаа байгаль, цаг уур онцлог, инженер геологийн тогтоц, хүн амын өсөлт, амьдарлын хэв маяг зан заншил, инженерийн нэгдсэн шугам сүлжээ, эдийн засаг,гео политок  зэрэг бүхий л талын судалгаа, дүгнэлтийн үр дүнд шийдэгддэг шийдэл. Тэгэхээр нарийн, чимхлүүр гэхээсээ илүү мэдлэг, мэдээлэлтэй байх хэрэгтэй.  
-Тэгвэл та төлөвлөгөө гаргаж байхдаа, ажлаа хийсний дараа би алдсан биш байгаа гэж айх үе бий юу?
-Архитектур, орон зайн төлөвлөлтийн алдаа гаргавал  маш их хөрөнгө мөнгөний хохиролд хүрч мэднэ. Тийм болохоор би буруу хийчих болов уу гэх айдас, болгоомжлол байна. Айж, хашир байх нь ч зөв. Ер нь бидний ажил олон шалгуур үзүүлэлтийг давж гарах хэрэгтэй болдог. Төлөвлөсөн газар нутаг маань юуны өмнө оршин суугчдын сэтгэлд нийцэж байх ёстой. Бидний ажлыг шалгах мэргэжлийн баг хамт олны шалгуур шаардлага цаашлаад улс эх орны бодлоготой бас таарч байх хэрэгтэй.  Ийм өргөн цар хүрээг хамарсан ажил болохоор айх үе байлгүй яахав.
-Шинэ залуу боловсон хүчнүүд барилга архитектур, хот төлөвлөлтийн салбарт эрс нэмэгдэж, энэ мэргэжлийг сонгох залуус олон болж байна. Өөрийнхөө үетэй харьцуулвал?
-Нийгмийн тогтолцоо нь өөр болохоор ялгаатай тал их байна. Миний үед бол оросоос өөр  мэдээлэл харах боломж хомс байсан. Орчин үед мэдээллийг хаанаас ч авч болж байна. Үүгээрээ  залуу архитекторуудыг биднээс илүү гарч, бүүр ихийг хийнэ гэж боддог.  Харин уламжлалаа үгүйсгээд гадны бүхнийг сайн гэж даган дуурайх нь буруу. Дэлхийд ганцхан Монгол орон. Гэтэл одоо манай Улаанбаатар яг хаанахын хот болох нь мэдэгдэхгүй, эмх замбараагүй байна. Гэхдээ барилга байгууламжид  монгол маягийн  хийц элемэнт оруулснаараа  монгол гэж ярих бас биш. Цогцоор нь шийдэх шийдэл  юм. Би Засгийн газраас үндэсний хэв маягтай Монгол хотын төслийн уралдаан зарлаасай гэж хүсдэг. Тэгвэл  би хамгийн түрүүнд шахам л бүтээлээ өгч оролцоно. Залуу архитекторууд ч бас хүсэж байгаа байх гэж бодож байна. Дэлхийд гайхуулах  Монголын хотын хэв маягийг харуулах юмсан. Зөвхөн нэг жишээ авахад Шашны зан үйлийн байгууламж болох"Гандан"-г цогцоор нь төлөвлөөд түүхийн дурсгалт, аялал жуулчлалын төв болгох олон төсөл хөтөлбөрийг манай үе үеийн архитекторууд төлөвлөж байсан. Даанч нэг нь ч биелээгүй. Ерөнхий төлөвлөгөөний талаар түрүүний миний ярьдаг  энэ байхгүй юу. “Чи зургийг нь гарга, ерөнхий төлөвлөгөөг нь  хий” гэдэг. Захиалсан зураг төслөө баталдаг. Гэвч нөгөө баталсан төсөл хэрэгжихгүй  байж байтал  дараагийн дарга нь гарахаараа дахиад л өөр төлөвлөлтийг захиалж хийлгэнэ бас  батална. Дахиад солигдвол дахиад л энэ үйл явц давтагдаж байна.  Нөгөөтэйгүүр Ерөнхий төлөвлөгөө гэдэг улс орны хөгжил, эдийн засагтай ч бас холбоотой. Мөн тооцоо судалгаа муу хийгдсэнээс  хэрэгжихгүй, наалдахгүй байгаа төслүүд ч байна. Тухайлбал   Азийн хөгжлийн банкны тусламжтайгаар Сүхбаатар, Хөвсгөл аймагт улсаас хөрөнгийг нь гаргаад дулааны, ус хангамжийн нэгдсэн сүлжээ тавьж өгсөн. Айлууд зөвхөн өөр өөрийн гэр рүү татахад л болох хэр нь авахгүй байх жишээтэй. Магадгүй тэр айлуудыг гэртээ халуун ус татуулахын тулд амьжиргааг нь сайжруулах, ажлын байрыг нь нэмэгдүүлэх хэрэгтэй болж байна. Энэ мэт маш олон зүйлээс шалтгаалж төлөвлөлт биелэхгүй үе бас байгаа юм.
-Та ажлаа хийж байхдаа юунаас илүү таашаал, орчин үеийн хэллэгээр кайф авдаг вэ?
-Миний үед эскиз зургаа бүгд гараар зурдаг байсан. Одоо бол компьютерээрянз бүрийн прораммаар хийж байна. Гэхдээ надад бол одоо ч гэсэн гараараа зурах хамгийн сайхан. Ёстой  кайф гэдэг л тэр. Миний нэг онцлог бий. Дотроо бодож явж байгаад маш богино хугацаанд зөвхөн үзгээр санаагаа гаргаж  гүйцэтгэдэг.  Энэ миний багшийн гавьяа, надад өгсөн үлгэр дууриал юм. Бас өөр нэг зүйл нь би боловсруулсан зураг төслөө шүүмжлүүлэх мөн  олон мэргэжлийн хүмүүст танилцуулж  санал солилцох дуртай. Үүний  дараа олон сайхан саналууд гарахаас гадна би ажлаа хэр хийснээ дүгнэх бас нэг боломж,  цаашаа алхах нэг алхам юм.
Цаг зав гарган ярилцсан танд баярлалаа