“Химон констракшн” компанийг барилгынхан андахгүй. Энэ өнөр айлын “өрхийн тэргүүн” Ш.Энхтөр захиралтай уулзаж ярилцлаа. Тэрбээр “Химон констракшн” компанийг 2007 онд үүсгэн байгуулсан бөгөөд өдгөө ерөнхий захиралаар нь ажиллаж байна.
-Юуны өмнө манай уншигчдад өөрийгөө танилцуулахгүй юу?
- Би жирийн л нэг инженер. 1998 онд ШУТИС-ийн барилгын инженерийн анги төгсөөд “Бридж констракшн” компаниас ажлын гараагаа эхэлсэн. Үүний дараа 2004-2006 онд Японы Сайтимогийн их сургуульд магистр хамгаалж ирээд удалгүй өөрийн  компаниа байгуулсан. “Химон констракшн” компани маань байгуулагдсанаас хойш барилга угсралтын чиглэлээр нэлээд эрчимтэй үйл ажиллагаа явуулж, 2011 онд Монголын топ-10 барилгын компанийн нэгээр шалгарч байсан туршлагатай хамт олон. Одоо 40-өөд инженер техникийн ажилтан нийт 200 гаруй хүмүүсийн бүрэлдэхүүнтэй том баг болж өргөжлөө, товчхондоо иймэрхүү л түүхтэй.
-Мэргэжилээ сонгосон үеэс барилгатай холбогдож эхэлсэн байх нь. Ер энэ мэргэжлийг яагаад сонгов?
-Хувь заяаны тохиолоор л барилгын инженер болсон. Дунд сургуульд, 9-р ангид байхдаа зуны амралтаар барилгын туслах хийсэн юм. Тэгэхэд их л хүнд хүчир, хэцүү ажил санагдаад, яасан ч барилга барихгүй, ийм ажил хийж л амьдрахгүй  юм шүү гэж бодож байсан үе бий. Тэгээд дараа жил нь 10-р ангиа төгсөөд элсэлтийн шалгалт болоход Дарханы Техник үйлдвэрлэлийн сургуулийн  Машин үйлдвэрлэлийн технологийн ангид нэрэнд нь болоод орчихсон. Машин үйлдвэрлэл гэхээр хүүхдэд гоё санагдахгүй юу. Жил гаруй сурсаны дараа аавынхаа мэргэжилээр хотод сургуульд сурмаар санагдаад, шилжүүлэг хийлгээд ШУТИС-д ирсэн. Аав минь цахилгааны инженер мэргэжилтэй. Гэтэл миний зоргоор тэр том сургууль шууд яаж элсүүлэхэв. Ингээд сургуульгүй болчихдог юм байна. Зах дээр нэг жил савхи оёж зарсан. Ингэж явахдаа тохиолдлоор  хуучин Технологийн дээд сургууль дээр Лууяа багш гэж авгайлдаг таньдаг хүнтэй таарч сургуульд орох хүсэлтэй байгаагаа хэлтэл “ Үнэхээр сурах хүсэлтэй байгаа бол би нэг хүнтэй уулзуулж өгье” гээд ШУТИС-ийн барилгын анги дээр дагуулж ирсэн. Ингээд л би гэдэг хүн дунд сургууль төгсөхдөө хамгийн сонгомооргүй байсан мэргэжлээрээ, хүн болгон зугтах болсон тэр үед нь суралцахаар болсон юм даа. Учир нь 1992-1993 он буюу миний дээд сургуульд орох тэр үед барилгын салбар түүхэндээ байгаагүйгээр их уналтын байдалд орсон байсан юм. Харин би жил гаруй суралцаад барилгын мэргэжлийн сайхныг олж харж, энэ л миний байх ёстой газар гэдгийг ойлгож, дахиж хэзээ ч эргэж буцахааргүй мэргэжилдээ шунан дурлах болсон. Тэгээд ч энэ хувь заяандаа үргэлж талархаж, барилгын салбар гэх энэ  том өрхийн нэг гишүүн, эд эс, ширхэг нь болсондоо өөртөө маш их сэтгэл хангалуун байдаг юм. 1998 оноос хойш 16 жил барилгын салбараас алхам ч холдохгүй ажиллаж, амьдарч байна.
-Та сая барилгын мэргэжлийн сайхныг олж харсан гэх. Тэр сайхныг үгээр илэрхийлээч, яг юу нь сайхан гэж?
- Инженерийн талаас  харах юм бол нураах, талхлах биш бүтээнэ босгоно гэдэг нь хамгийн сайхан. Бурхан хүнийг бүтээсэн. Бусдыг нь барилгачид бүтээсэн  гэсэн үг манайхны дунд байдаг юм. Жаахан онгирсон л болохоос үнэн үг юм шиг санагддаг шүү. Аливаа  улс орны хөгжлийн илрэл нь бүтээн байгуулалт байдаг. Тэр бүтээн байгуулалтыг барилгачид, барилгынхан гараараа босгодог гээд бодохоор манай мэргэжил үнэхээр сайхан. 
-Тэгвэл та дунд сургуулийн сурагч байх үеийнх шигээ дахин барилгын туслахын ажил хийж байвуу?
-1998 онд сургуулиа төгсөөд ангийнхаа 2 хүүхэдтэй “Бридж констракшн” компани дээр ажилд орох гээд очлоо. Захирал Дорждэрэм ах тухайн үед хувь заяаг минь эргүүлсэн, цаашид ямар хүн болж төлөвшихийг минь заасан тийм шийдвэрийг гаргаж дээ гэж одоо боддог. Тэр нь юу гэхээр “За та 3 нэг жил талбай дээр тоосго үүрч, шавар  зуурж барилга барих ямар байдгийг мэдчихээд, дараа нь надтай уулзаарай” гэсэн үг байсан юм. Тухайн үедээ жаахан дургүй байсан ч ахмад хүний үгийг сонсдог, дарга хүний шийдвэрийг хүлээж авах хүмүүжил хэнд ч байж дээ тэр үед. Ингээд талбайд гарч туслах болсон. Анх би будагчны туслахаар ажиллаж эхлээд, дараа нь өрлөгчний, тэгээд бетоны, арматурын, мужааны гээд бүхий дамжлага дээр туслахын ажил хийсэн, арай ч нэг жил туслах хийгээгүй ойролцоогоор 6 сар гаруйн дараа инженер болж, “Бридж констракшн”-д ороод яг нэг жилийн дараа ерөнхий инженер болж байлаа.  Хүнд хүчир ажил хийлгэж биднийг зовоож байгаа юм шиг санагдах мөч тухайн ед байсныг нуухгүй, энэ нь дараа ойлгоход “Японы талбай дээр сургах” арга барилыг хэрэглэж байсан юм билээ. Ингэснээрээ бид алдаагүй, харин ч оносон. Хүмүүс хар бор ажил гэдэг ч барилгын ажлын амин сүнс энэ  хүмүүсийн нуруун дээр байдгийг ёстой яс махандаа шингэтэл ойлгож авсан нь хамгийн том ололт байсан юм. Энэ маань цаашид бидэнд хүн байхын утга учрыг ойлгуулж өгсөн. Мөн Японы инженерүүдтэй мөр зэрэгцэн хамтарч ажилласан маань ч их зүйлийг сургасан гэж би боддог. Нөгөө 2 найз минь одоо хоёул барилгын компани толгойлоод явж байгааг бодоход ч энэ нь бид 3-ын хувь заяаг эргүүлсэн шийдвэр гэж боддог юм.
- Та барилгын компаний ерөнхий захирал хүн. Одоо сургуулиа төгсөөд ажилд орохоор ирж байгаа шинэ залуу инженерүүдэд  энэ арга барилаа хэр хэрэгжүүлж байна вэ?
-Хэрэгжүүлэлгүй яахав. Давж гарсан хүмүүс нь үнэхээр мундаг инженерүүд болсон. Давж чадаагүй хэсэг нь компаниас компани хэссэн, өөх ч биш булчирхай ч биш тийм нэг хүмүүс байна. Гэхдээ миний үеийнхэн, одооны хүүхдүүдтэй харьцуулахаагүй байсан юм шиг ээ. Одооны хүүхдүүд жаахан нялцгай болсон гэмээрч юмуу, бид нар шиг нэг жил барилгын туслах ажил жил хий гэвэл шантраад алга болчихно, хагас жил гэвэл арай гайгүй, 3 сар гэхээр л арай тохирч байх шиг байна. Гэхдээ үүнд магадгүй цаг үе нөлөөлж байгаа байх. Барилгын салбар сүүлийн жилүүдэд маш их эрчимжиж, олон тооны компаниуд бий болсон нь инженер техникийн ажилчдын эрэлтийг бий болгож байна. Энэ ч бас нөлөөлж байгаа.  Гэхдээ бүгдийг нялцгай гэж бас хэлж болмооргүй. Идэвх зүтгэлтэй сайн хүүхдүүд бас бий. Ажлын алдаа дутагдал гаргаад 3 ч удаа халагдах тушаал гаргуулж байсан хэр нь шантрахгүй ажилсаныхаа үр дүнд одоо мундаг инженер болсон залуу одоо манайд ажилладаг. Энэ мэт сайн жишээ олон. Манайд ажиллаж байгаад хувийн компаниа байгуулаад гарсан залуус бас нэгээр тогтохгүй бий. Энэ бүгдийг би талархаж хүлээж авдаг болохоос надаас сурчихаад эсвэл манай компаийг орхилоо гэх сэтгэл хэзээ ч төрж байгаагүй. Би ч бас өөрөө “Бридж констракшн”-аас ийм л замаар гарсан. Ер нь “Бридж констракшн” гэж олон хүмүүст хөлөө олоход тусалсан буянтай газар. Нийт  40 шахам компани энэ газраас үүсэлтэйгээс, одоо зах зээл дээр амжилттай явж байгаа 10  гаруй компаний нэг нь манайх юм. Ийм л сайхан байгууллага даа.
Ер нь бол компани амжилттай ажиллахын үндэс нь сайн боловсон хүчин байдаг учир ажилчдаа хөгжүүлэх тал дээр байнга анхаарч ажилладаг. Компаний зүгээс 2 Япон инженер, 6 Итали инженерийг урьж авчирч ажиллуулж байна. Энэ нь Монгол инженерүүдээ голсон хэрэг огтхон ч биш. Гэхдээ одоохондоо бидэнд гадныхнаас сурах зүйл бий.
-Хувьдаа компани байгуулах цаг болжээ гэдгийг хэзээ мэдрэв. Үүнийг хэрхэн хийв. Бас компаний нэр их содон сонсогдож байна?
- Японд  сурч ирсэний дараа найз нөхөд ч их зоригжуулсан, би ч сурсан мэдсэн зүйлээ ашиглаж амьдрах нь дээр юм гэдгийг ойлгосон, ёстой л хувьсгалын тохироо бүрдээд компаниа байгуулсан гэх үү дээ. Химон гэдэг нэрний тухайд Хи гэдэг нь японоор нар гэсэн утгатай. Харин мон гэдэг нь Монгол гэдгийн эхний үе. Эхний утга нь Япон Монголын барилга гэх нэг санаа 2 дахь нь химон гэсэн ханзыг японоор бүтээж болно. Үүний шууд утга нь “Нарны гарц”гэж орчуулж болох юм. Тэгэхээр Япон улсаас орж ирэх барилгын техник технологийн дэвшилийн гарц нь “Хемон констракшн” байх болно гэсэн бас нэгэн утга бий. Энэ ч утгаараа Японы олон ч төсөл хөтөлбөрүүд дээр “Хемон констракшн” ажилласан. Мөн олон ч технологийг шинээр нэвтрүүлсэн.
-Барилгын салбарт ажиллаж, энэ салбарын ачааны хүндийг үүрэлцэж яваа хүний хувьд ямар өөрчлөлт шинэчлэлийг хүлээж , хүсдэг вэ?
-Одоогийн  нэг компани бүгдийг хийдэг байх ёстой гэдэг зарчмыг халах цаг нь болсон санагддаг. Хөгжсөн орнуудын жишгээр барилгын салбарт ерөнхий гүйцэтгэгч компани гэж бий. Энэ нь зөвхөн инженерүүдтэй. Үүний хажууд зөвлөх үйлчилгээний компаниуд бусад нь гүйцэтгэгч компаниуд байх бөгөөд гүйцэтгэгч компани нь дотроо карказ угсралт, өрлөг гэх мэтээр салбарласан байдаг.  Төр болон захилагчид тендер зарлахдаа зөвхөн ерөнхий гүйцэтгэгцийг л сонгоно. Харин ерөнхий гүйцэтгэгч дахин тендер зарлаж, туслан гүйцэтгэгчээ шалгаруулаад зөвлөх үйлчилгээний хамтаар хяналтаа хийгээд явна.  Захиалагч зөвхөн ерөнхий гүйцэтгэгчтэй л харьцана. Ингэхээр төрийн болоод захиалагчийн хяналт илүү сайжирна. Үүнийг дагаад хөдөлмөр аюулгүй ажиллагааны алдагдал үгүй болох юм. 
Анх  “Хемон констракш” компанийг байгуулахдаа яг ийм зөвлөх үйлчилгээний буюу инженерчлэлийн  чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах зорилготой байсан ч зах зээлийнхээ нөхцөл байдалд тохируулах зайлшгүй шаардлагаар ажилчид нэмж авсаар байгаад л жаахан нүсэр тогтолцоотой болсон. Бид ч бас ялгаагүй бусдын жишгээр тендерт ормоор байдаг. Гэтэл ийм ажилчин байх шаардлагатай, тийм ч техник гээд л бүхий л шалгуурыг тавьдаг болохоор тэр. Энэ арга барил хуучин социалист нийгмийн үед 20-30 барилга тресттэй байхад бол тохирч байсан. Тэгвэл одоо 2500 гаруй барилгын компани байна. Энэ бүгдэд бүх юмтай том компани байх шаардлага тавих нь учир дутагдалтай байгаа юм. Бас нэг хүсч явдаг зүйл бол зураг төсөл болоод инженер техникийн компаний эрх үүргийг нэмэгдүүлэх тухай юм. Одоо бол манайд гүйцэтгэгч компанийн эрх үүрэг хэтэрхий  том байгаа болохоор заавал зөвлөн гүйцэтгэгчээр хянуулах шаардлагагүй, өөрсдийн эрх ашигт нийцүүлэн бүхнийг шийдээд байна. Ийм дүр зураг салбар нийтээр харагдаж байгаа учир яаралтай зөвлөн гүйцэтгэгч компаний эрх үүргийг хуулиндаа томруулж өгөх шаардлагатай санагддаг, ер манай төрийн яам энэ зүйлийг хийгээсэй гэж хүсч байна даа. Манай замын салбарынхан энэ тогтолцооруу шилжсэн, барилгынхан бид яаралтай орох шаардлагатай.
-“Хемон констракшн” Япон арга барилаар үйл ажиллагаа явуулдаг. Энэ нь таны тухайн улсад сургуульд сурсантай нь мэдээж холбоотой байх. Ер нь япон хүмүүсээс бид юуг сурвал зохилтой вэ?
-Япон хүмүүсээс их ч юм сурсан, цаашид ч сурахлцаад явах байх. Гэхдээ цаг барих, худал хэлдэггүй байх, хийсэн зүйл нь чанартай байх гэсэн япон хүнд бага наснаас энгийн төлөвшил болсон, харин монгол хүнд зайлшгүй суулгах шаардлагатай энэ зүйлийг нь өөртөө бий болгохыг хичээсэн. Монгол хүн бүгд биш юм гэхэд дийлэнх хэсэг нь ийм болчихвол бидний ажил мөн ч урагштай байхсан.  Би ийм  зарчмыг бүрэн эзэмшсэн гэхгүй ч  эцэг хүний хувьд,  бие даасан хувь хүнийхээ үүднээс,  компани удирдаж байгаа захирлын байр сууринд ч дээрх 3 төлөвшлийг мөрдлөг болгохыг хичээдэг. Надтай, манай компанитай хамтарч ажилладаг хүмүүс, байгуулагууд ч энэ зарчмыг баримталдаг юм. Цаг хоцорч ирэх тухай ойлголт байхгүй, чанаргүй зүйл хийчихээд худал, үнэн шалтаг тоочдоггүй. Харин үүнийх нь хариуд бид хийсэн ажлыг хөлсийг нь цаг хугацаанд нь гэрээнд заасны дагуу олгодог. Энэ нь ч хэн хэндээ амар. Хамтрагч байгуулгууд, туслан гүйцэтгэгчид “Химон констракшн”-тай хамтарч ажиллахад урамтай байдаг тухай ярихыг нэг бус удаа сонсч байсан.
-Тэгвэл барилгын салбарын өнөөгийн хөгжлийг хэрхэн хардаг вэ? Бид дэлхийн жишигт ойрхон байна уу? Мөн манай барилгын мэргэжилтэн бэлтгэх сургалтын тухайд өөрийн бодлоо хуваалцаач?
-Дэлхийн жишигт хүрэх тухай ойлголт өөрөө их өргөн зүйлийг багтааж байгаа. Магадгүй бид ойрын 4-5 жилдээ үгүй ч байж мэднэ. Гэхдээ технологи тал дээр бол бид хэнээс хоцрохгүй болж эхлэж байна. Харин инженерчлэл талдаа ялимгүй хоцрогдолтой байгаа нь үнэн. Жишээ нь яг одоогийн байдлаар бид 30-аас дээш давхар барилгын инженерийн тооцоог бие даан гаргаж чадахгүй байна. Чадсан ч үүнийг нь зөв хийсэн гэж батлах баг бас алга. Харин сургалтын тухайд манайхан барилгын боловсон хүчнээ хэнээс дутахгүй бэлдэж чаддаг гэж боддог. Миний том хүү одоо Австралид ахлах сургууль төгсч байгаа. Хэл ус сургах, тохилог газар байлгах гэвэл Японд ч юмуу аль эсвэл өөр нэг оронд дээд сургуульд сургаж болох л байх даа. Гэхдээ би хүүгээ монголд ШУТИС-д авчирч сургана гэж бодож байгаа. Манайхан шиг гараар нь барилгын зургийг нь зуруулаад бүтэн төсөл хийлгүүлээд төгсгөж байгаа сургууль дэлхийд ховор байна.
-Барилгын инженер болгоно гэж үү. Хүү тань өөрийн сонирхлоор энэ мэргэжлийг сонгож байгаа юм уу. Аль эсвэл та компаниа өвлүүлэх зорилгоор сургаж байгаа хэрэг үү?
-Би хэзээ ч чи барилгын инженер бол гэж хэлж байгаагүй. Тэгсэн хэр нь манай хүү барилгын мэргэжилтэй болох тухай хар багаасаа ярьж өссөн. Хүүхдүүд багадаа өөр өөр мэргэжил хэлээд мөрөөдөл нь өөрчлөгдөөд явдаг даа. Гэтэл манай хүүхдүүд барилгын инженерээс өөр мэргэжилийн тухай ярьж ч үзээгүй. Магадгүй өссөн орчин нөлөөлдөг байх. Эхнэр маань бас барилгын инженер, бид  их сургуулийн нэг ангийн 2 байгаа юм. Ингэхээр гэрт ч, ажил дээр ч барилгын тухай ер бидний ярианы гол сэдэв барилгын тухай байдаг. Хүүхдүүд маань  барилга барихаас өөр гоё сайхан зүйл байдаг гэдгийг одоохондоо мэдэхгүй байх шиг байна. Магадгүй цаашдаа сэтгэлийг нь булаах өөр гоё сайхан зүйл гарч ирэхийг үгүйсгэхгүй. Гэвч барилга том байр суурь эзлэх нь дамжиггүй. Тийм болохоор би компанийг авч явах хүний талаар хэзээ ч санаа зовж байгаагүй. Ер нь миний удамд цаашидаа нэлээд хэдэн барилгын хүмүүс төрөх байх. Бага хүү маань гэхэд барилгын талбай руу дагаж очоод дотогшоо орохгүй ч манааны шовгор хавиар  тоглох дуртай байдаг юм.
-Өөрийнхөө болоод компанийхаа тухай чин сэтгэлийн яриа өрнүүлсэнд талархаллаа. Энэ жил эдийн засаг хямарч барилгын компаниудын үйл ажиллагаа өнгөрсөн жилийнхээс сул байх шиг байна. Үүний эсрэг ямар менежментийг хэрэгжүүлж байна вэ?
-Өнгөрсөн жилүүдэд барилгын салбарт хөрөнгө оруулалт маш их хийгдсэн. Засгийн газраас 8 хувийн зээл гэх мэт арга хэмжээ авч ажилласан нь энэ салбар руу хүмүүс хошуурах үндэс болж манай салбар илт сэргэсэн. Энэ нь сайхан хэрэг л  дээ. Гэхдээ эсрэгээрээ ялимгүй эдийн засаг сулрахад зогсонги байдал үүсч эхлэж байна. Хямралыг давж гарах арга бол менежмент юм. Өөрөөр хэлбэл хэн ухаантай бодлого явуулж, нөхцөлдөө тааруулж ажиллаж чадаж байна, тэр үлдэнэ. Манай компаний хувьд хямралыг давуу тал болгож ашиглах менежментийг барин ажиллаж байна.