Нийслэлчүүдийн дулаан, тохь тухтай өвөлжихийг хариуцаж ажилладаг Улаанбаатар дулааны сүлжээ төрийн өмчит хувьцаат компани энэ өвлийн бэлтгэлээ хэр базааж байгааг талаар тус байгууллагын ерөнхий инженер Т.Алтангэрэлтэй ярилцлаа.
-Барилгын салбар сүүлийн жилүүдэд эрчимжиж, нийслэл хотод урьд өмнөх жилүүдийнхтэй харьцуулахааргүй олон барилга баригдаж байна. Гэтэл эдгээр барилгууд дулааны техникийн нөхцлөө авж чадахгүй байгаа тухай яригдах юм. Тэгэхээр нийслэл хотын дулаан хангамжийн хүчин чадал хэр байгаа талаар юуны өмнө тодруулмаар санагдлаа?
-Манай нийслэл ТЭЦ-2, ТЭЦ-3, ТЭЦ-4 гэсэн дулааны станцаар орон сууц барилга байгууламжийнхаа дулааныг хангадаг. Эдгээр станцын дулаанжуулалтын тоноглолын суурьлагдсан хүчин чадал нь бүгд нийлээд 1585 г/кал/ц байдаг. Төвлөрсөн дулаанд холбогдсон хэрэглэгчдийн барилгын дулааны ачаалал нь 2013-2014 оны халаалтын улиралд мөн 1585г/кал/ц байлаа. Ингээд үндсэндээ үйлчилгээний дээд хүчин чадалдаа тулсан байгаа юм. Гэхдээ энэ тоо гадна агаарын температур -39 градус үеийн барилгын дулааны алдагдлыг тооцох тоо юм. Бодит байдалд тухайлбал өнгөрсөн жил өвөлдөө -39 градус хүртэл хүйтэрсэнгүй. Энэ утгаараа дулааны бодит хэрэглээ 1380г/кал/ц орчим байлаа. Гэхдээ аливаа техникийн тоног төхөөрөмж, нөхцлүүдийг, холболтыг хийхдээ өнгөрсөн жил ачаалал гайгүй байсан, хүйтрээгүй юм чинь энэ жил ч бас хүйтрэхгүй байх тэгэхээр энэ  жил тултал нь ажиллуулж шинээр баригдаж байгаа барилгуудыг холбох ёстой гэж ойлгож болохгүй. Бидний үндсэн сүлжээний горим ажиллагааны тооцоог сайтар гаргасны дараа шугам сүлжээний схемүүдийн горим ажиллагаа, даралтын утгуудыг тооцсоны үндсэн дээр холболтыг хийх ёстой. Тэгж ч байгаа.
- Тэгэхээр шугам хангалттай ачаалалтай учир энэ жил шинээр нэмэж холболт хийх боломжгүй гэсэн үг үү?
-Өнгөрсөн жил холбогдож амжаагүй барилгажилт нь дуусаагүй хүлээгдэж байсан ачааллууд гэж бас бий. Нэгэнт техникийн нөхцөл өгсөн учраас хүлээгдэж байгаа ачааллуудаа холбохоос аргагүй. Тэгэхээр ачаалал нэмэгдэх, хүчин чадал хүрэхгүй болох асуудал тулгарна. Гэхдээ энэ бүгдийг зохицуулахаар Эрчим хүчний яам, Засгийн газраас 300 г/кал/ц-ын хүчин чадалтай “Амгалан” дулааны цахилгаан станцыг ашиглалтад оруулахаар ажлыг нь эхлүүлсэн. Энэ жилийн хүрээнд эхний ээлж болох 100 г/кал/ц хүчин чадалтай нэгдүгээр блокийг ирэх 9-р сарын сүүлчээр  ашиглалтанд оруулахаар ажиллаж байна. Мөн  ТЭЦ-3 дээр 50мега ваттын өргөтгөлийн ажлыг дуусч, саяхан хүлээлгэн өгсөн байгаа. Ингэснээр нийслэлийн дулааны ачаалал 75 г/кал/ц-аар нэмэгдэх юм. ТЭЦ-3-ийн өргөтгөл ажиллаж эхлэхээр хотын зүүн хэсгийн  буюу БЗД-ийн 15, 13, 16 хороолол орчмоор дулаан хангамж доголдолтой байдаг нь хэвийн болох байх. Мэдээж Амгалангийн станцын эхний ээлж ашиглалтанд орохоор ТЭЦ-3 болоод ТЭЦ-4 станцын сүлжээний ачаалал харьцангуй буурах юм.
ТЭЦ-3-ын сүлжээ гэдэг нь хуучнаар Үйлдвэрийн раойноор яваад “Нарантуул” захын урдуур гараад “Ватиканы сүм”-ээр хойшоо эргэж “Офицеруудын ордон”, БЗД-ийн 16-р хороо хүрдэг. ТЭЦ-4-ийн сүлжээ нь хотын төвөөрөө яваад Энхтайваны өргөн чөлөө, Улсын цирк, БЗД-ийн 13-р хорооны хойд хэсгээр явсаар мөн “Офицеруудын ордон”  хүрдэг. Төгсгөлийн хэсэг буюу энэ 2 сүлжээний ачааллыг  “Амгалан” ДЦС хөнгөлөх зорилготой.
-Өнгөрсөн онд дулаанаар хангах боломжгүй барилгууд хэд хэд гарсан. Эдгээр барилгуудад дулаан өгөх болов уу?
 -Байршлын хувьд хүндрэлтэй, эх үүсгэвэрээс алслагдсан, тохируулга хийх боломжгүй газрууд нийслэл хотод бий. Тухайлбал байршлын хувьд хүндрэлтэй газарт 3,4-р хороолол ордог. Яагаад хүндрэлтэй гэхээр манай дулааны үндсэн шугамын байршил “Москва” рестораны урдуур явдаг. Гэтэл уг хорооллын хойд хэсгийн зам буюу бичил хороолол  чиглэлрүү  дулаан өгөх гэхээр үндсэн шугамаас өндөрлөг газар оршдог учир тусгай нассосоор шахаж өгөх хэрэг гардаг.  Тоног төхөөрөмжийн хүчин чадал хүрэхгүй болох, мөн сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмжүүд цахилгаанаар ажилладаг болсонтой холбоотойгоор цахилгаан 24 цаг тасрахад манай дамжуулж буй дулаан ус доошоо унах, нэгэнт унасан усыг дээш гаргах хүчил чадал хүрэхгүй болох эрсдлийг дагуулж байгаа юм. Тийм болохоор ийм төвөгтэй байнгын тохируулга хийж ажилладаг иймэрхүү сүлжээнд өндөр том барилгуудыг холбох боломжгүй.  Мөн ийм  өндөрлөг газарт бол Сансарын арын хэсэг буюу КТМС мөн  Жуковын музейн хойд хэсэг БЗД-ийн 16-р хорооны замын арын хэсгүүд, Маахуур толгой, урагшаа Зайсан хороолол ордог. 
Станцын хүчин чадлын ачаалал тулчихсан хамгийн хэцүү байгаа хэсэг бол ТЭЦ-3-ийн өндөр даралтын хэсэг юм. Энэ хэсгийн сүлжээнд Улбаатар сувилал, Нарантуул захын урд хэсэг хойшоо БЗД. Ер нь нийт шинээр холбогдох нийт ачааллын 30 гаруй хувь нь энэ шугаман дээр холбогдохоор байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл энэ хэсэгт барилгажилт хамгийн их явагдаж байна гэсэн үг. Тэгэхээр энэ хэсэг дээр Амгалангийн станц ашиглалтанд ортол техникийн нөлцөл олгох асуудал үнэхээр хүндрэлтэй. Бусад хүндрнлтэй газрууд бий л дээ. Гэхдээ хамгийн ачаалалтай хэсэг нь энэ.
-Иргэд орон сууц худалдан авахдаа тухайн барилга ямар их үүсгэвэрээс дулаанаа авдаг. Дулааны шугам сүлжээ хаагуур аль хэсэгт байгаа зэргийг анхаарах хэрэгтэй гэж үү?
-Тийм л дээ. Мэдээж хэрэг иргэд орон сууц худалдан авахдаа дэд бүтэц нь хэрхэн шийдэгдсэн байна гэдгийг анхаарах л хэрэгтэй.
-Манай дэд бүтцийн шугам хоолойг бүгдийг шинэчлэх шаардлагатай болсон тухай ярьдаг. Дулааны шугам сүлжээний хувьд ямар байдаг вэ?
-Манай компани эрчим хүчний 20 гаруй байгууллага дотроо дотоод зардал хэмнэх, үр ашигтай зарцуулах, дулааны эрчим хүч борлуулсан үйлчилгээний төлбөрийг хэрэглэгчдээсээ бүрэн гүйцэд авах зэрэг технологийн болон санхүүгийн ажлуудаа сайн хийдэг байууллагын нэгд тооцогддог. Тэр утгаараа бид засвар үйлчилгээгээ боломжийн хийгээд явдаг. Жилд 7 тэрбум орчим төгрөгийн төсөвт зардал батлуудагаас шугамын шинэчлэлд 5 орчим тэрбумыг зарцуулдаг юм. Энэ жил нийтдээ 300-700 диаметрийн бүдүүнтэй шугамыг нийт 28 байршилд сольж байна. Уртын хэмжээ нь бол янз бүр. Гэвч энэ бүхэн манай нийт сүлжээг бүрэн шинэчлэхэд бол хангалтгүй.  Одоогийн байдлаар нийт сүлжээний маань 30 гаруй хувь нь 30-аас дээш жил ашигласан сүлжээ байна. 1959 онд ашиглалтанд орж байсан сүлжээг өнөөг хүртэл сольж чадахгүй ажиллуулсаар байна шүү дээ.
 Мөн улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар энэ  жил дулааны шугамын нэвтрүүлэх чадварыг нэмэгдүүлэх зорилготой 3 ажил хийгдэж байгаа. Энэ нь энгийнээр хэлбэл төв шугамын өргөсгөх ажил юм. Шугам маань өргөсөөд ирэхээр халаалт илүү сайжирна л гэж ойлгох хэрэгтэй.
-Жил бүрийн зун нийслэлийн орон сууцны хэрэглэгчид халуун ус тасрах гэдэг нэг бэрхшээлтэй тулгардаг. Энэ байдал хэзээ арилах вэ?
-Шугам сүлжээндээ засвар хийх бол халуун усыг таслахаас өөр аргагүй. Засвар үйлчилгээ хийж байгаа хүмүүсийнхээ аюулгүй ажиллагааг хангах үүднээс зайлшгүй хийгдэх ажил. Өндөр даралттай,  халуун ус явж байгаа шугамын усыг хааж болохгүй хүмүүс дургүйцэнэ чи яаж ийж байгаад засчих гэж болохгүй биз дээ. Яахав гадаад улс орнуудад ус, цахилгаан таслахгүйгээр засвараа хийж байгаа гэдэг нь техник тоног төхөөрөмж нь харьцангуй залуу, мөн олон талын ажиллах схемтэй байдагаас тэр. Жишээ нь дулааны эх үүсвэр нь ганцхан биш хотоо тойроод олон байдаг. Тэгээд аль нэг хэсгийг хааж засвар хийхэд нөгөө хэсгийн шугамаас халаалт авах ч юмуу иймэрхүү байдлаар зохицуулсан байдаг. Манай нөхцөлд нэг л урт сүлжээ явж байдаг учир засвар хийх хэсгийн дулааныг хаахаас өөр аргагүй. Гэхдээ өмнө нь сар гаруй тасардаг байсныг болиулж, хотын дулааны шугамуудыг 10 хэсэгт хувааж, хэсэгчилэн таслах замаар  14 хоногт ажлаа амжуулж хийхээр төлөвлөн ажиллаж байгаа. Харин энэ 14 хоногийн хугацаандаа ажлаа амжуулахгүй тохиолдол байгааг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ хугацаа алдуулж байгаа нэг том хүндрэл бол газрын асуудал байна. Уг нь дулааны шугамын хамгаалалтын зурвас гэж бий. Нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар батлагдсан энэ зурвас нь манай дулааны шугамаас хааш хаашаа 5-7 метр зайг хуульчлан хамгаалсан байдаг. Энэ зурвасыг хувийн зорилгоор ашиглах хориотой байдаг ч манай иргэд аж ахуй нэгжүүд өөрсдийн дураар цементлэх, зүлэг ногоо тарих, хашаа хатгах тэр бүү хэл барилга барьсан тохиолдол байгаа юм. Ингээд бид ажлаа хийх гэхээр манай байгууллагын үүдний хэсгийг сэтэллээ, зүлэг ногоог минь сүйтгэлээ зөвшөөрөхгүй энэ тэр гээд бөөн асуудал болдог. Тийм болохоор энэ хамгаалтын бүсийг дахин яаралтай тогтоох ажлыг асуудлыг эрх бүхий байгууллага нь яаралтай шийдэж өгөх хэрэгтэй байна. Өнөөдрийн байдлаар төв шугаман дээр хашаа барьсан, тохижилт хийсэн 300 гаруй обьект бий. Мөн байшин барилгын довжоо, булан орсон 30 гаруй обьект байгаа юм. Заримтай нь хамгаалалтын гэрээ хийж байна. Заримыг нь шүүхэд өгч газрын гэрчилгээг нь хүчингүй болгож буулгуулж байна. Энэ бүгд бидэнд ажлын хажуугаар маш төвөгтэй байдал үүсгэж байна.
-Сүүлийн асуултыг танд үлдээе?
Энэ жил манай Улаанбаатар дулааны сүлжээ төрийн өмчит компаний маань 55 жилийн ой тохиож байгаа. Бид ойн баяраа 9-р сарын 9-нд тэмдэглэн өнгөрүүлэхээр бэлтгэл ажлуудыг хийж байна.  Улсаас ойн баярын арга хэмжээг хөрөнгө мөнгө зарж хийхийг хориглож байгаа учраас бид ойн баяраа бүтээлч ажлаар угтахыг зорьж олон төрлийн семинаруудыг зохион байгуулахаар төлөвлөн ажиллаж байна.