Ердийн буюу түгээмэл тархацтай ашигт малтмалд барилгын болон өнгөлгөөний чулуу, төрөл бүрийн элс, хайрга, шавар, галт уулын шаар, перлит \сувдан чулуу\, магнезит, гөлтгөнө зэрэг орно. Эдгээр материал, түүхий эдийг олборлох мэргэжлийн тус бүрийн өвөрмөц технологи байдаг. Барилгын чулуу болон элс, хайрга олборлоход тэсэлгээ хийдэг.

Тэсэлгээний ажил

Хэрэв барилгын чулууны орд газарт хадан хөрсийг тэсэлгээ хийж суллах шаардлагатай бол дараах ажилбаруудыг тусгаж ажиллах хэрэгтэй:

• Холбогдох байгууллагаас тэсэлгээний ажил явуулах тусгай зөвшөөрөл авах
• Тэсэлгээний ажлыг мэргэжлийн байгууллага (туслан гүйцэтгэгч) –р холбогдох журмын дагуу гүйцэтгүүлэх
• Тэсэлгээний ажлыг чулуун ордыг ашиглах ажлын төлөвлөгөөтэй уялдуулан гүйцэтгэх
• Тэсэлгээний аюулгүй ажиллагааны дүрэм, журмыг урьдчилан боловсруулж, аюулгүй байдлыг бүрэн хангаж ажиллах
• Тэсэлгээний ажлыг гүйцэтгэх ажлын үргэлжлэх хугацааны хувиарыг орон нутгийн удирдлагуудад урьдчилан мэдэгдэх
• Тэсэлгээний доргилт-чичирхийлэлээр ойр орчмын байшин барилга, шинээр барьсан бүтээцүүд болон бусад өмч хөрөнгөд нөлөөлөхгүй байхаар тэсэлгээний ажлыг хийж гүйцэтгэх
• Тэсэлгээний аюулгүй ажиллагааны журмын дагуу талбайд хяналт шалгалт хийсний дараа цуглуулах, хутгах хошуутай экскаватор, шанагат экскаватор болон бульдозер ашиглан суларсан хадан хөрсийг ачиж бутлуур руу тээвэрлэх
• Зөөвөрлөж ирсэн хөрсийг зураг болон “Техникийн шаардлага” –г сайтар судалсны үндсэн дээр ангилж ялгах

Шороон ордын ашиглалт

Шороон орд ашиглахад ажилд хэрэглэх далан, дүүргэлтийн хайрган материалыг олборлох болон ордыг нөхөн сэргээхэд зайлшгүй шаардлагатай дараах бүх  ажилбарууд багтана:

• Орон нутгаас байгаль орчны болон газрын асуудал хариуцсан албан хаагчидтай харилцан уялдаатай ажиллаж, тэдэнд түгээмэл тархацтай орд газар ашиглах төлөвлөгөө (ордын зориулалт, байршил, хэмжээ, нөхөн сэргээлт гэх мэт) гаргаж зөвшилцөх
• Орд газрыг ашиглах уулын ажлын төлөвлөгөө боловсруулж, холбогдох эрх бүхий мэргэжлийн инженерүүд гүйцэтгэх
• Орд болгож ашиглахаар сонгосон газарт туршилтын нүх суваг ухах
• Өнгөн хөрсийг хуулах, овоолго хийх буюу зайлуулах
• Тохирохгүй хольц материалыг ухаж,  ялгаж зайлуулах
• Хур бороо, үер болон цасны ус зайлуулах боломжийг бий болгож, хяналт тавих
• Ордод явж хүрэх, буцаж тээвэрлэх  замыг оновчтой байршлаар гаргах
• Орд газарт тоосжилт багасгахтай холбогдсон үйл ажиллагааг тогтмол авч хэрэгжүүлэх
• Бэлтгэгдсэн материалаас дээж авах
• Бусад шаардлагатай ажилбарууд хийгдэнэ.

Ордыг ашиглах:

      Гүйцэтгэгч нь орд газрыг ашиглахдаа аюулгүй ажиллагаа (АА), байгаль орчны дүрэм журмыг сайтар мөрдөж ажиллана. Гэрээний бичиг баримтын салшгүй нэг хэсэг болох “Техникийн шаардлага” –ыг хангасан материалыг хэрэглэх нь гүйцэтгэгчийн үүрэг болно.

       Орд газрын эргэн тойрон борооны ус зайлуулах суваг шуудуу болон тогтсон ус зайлуулах арга хэмжээ авч ажиллах хэрэгтэй. Овоолгын налууг 1:4 (1 босоо : 4 хэвтээ) –өөс огцомгүй байхаар бэлтгэх хэрэгтэй. Хэрэв үүнээс огцом буюу эсхүл хамгаалалт хийх шаардлагатай бол хүн ба мал нэвтрэх боломжгүй хайс  хашлага тавьж ажиллана. Гэхдээ нэвтрэх хаалга буюу гарцтай байна.

Материалын чанар:

Зөвхөн стандарт, “Техникийн шаардлага” –д нийцэх материалыг олборлож, хэрэглэгчдэд үйлчилнэ. Стандарт, “Техникийн шаардлага” –д заасны дагуу орд газрын хайрган материалаас дээж авч лабораторид шинжлэн хяналт тавина. Дээжийг гүйцэтгэгч болон хяналтын инженерүүдийн төлөөлөгчид биечлэн оролцож зохих журмын дагуу авна.

Орд газрыг нөхөн сэргээх

      Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын орд газрыг ашиглаж дууссаны дараа нөхөн сэргээх төлөвлөгөө гарган орон нутгийн газрын болон байгаль орчны байцаагчид танилцуулж зөвшөөрөлцсөний дараа нөхөн сэргээлтийн ажлыг хийнэ. Хэрэв Гэрээ дууссаны дараа дахин ашиглах үүднээс нөхөн сэргээлт хийхгүйгээр үлдээх бол овоолгын налууг 1:4 (1 босоо:4хэвтээ)–өөс огцомгүй байхаар буюу эсхүл Хяналтын Инженерийн зааварчилснаар хийж гүйцэтгэнэ. Ингэхдээ налууг зүлэгжүүлэх ажлыг хийнэ. Ухсан нүх, хонхорыг дарж тэгшлэн, нягтруулсны дараа ургамал ургах нөхцөл хангасан хөрсөөр хучдаг.

      Нөхөн сэргээлтийг хийхдээ ашигласан талбайд 300 мм зузаан хөвсгөр үеэр ордын шороог жигд гадаргуутай тараан газар шорооны механизм ашиглан дээгүүр нь хэдэн явалтаар нягтруулсны дараа, олборлохын өмнө хуулж нөөцөлсөн өнгөн хөрсийг 150 мм зузаантайгаар жигдхэн тарааж дэвсэнэ. Нөхөн сэргээлтийн эцсийн гадаргуу нь зэргэлдээх газрын гадарга ба налуугийн алгуур гүйцээлт байдлаар харагдахуйцаар байвал зохино.

        Олборлолтонд ашиглагдсан замыг 300 мм зузаантайгаар сэндийлж хөвсийлгэн тэгшилсний дараа анх зам гаргахад хажууд нь хамарлан нөөцөлсөн өнгөн хөрсийг зам дээгүүр тараан тэгшилнэ.  Түр хайс болон хашлагыг задалж буулгана.