Хүн амын шилжилт хөдөлгөөнийг зохицуулахгүй бол хот гамшгийн хэмжээнд очино
Нийслэлийн Зураг Төслийн Хүрээлэнгийн ерөнхий инженер, МУ-ын хот төлөвлөлтийн зөвлөх архитектор, МАЭ-ийн хошой шагналт, ШУТИС-ийн докторант Г. Нарангэрэлтэй ярилцлаа.
- Улаанбаатар хотын төлөвлөлт алдагдсан талаар шүүмжлэл их гарах болсон. Хот төлөвлөлтийн мэргэжлийн хүний хувьд та энэ талаарх бодол, саналаа хэлнэ үү?
- Эхлээд бид ямар нэг асуудлыг ярихдаа нэрийн талаар нэгдсэн зөв ойлголттой байх нь чухал. Иймээс таны асуултанд хариулахын тулд нэгдүгээрт төлөвлөлт, хоёрдугаарт хотын хөгжлийн төлөвлөлт, гуравдугаарт хот төлөвлөлт гэсэн гурван нэрийн талаарх мэргэжлийн ойлголт, тодорхойлолтыг товч хэлэх ёстой байх.
Нэгдүгээрт төлөвлөлт гэж юу вэ? Эхлээд төлөвлөж, дараа нь хэрэгжүүлэх ажил хийгддэг. Иймд төлөвлөж байж л хөгжил ирнэ. Төлөвлөлт нь хэрэгжүүлэх ажлыг системчилсан арга зүйгээр урьдчилан тодорхойлох бөгөөд дээрээс доош, доороос дээш чиглэсэн процесс юм. Тулгамдсан асуудлуудыг зөв тогтоож, тэдгээрийг шийдвэрлэх зорилго, зорилтуудаа хамгийн зөв тодорхойлж, хэрэгжүүлэх тогтолцоогоо бүрдүүлэн төлөвлөвөл хэрэгжүүлэх боломжтой, амьдралд нийцсэн төлөвлөлт болж төлөвлөгөө хийгдэнэ. Тэгэхээр төлөвлөлтийн үр дүнд төлөвлөгөө гардаг.
Хоёрдугаарт хотын хөгжлийн төлөвлөлт гэж юу вэ? Энэ бол хотын хөгжлийн иж бүрэн төлөвлөлт юм. Дотроо нийгэм, эдийн засгийн буюу орон зайн бус төлөвлөлт, байгалийн нөөц, байгаль орчны хамгааллын, хүн амын нутагшилт суурьшил, хот байгуулалтын хөгжлийн төлөвлөлт буюу орон зайн, биет физик төлөвлөлт гэсэн дэд хэсгүүдэд, дэд хэсгүүд нь бас олон хэсгүүдэд хуваагдан төлөвлөгддөг. Төлөвлөлтөө хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө хийгддэг.
Гуравдугаарт хот төлөвлөлт гэж юу вэ? Яг хотын барилгажсан нутаг дэвсгэр буюу хотын эдэлбэр газарт хийгддэг орон зайн, биет физик төлөвлөлт юм. Тодруулбал хотын нутаг дэвсгэрийн хаана нь ямар байгууламж барьж байгуулагдахыг нарийвчлан төлөвлөнө гэсэн үг. Хот байгуулалтын зураг төсөл боловсруулж, төлөвлөлт хийх үйл ажиллагаа нь олон түвшинт, үе шатуудтай байдаг. Улаанбаатар хот 375 жилийн түүхэн хөгжлийн явцдаа 1950-иад оноос хойш боловсруулсан 5 ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу хөгжиж өнөөгийн дүр төрхөө олсон. Эхний 4 ерөнхий төлөвлөгөөг хуучнаар ЗХУ-ын Москва хотын “Гипрогор” институт, сүүлийн 5, 6 дахь ерөнхий төлөвлөгөөг Нийслэлийн Зураг төслийн Хүрээлэнд үндэсний мэргэжилтнүүд боловсруулсан.
Тэгвэл бид хот төлөвлөлтөндөө хаана нь юуг алдаад байна гэдэг асуудал гарч байна. Хот байгуулалтын үйл ажиллагаа нь Шинжлэх ухааны үндэслэл буюу онол, арга зүй, Хот байгуулалтын хууль, эрх зүй, Хот байгуулалтын удирдлагын тогтолцоо, Хот байгуулалтын зураг төсөл боловсруулалт ба төлөвлөлт, Хөрөнгө оруулалт ба хэрэгжүүлэлт гэсэн бүтэцтэй байна. Хот төлөвлөлт нь хот байгуулалтын зөвхөн нэг л хэсэг. Эцэст нь дүгнэхэд бид онол, арга зүй, хууль-эрх зүй, удирдлага ба байгууллагын тогтолцоо, зураг төсөл боловсруулалт, төлөвлөлт, хөрөнгө оруулалт, хэрэгжүүлэлт гэсэн хэсгүүд дээрээ алдаад байна. Ялангуяа төлөвлөснөө хэрэгжүүлэх үе шатандаа хамгийн их алдаж ирсэн.
- Хотыг хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө, хот байгуулалттай хэрхэн уялдах ёстой вэ?
- Хот байгуулалтын төлөвлөгөө дотроос “Хотын ерөнхий төлөвлөгөө” нь хотын нутаг дэвсгэр, архитектур, орон зайн хөгжлийн бодлогыг тодорхойлсон, дунд түвшний буюу хотын түвшний хот байгуулалт, төлөвлөлтийн үндсэн баримт бичиг юм. Хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний гол утга учир нь хотын иж бүрэн хөгжлийн төлөвлөлтийн үндэслэл, концепци болдогт оршино. Ерөнхий төлөвлөгөө нь дээд түвшний төлөвлөлтүүд болох Монгол Улсын хүн амын нутагшилт, суурьшлын хөгжлийн ерөнхий төсөл, бүс нутгийн хөгжлийн төслүүдтэй нягт уялдаатай төлөвлөгдөж дараагийн түвшний төлөвлөлтүүд буюу салбарын бусад хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөөнүүдийн үндсэн чиглэл, тавигдах шаардлагуудыг тодорхойлж, хот бүрдүүлэгч хэсгүүдийн тухайн төлөвлөлтийн цаг хугацаанд бүрэлдэн тогтох нэгдлийг урт хугацаанд хангагч тулгуур бүтэц, хот байгуулалт, төлөвлөлтийн үйл ажиллагааны зохицуулагч удирдамж нь байх ёстой.
- “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө”-ний хэрэгжилт ба 2013 онд УИХ-аар батлагдсан “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ЕТ-ний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлагын баримт бичиг”-ийн онцлогийн талаар дүгнэж хэлвэл?
- “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө” 2002 онд МУ-ын Засгийн газрын 28-р тогтоолоор батлагдсанаас хойших 12 жилд зарим ажлыг хийсэн боловч ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтийн явц туйлын хангалтгүй байгаа. Энд хэд хэдэн үндсэн шалтгаан бий. Нэгдүгээрт: Хүн амын хэт өсөлтийг зөв суурьшуулж зохицуулж чадаагүй. Ерөнхий төлөвлөгөө хэрэгжиж эхэлсэн 10 жилийн хугацаанд нийслэлийн хүн ам 488.0 мянгаар нэмэгдэж, улсын нийт хүн амын 40 гаруй хувийг эзлэх болсон. Үүнээс Улаанбаатар хотын хүн ам 430,6 мянгаар нэмэгджээ. Үүний 308.2 мянга нь хөдөө, орон нутгаас шилжин ирсэн. Шилжин ирэгсдийн тоо нь Дархан хотын хүн амаас 3.2 дахин, Эрдэнэт хотын хүн амаас 3.4 дахин их, түүнчлэн Өвөрхангай, Булган, Говьсүмбэр, Сүхбаатар, Говь-Алтай, Дундговь гэсэн 6 аймгийн хүн амыг нийлүүлсэнтэй тэнцэх олон хүн Улаанбаатар хотод шилжиж иржээ. Ийнхүү хүн амын огцом механик өсөлт бий болсноор хот ачааллаа даахгүйд хүрч, шинээр нүүж ирэгсэд гэр хороололд суурьшсан нь гэр хорооллыг ямар ч төлөвлөлтгүй өргөжин тэлэхэд хүргэж, эзлэх талбай нь 2 дахин нэмэгдэн, хотын суурьшлын бүсийн нутаг дэвсгэрийн 59.2 хувийг эзэлж, утаа гаргагч зуух, нүхэн жорлон ч тэр хэмжээгээр нэмэгдэж, тээврийн хэрэгслийн тоо 5 дахин өссөн зэрэг нь хотын байгаль-экологид сөргөөр нөлөөлж байна.
Хоёрдугаарт: Өнөөг хүртэл зах зээлийн нийгэм дэх хот байгуулалтын үйл ажиллагааг удирдан зохицуулах хууль, эрх зүйн орчны тогтолцоог бүрдүүлж, ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх тогтолцоог бий болгож чадаагүй нь Хот байгуулалтын институци, удирдлага зохион байгуулалтын бүтэц, тогтолцоо хангалтгүй байгаатай холбоотой. Газрын тухай, Хот байгуулалтын тухай, Барилгын тухай болон Орон сууцны тухай хуулиуд хоорондоо уялдаа холбоогүй, тэдгээрийн зарим заалтууд учир дутагдалтай, шаардлагатай зарим зохицуулалт орхигдсоноос уг хуулиудын хэрэгжилт, чадавхи хангалтгүй байдаг. Мөн ерөнхий төлөвлөгөөг хуульчлан хэрэгжүүлэх эрх зүй, хяналтын тогтолцоогүй байна. Хот байгуулалтын институци, удирдлага зохион байгуулалтын бүтэц, тогтолцоо хангалтгүй, салбарын байгууллагууд болон мэргэжилтнүүдийн чадавхи өнөөгийн шаардлагыг бүрэн хангахгүй байгаа.
Гуравдугаарт: Шийдвэр гаргах түвшинд /улс, хот, орон нутагт/ ерөнхий төлөвлөгөөний үндсэн чиглэл, төлөвлөлтийн шийдлийг зөрчин эмх замбараагүй барилгажих, хөрөнгө оруулалтыг үр ашиггүй зарах нөхцлийг бий болгож байна. Хотын инженерийн нэгдсэн хангамжтай барилгажсан хэсэгт эмх замбараагүй барилгажих явц хүчтэй явагдаж, хотын эдийн засаг, нийгмийн болон инженерийн дэд бүтэц, авто зам, нийтийн тээвэр нь өсөн нэмэгдэж буй хүн амын үйлчилгээг хангаж чадахгүй байна. Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн, нэгдмэл байдал эрх зүйн зохисгүй тогтолцооноос үүдэн олон өмчлөгч эзэнтэй болсноос байгаль экологи сүйрэлд хүрч, хот байгуулалтын бодлого алдагдсан. Тухайлбал, тусгай хамгаалалттай газар нутаг Байгаль орчны яамны мэдэлд, байгалийн түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын асуудал ЭБЭХЯамны мэдэлд, инженерийн шугам сүлжээгүй газар, дүүргийн Засаг даргын мэдэлд, шинэ хот, хорооллын барилгажилтын асуудал газрын албаны эрх мэдлийн хүрээнд гэх мэтээр тарамдсан нь хариуцлагыг эзэнгүйдүүлж байна.
Дөрөвдүгээрт: Ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай хөрөнгө оруулалт хийгдээгүй. 2002-2010 онд улс, орон нутгийн төсвөөс нийтдээ 800 гаруй тэрбум төгрөгийн санхүүжилт хийгдсэн. Энэ хөрөнгөний 680 орчим тэрбум нь сүүлийн 5 жилд хийгджээ. Эдгээрийн ихэнхи нь сая гаруй хүн амтай их хотын жил жилийн их засвар үйлчилгээнд зарцуулагдсан. Гэтэл ерөнхий төлөвлөгөөний шинэ бүтээн байгуулалтыг хэрэгжүүлэхэд 1 жилд хамгийн багадаа 1 их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруулалт шаардлагатай. Түүнчлэн 2002 онд Монгол Улсад газар ашиглалтын тогтолцоо өөрчлөгдөж, иргэд газраа эрхийн бүртгэлд бүртгүүлэн хувьдаа өмчлөх болсон нь ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулж, хэрэгжүүлэхэд сөргөөр нөлөөлж байна.
Эдгээр нөхцөл байдлын улмаас Улаанбаатар хотын 2030 он хүртлэх хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлж, “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө”-ний тодотгол хийх шаардлагатай болсон. Ингэхдээ хотын хүн ам зохицуулалтгүй өсөхийн хэрээр “багтаан байршуулах биш”, улс орны үндэсний аюулгүй байдал, газар нутгийн багтаамж, байгаль-экологийн даацад нийцсэн, хотын иргэдийн сайн сайхан амьдрах аюулгүй, таатай орчныг “жигд” бүрдүүлэхэд чиглэсэн бодлогыг баримталсан. Ерөнхий төлөвлөгөөний ажлын аргачлал нь хүний хөгжилд суурилсан тогтвортой хөгжил, ногоон хөгжлийн үзэл баримтлалд үндэслэсэн. Хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөнд хотын зохисгүй төвлөрлийг задлах, суурьшлын оновчтой тогтолцоог бүрдүүлэх, хүрээлэн буй орчны тогтвортой менежментийг бий болгох, хотын дотоод бүтцийг боловсронгуй болгох, хот төлөвлөлтийн бүсчлэлийн тогтолцоог шинэчлэх, нийгмийн болон инженерийн дэд бүтцийн хангамжийг нэмэгдүүлэх, гэр хорооллыг дахин төлөвлөн хөгжүүлэх талаарх төлөвлөлтийн шийдлүүдийг тодорхойлсон.
Улаанбаатар хотын шинэчилсэн ерөнхий төлөвлөгөөний баримт бичигт хотын нутаг дэвсгэрийн бүсчлэлийг шинэчлэн, хот төлөвлөлтийн бүсчлэлийг анх удаа тодорхойлсон. Хотын чиг үүргийн одоогийн бүсчлэл ихээхэн холимог төрхтэй байгааг цаашид хот төлөвлөлтийн 7 үндсэн бүс, 20 дэд бүсийн хэмжээнд хөгжүүлэх ба бүсүүдийн газар ашиглалтыг боловсронгуй болгож, тухайн бүсэд зөвшөөрөгдөх үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл, барилгажилтын нягтрал, барилгажуулах хувийг тогтоож өгсөн нь шинэчилсэн ерөнхий төлөвлөгөөний нэг гол онцлог, шинэлэг тал нь болсон. Урт хугацааны төрийн зохицуулалтын бодлогогүйгээр, өнөөгийнх шиг урсгалаар нь хотыг хөгжүүлэх тохиолдолд 2030 онд нийслэлийн хүн ам 2,0 саяд хүрэх урьдчилсан тооцоо бий. Иймд Монгол улсын үндэсний аюулгүй байдал, хүн амын ундны усны нөөц, байгаль экологийн тэнцвэрт байдлыг хангах зорилгоор өсөлтийг залж зохицуулах хандлагыг баримтлан 2030 оны түвшинд нийслэл хотын хүн амыг улсын хүн амын 50,3% буюу 1,7 саяас хэтрүүлэхгүй байхаар, Улаанбаатар хотын хүн амыг улсын хүн амын 40% буюу 1,4 саяас хэтрүүлэхгүй байхаар тооцсон. Нийслэл Улаанбаатар хот руу ирэх хүн амын шилжилт хөдөлгөөнийг зохицуулахгүй бол өнөөгийн тулгамдсан асуудлууд шийдвэрлэгдэхгүй, хотын нөхцөл байдал гамшгийн хэмжээнд очих болно.
-Хотын төвлөрлийг сааруулахын тулд хүн амын шилжилт хөдөлгөөнийг хязгаарлах ёстой юу? Таны бодлоор төвлөрлийг сааруулах хамгийн оновчтой гарц юу вэ?
- Нийслэл Улаанбаатар хотын хөгжлийн асуудал нь зөвхөн Улаанбаатар хотын захиргааны асуудал биш, улс үндэсний тусгаар тогтнол, аюулгүй байдал, ирээдүйн хөгжлийн зангилаа асуудал юм. Улаанбаатар хотыг чиглэсэн их нүүдэл, зохисгүй төвлөрөл нь хотын байгаль, экологийн нөхцлийг гамшгийн хэмжээнд хүргэн, инженерийн болон нийгмийн дэд бүтцэд томоохон хөрөнгө оруулалтыг шаардаж, хотын бүсүүдийн хөгжлийг зогсонги байдалд хүргэж, улмаар Улаанбаатар хот цаашид тогтвортой, тэнцвэртэй хөгжихөд гол бэрхшээл учруулж байна. Энэ асуудлыг улс, үндэсний түвшинд нэгдсэн бодлогоор шийдвэрлэж, зохицуулахгүйгээр Улаанбаатар хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх боломжгүй. Үндсэн ба шийдвэрлэх асуудлууд гэвэл:
- Улаанбаатар хотын төлөвлөлт алдагдсан талаар шүүмжлэл их гарах болсон. Хот төлөвлөлтийн мэргэжлийн хүний хувьд та энэ талаарх бодол, саналаа хэлнэ үү?
- Эхлээд бид ямар нэг асуудлыг ярихдаа нэрийн талаар нэгдсэн зөв ойлголттой байх нь чухал. Иймээс таны асуултанд хариулахын тулд нэгдүгээрт төлөвлөлт, хоёрдугаарт хотын хөгжлийн төлөвлөлт, гуравдугаарт хот төлөвлөлт гэсэн гурван нэрийн талаарх мэргэжлийн ойлголт, тодорхойлолтыг товч хэлэх ёстой байх.
Нэгдүгээрт төлөвлөлт гэж юу вэ? Эхлээд төлөвлөж, дараа нь хэрэгжүүлэх ажил хийгддэг. Иймд төлөвлөж байж л хөгжил ирнэ. Төлөвлөлт нь хэрэгжүүлэх ажлыг системчилсан арга зүйгээр урьдчилан тодорхойлох бөгөөд дээрээс доош, доороос дээш чиглэсэн процесс юм. Тулгамдсан асуудлуудыг зөв тогтоож, тэдгээрийг шийдвэрлэх зорилго, зорилтуудаа хамгийн зөв тодорхойлж, хэрэгжүүлэх тогтолцоогоо бүрдүүлэн төлөвлөвөл хэрэгжүүлэх боломжтой, амьдралд нийцсэн төлөвлөлт болж төлөвлөгөө хийгдэнэ. Тэгэхээр төлөвлөлтийн үр дүнд төлөвлөгөө гардаг.
Хоёрдугаарт хотын хөгжлийн төлөвлөлт гэж юу вэ? Энэ бол хотын хөгжлийн иж бүрэн төлөвлөлт юм. Дотроо нийгэм, эдийн засгийн буюу орон зайн бус төлөвлөлт, байгалийн нөөц, байгаль орчны хамгааллын, хүн амын нутагшилт суурьшил, хот байгуулалтын хөгжлийн төлөвлөлт буюу орон зайн, биет физик төлөвлөлт гэсэн дэд хэсгүүдэд, дэд хэсгүүд нь бас олон хэсгүүдэд хуваагдан төлөвлөгддөг. Төлөвлөлтөө хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө хийгддэг.
Гуравдугаарт хот төлөвлөлт гэж юу вэ? Яг хотын барилгажсан нутаг дэвсгэр буюу хотын эдэлбэр газарт хийгддэг орон зайн, биет физик төлөвлөлт юм. Тодруулбал хотын нутаг дэвсгэрийн хаана нь ямар байгууламж барьж байгуулагдахыг нарийвчлан төлөвлөнө гэсэн үг. Хот байгуулалтын зураг төсөл боловсруулж, төлөвлөлт хийх үйл ажиллагаа нь олон түвшинт, үе шатуудтай байдаг. Улаанбаатар хот 375 жилийн түүхэн хөгжлийн явцдаа 1950-иад оноос хойш боловсруулсан 5 ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу хөгжиж өнөөгийн дүр төрхөө олсон. Эхний 4 ерөнхий төлөвлөгөөг хуучнаар ЗХУ-ын Москва хотын “Гипрогор” институт, сүүлийн 5, 6 дахь ерөнхий төлөвлөгөөг Нийслэлийн Зураг төслийн Хүрээлэнд үндэсний мэргэжилтнүүд боловсруулсан.
Тэгвэл бид хот төлөвлөлтөндөө хаана нь юуг алдаад байна гэдэг асуудал гарч байна. Хот байгуулалтын үйл ажиллагаа нь Шинжлэх ухааны үндэслэл буюу онол, арга зүй, Хот байгуулалтын хууль, эрх зүй, Хот байгуулалтын удирдлагын тогтолцоо, Хот байгуулалтын зураг төсөл боловсруулалт ба төлөвлөлт, Хөрөнгө оруулалт ба хэрэгжүүлэлт гэсэн бүтэцтэй байна. Хот төлөвлөлт нь хот байгуулалтын зөвхөн нэг л хэсэг. Эцэст нь дүгнэхэд бид онол, арга зүй, хууль-эрх зүй, удирдлага ба байгууллагын тогтолцоо, зураг төсөл боловсруулалт, төлөвлөлт, хөрөнгө оруулалт, хэрэгжүүлэлт гэсэн хэсгүүд дээрээ алдаад байна. Ялангуяа төлөвлөснөө хэрэгжүүлэх үе шатандаа хамгийн их алдаж ирсэн.
- Хотыг хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө, хот байгуулалттай хэрхэн уялдах ёстой вэ?
- Хот байгуулалтын төлөвлөгөө дотроос “Хотын ерөнхий төлөвлөгөө” нь хотын нутаг дэвсгэр, архитектур, орон зайн хөгжлийн бодлогыг тодорхойлсон, дунд түвшний буюу хотын түвшний хот байгуулалт, төлөвлөлтийн үндсэн баримт бичиг юм. Хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний гол утга учир нь хотын иж бүрэн хөгжлийн төлөвлөлтийн үндэслэл, концепци болдогт оршино. Ерөнхий төлөвлөгөө нь дээд түвшний төлөвлөлтүүд болох Монгол Улсын хүн амын нутагшилт, суурьшлын хөгжлийн ерөнхий төсөл, бүс нутгийн хөгжлийн төслүүдтэй нягт уялдаатай төлөвлөгдөж дараагийн түвшний төлөвлөлтүүд буюу салбарын бусад хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөөнүүдийн үндсэн чиглэл, тавигдах шаардлагуудыг тодорхойлж, хот бүрдүүлэгч хэсгүүдийн тухайн төлөвлөлтийн цаг хугацаанд бүрэлдэн тогтох нэгдлийг урт хугацаанд хангагч тулгуур бүтэц, хот байгуулалт, төлөвлөлтийн үйл ажиллагааны зохицуулагч удирдамж нь байх ёстой.
- “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө”-ний хэрэгжилт ба 2013 онд УИХ-аар батлагдсан “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ЕТ-ний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлагын баримт бичиг”-ийн онцлогийн талаар дүгнэж хэлвэл?
- “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө” 2002 онд МУ-ын Засгийн газрын 28-р тогтоолоор батлагдсанаас хойших 12 жилд зарим ажлыг хийсэн боловч ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтийн явц туйлын хангалтгүй байгаа. Энд хэд хэдэн үндсэн шалтгаан бий. Нэгдүгээрт: Хүн амын хэт өсөлтийг зөв суурьшуулж зохицуулж чадаагүй. Ерөнхий төлөвлөгөө хэрэгжиж эхэлсэн 10 жилийн хугацаанд нийслэлийн хүн ам 488.0 мянгаар нэмэгдэж, улсын нийт хүн амын 40 гаруй хувийг эзлэх болсон. Үүнээс Улаанбаатар хотын хүн ам 430,6 мянгаар нэмэгджээ. Үүний 308.2 мянга нь хөдөө, орон нутгаас шилжин ирсэн. Шилжин ирэгсдийн тоо нь Дархан хотын хүн амаас 3.2 дахин, Эрдэнэт хотын хүн амаас 3.4 дахин их, түүнчлэн Өвөрхангай, Булган, Говьсүмбэр, Сүхбаатар, Говь-Алтай, Дундговь гэсэн 6 аймгийн хүн амыг нийлүүлсэнтэй тэнцэх олон хүн Улаанбаатар хотод шилжиж иржээ. Ийнхүү хүн амын огцом механик өсөлт бий болсноор хот ачааллаа даахгүйд хүрч, шинээр нүүж ирэгсэд гэр хороололд суурьшсан нь гэр хорооллыг ямар ч төлөвлөлтгүй өргөжин тэлэхэд хүргэж, эзлэх талбай нь 2 дахин нэмэгдэн, хотын суурьшлын бүсийн нутаг дэвсгэрийн 59.2 хувийг эзэлж, утаа гаргагч зуух, нүхэн жорлон ч тэр хэмжээгээр нэмэгдэж, тээврийн хэрэгслийн тоо 5 дахин өссөн зэрэг нь хотын байгаль-экологид сөргөөр нөлөөлж байна.
Хоёрдугаарт: Өнөөг хүртэл зах зээлийн нийгэм дэх хот байгуулалтын үйл ажиллагааг удирдан зохицуулах хууль, эрх зүйн орчны тогтолцоог бүрдүүлж, ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх тогтолцоог бий болгож чадаагүй нь Хот байгуулалтын институци, удирдлага зохион байгуулалтын бүтэц, тогтолцоо хангалтгүй байгаатай холбоотой. Газрын тухай, Хот байгуулалтын тухай, Барилгын тухай болон Орон сууцны тухай хуулиуд хоорондоо уялдаа холбоогүй, тэдгээрийн зарим заалтууд учир дутагдалтай, шаардлагатай зарим зохицуулалт орхигдсоноос уг хуулиудын хэрэгжилт, чадавхи хангалтгүй байдаг. Мөн ерөнхий төлөвлөгөөг хуульчлан хэрэгжүүлэх эрх зүй, хяналтын тогтолцоогүй байна. Хот байгуулалтын институци, удирдлага зохион байгуулалтын бүтэц, тогтолцоо хангалтгүй, салбарын байгууллагууд болон мэргэжилтнүүдийн чадавхи өнөөгийн шаардлагыг бүрэн хангахгүй байгаа.
Гуравдугаарт: Шийдвэр гаргах түвшинд /улс, хот, орон нутагт/ ерөнхий төлөвлөгөөний үндсэн чиглэл, төлөвлөлтийн шийдлийг зөрчин эмх замбараагүй барилгажих, хөрөнгө оруулалтыг үр ашиггүй зарах нөхцлийг бий болгож байна. Хотын инженерийн нэгдсэн хангамжтай барилгажсан хэсэгт эмх замбараагүй барилгажих явц хүчтэй явагдаж, хотын эдийн засаг, нийгмийн болон инженерийн дэд бүтэц, авто зам, нийтийн тээвэр нь өсөн нэмэгдэж буй хүн амын үйлчилгээг хангаж чадахгүй байна. Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн, нэгдмэл байдал эрх зүйн зохисгүй тогтолцооноос үүдэн олон өмчлөгч эзэнтэй болсноос байгаль экологи сүйрэлд хүрч, хот байгуулалтын бодлого алдагдсан. Тухайлбал, тусгай хамгаалалттай газар нутаг Байгаль орчны яамны мэдэлд, байгалийн түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын асуудал ЭБЭХЯамны мэдэлд, инженерийн шугам сүлжээгүй газар, дүүргийн Засаг даргын мэдэлд, шинэ хот, хорооллын барилгажилтын асуудал газрын албаны эрх мэдлийн хүрээнд гэх мэтээр тарамдсан нь хариуцлагыг эзэнгүйдүүлж байна.
Дөрөвдүгээрт: Ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай хөрөнгө оруулалт хийгдээгүй. 2002-2010 онд улс, орон нутгийн төсвөөс нийтдээ 800 гаруй тэрбум төгрөгийн санхүүжилт хийгдсэн. Энэ хөрөнгөний 680 орчим тэрбум нь сүүлийн 5 жилд хийгджээ. Эдгээрийн ихэнхи нь сая гаруй хүн амтай их хотын жил жилийн их засвар үйлчилгээнд зарцуулагдсан. Гэтэл ерөнхий төлөвлөгөөний шинэ бүтээн байгуулалтыг хэрэгжүүлэхэд 1 жилд хамгийн багадаа 1 их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруулалт шаардлагатай. Түүнчлэн 2002 онд Монгол Улсад газар ашиглалтын тогтолцоо өөрчлөгдөж, иргэд газраа эрхийн бүртгэлд бүртгүүлэн хувьдаа өмчлөх болсон нь ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулж, хэрэгжүүлэхэд сөргөөр нөлөөлж байна.
Эдгээр нөхцөл байдлын улмаас Улаанбаатар хотын 2030 он хүртлэх хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлж, “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө”-ний тодотгол хийх шаардлагатай болсон. Ингэхдээ хотын хүн ам зохицуулалтгүй өсөхийн хэрээр “багтаан байршуулах биш”, улс орны үндэсний аюулгүй байдал, газар нутгийн багтаамж, байгаль-экологийн даацад нийцсэн, хотын иргэдийн сайн сайхан амьдрах аюулгүй, таатай орчныг “жигд” бүрдүүлэхэд чиглэсэн бодлогыг баримталсан. Ерөнхий төлөвлөгөөний ажлын аргачлал нь хүний хөгжилд суурилсан тогтвортой хөгжил, ногоон хөгжлийн үзэл баримтлалд үндэслэсэн. Хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөнд хотын зохисгүй төвлөрлийг задлах, суурьшлын оновчтой тогтолцоог бүрдүүлэх, хүрээлэн буй орчны тогтвортой менежментийг бий болгох, хотын дотоод бүтцийг боловсронгуй болгох, хот төлөвлөлтийн бүсчлэлийн тогтолцоог шинэчлэх, нийгмийн болон инженерийн дэд бүтцийн хангамжийг нэмэгдүүлэх, гэр хорооллыг дахин төлөвлөн хөгжүүлэх талаарх төлөвлөлтийн шийдлүүдийг тодорхойлсон.
Улаанбаатар хотын шинэчилсэн ерөнхий төлөвлөгөөний баримт бичигт хотын нутаг дэвсгэрийн бүсчлэлийг шинэчлэн, хот төлөвлөлтийн бүсчлэлийг анх удаа тодорхойлсон. Хотын чиг үүргийн одоогийн бүсчлэл ихээхэн холимог төрхтэй байгааг цаашид хот төлөвлөлтийн 7 үндсэн бүс, 20 дэд бүсийн хэмжээнд хөгжүүлэх ба бүсүүдийн газар ашиглалтыг боловсронгуй болгож, тухайн бүсэд зөвшөөрөгдөх үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл, барилгажилтын нягтрал, барилгажуулах хувийг тогтоож өгсөн нь шинэчилсэн ерөнхий төлөвлөгөөний нэг гол онцлог, шинэлэг тал нь болсон. Урт хугацааны төрийн зохицуулалтын бодлогогүйгээр, өнөөгийнх шиг урсгалаар нь хотыг хөгжүүлэх тохиолдолд 2030 онд нийслэлийн хүн ам 2,0 саяд хүрэх урьдчилсан тооцоо бий. Иймд Монгол улсын үндэсний аюулгүй байдал, хүн амын ундны усны нөөц, байгаль экологийн тэнцвэрт байдлыг хангах зорилгоор өсөлтийг залж зохицуулах хандлагыг баримтлан 2030 оны түвшинд нийслэл хотын хүн амыг улсын хүн амын 50,3% буюу 1,7 саяас хэтрүүлэхгүй байхаар, Улаанбаатар хотын хүн амыг улсын хүн амын 40% буюу 1,4 саяас хэтрүүлэхгүй байхаар тооцсон. Нийслэл Улаанбаатар хот руу ирэх хүн амын шилжилт хөдөлгөөнийг зохицуулахгүй бол өнөөгийн тулгамдсан асуудлууд шийдвэрлэгдэхгүй, хотын нөхцөл байдал гамшгийн хэмжээнд очих болно.
-Хотын төвлөрлийг сааруулахын тулд хүн амын шилжилт хөдөлгөөнийг хязгаарлах ёстой юу? Таны бодлоор төвлөрлийг сааруулах хамгийн оновчтой гарц юу вэ?
- Нийслэл Улаанбаатар хотын хөгжлийн асуудал нь зөвхөн Улаанбаатар хотын захиргааны асуудал биш, улс үндэсний тусгаар тогтнол, аюулгүй байдал, ирээдүйн хөгжлийн зангилаа асуудал юм. Улаанбаатар хотыг чиглэсэн их нүүдэл, зохисгүй төвлөрөл нь хотын байгаль, экологийн нөхцлийг гамшгийн хэмжээнд хүргэн, инженерийн болон нийгмийн дэд бүтцэд томоохон хөрөнгө оруулалтыг шаардаж, хотын бүсүүдийн хөгжлийг зогсонги байдалд хүргэж, улмаар Улаанбаатар хот цаашид тогтвортой, тэнцвэртэй хөгжихөд гол бэрхшээл учруулж байна. Энэ асуудлыг улс, үндэсний түвшинд нэгдсэн бодлогоор шийдвэрлэж, зохицуулахгүйгээр Улаанбаатар хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх боломжгүй. Үндсэн ба шийдвэрлэх асуудлууд гэвэл:
- Монгол Улсын хүн амын нутагшилт, суурьшлын хөгжлийн ерөнхий төслийг боловсруулан, улсын орон зайн хөгжлийг нарийвчлан тодорхойлох,
- Монгол улсад хувийн хэвшилд суурилсан эдийн засаг, бизнесийг хөгжүүлэхийн тулд хүн амын болон зах зээлийн төвлөрлийг оновчтой байршилд зохицуулах зайлшгүй шаардлага байна. Ингэхдээ Улаанбаатар төвт хувилбараас Улаанбаатар + бүсүүдийн тулгуур төвүүд гэсэн хувилбарт шилжих,
- “Бүс бүр өөрийн эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэлтэй байх, аливаа бүсийн тэргүүлэх чиглэлд заасан үйлдвэрлэл үйлчилгээг бусад бүсүүдэд тодорхой хэмжээгээр хязгаарлаж бүс хоорондын харилцан хамаарлыг нэмэгдүүлэх
- Олон улсын зах зээлд нэвтрэх, дотоодын үйлдвэрийг хамгаалах, эдийн засгийн гадаад харилцааг өргөжүүлэх, ажлын байрыг нэмэгдүүлэх зорилгоор экспортын чиг баримжаатай үйлдвэрүүдийг тусгайлан дэмжиж хөгжүүлэх,
- Улаанбаатар хотын хөгжлийг төвийн бүсийн хөгжлийн бодлого, төлөвлөлттэй уялдуулах,
- Нэг төвтэй төвлөрсөн тогтолцоог олон төвтэй тогтолцоонд шат дараалалтайгаар шилжүүлж, Монгол улсын хөгжлийн хэвтээ ба босоо тэнхлэгүүдийг холбох бодлогоор бусад бүсүүдийн төвийг Улаанбаатар хоттой өрсөлдөх чадвартай болгон хөгжүүлэх,
- Улаанбаатар хот руу чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөнийг сааруулах зорилгоор дагуул хот суурингуудыг үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуйн чиглэлээр түлхүү хөгжүүлэх,
- Дагуул хот, тосгодод үйлдвэрлэл үйлчилгээ эрхлэх, ажиллаж, амьдрах тохилог орчинг бүрдүүлэх зэрэг болно.
-Цаашид хот байгуулалтыг зөв зохион байгуулж, явуулахын тулд бүх шатанд юу юун дээр анхаарч , яаж ажиллах ёстой вэ?
- Миний хувьд улсын хэмжээний асуудлыг яримааргүй байна. Улаанбаатар хотын тухайд “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлагын баримт бичиг”-т тусгагдсан тул Нийслэлийн иргэдийг тус тус баримт бичигтэй танилцаж, өөрсдийн ажилдаа хэрэгжүүлэхийг уриалж байна. Хот байгуулалтын үйл ажиллагаанд нийслэл хотын иргэд, төр захиргааны байгууллагууд, хувийн хэвшлийн үйлдвэр, аж ахуйн нэгжүүд хамтран нэгэн сэтгэл зүтгэлээр оролцож гэмээн хүнээ эрхэмлэн дээдэлсэн, байгаль орчинд ээлтэй, газар нутгийнхаа онцлогт зохицсон, дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх чадвартай, өндөр технологид суурилсан үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, эдийн засагтай, Монгол үндэстний хэв маяг, дүр төрх бүхий ухаалаг “МОНГОЛ УЛСЫН НИЙСЛЭЛ ХОТ” болох алсын хараандаа ойртон очно гэдэгт би итгэлтэй байна.
- Миний хувьд улсын хэмжээний асуудлыг яримааргүй байна. Улаанбаатар хотын тухайд “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлагын баримт бичиг”-т тусгагдсан тул Нийслэлийн иргэдийг тус тус баримт бичигтэй танилцаж, өөрсдийн ажилдаа хэрэгжүүлэхийг уриалж байна. Хот байгуулалтын үйл ажиллагаанд нийслэл хотын иргэд, төр захиргааны байгууллагууд, хувийн хэвшлийн үйлдвэр, аж ахуйн нэгжүүд хамтран нэгэн сэтгэл зүтгэлээр оролцож гэмээн хүнээ эрхэмлэн дээдэлсэн, байгаль орчинд ээлтэй, газар нутгийнхаа онцлогт зохицсон, дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх чадвартай, өндөр технологид суурилсан үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, эдийн засагтай, Монгол үндэстний хэв маяг, дүр төрх бүхий ухаалаг “МОНГОЛ УЛСЫН НИЙСЛЭЛ ХОТ” болох алсын хараандаа ойртон очно гэдэгт би итгэлтэй байна.
Ярилцсан: Б.Цолмонтуяа