Хүний үндсэн гол хэрэгцээ буюу анхдагч хэрэгцээ нь амьдран суух орон сууц байдаг. Орон сууцтай болсноор аюулгүй амьдрах нөхцөл бололцоотой болж, үл хөдлөх хөрөнгө эзэмших, өмчлөх үндсэн эрх нь баталгааждаг билээ.

Сүүлийн үед орон сууцны хэрэгцээ өсөн нэмэгдэхийн хирээр үнийн хөөрөгдөл, барилгын чанарын асуудал тойрсон эцэс төгсгөлгүй маргаан газар авч, эцэст нь иргэд хохирох явдал маш ихээр гарах болжээ. Иймд анх удаа орон сууц худалдан авах гэж байгаа ард иргэдэд зарим зүйлийг анхааруулах, мэргэжлийн тусалцаа үзүүлэх зорилгоор дараах зөвлөмжийг өгч байна. 

Дараах зөвлөмжийг анхааралтай судалж, орон сууц  худалдан авах, захиалахтай холбоотой асуудлаа нухацтай, нягт нямбай шийдвэрлээрэй

Баригдаж дууссан барилгаас орон сууц худалдаж авах гэж байгаа бол:

§  Баригдаж дууссан барилгаас орон сууц худалдаж авах тохиолдолд эхний ээлжинд барилгыг хүлээж авсан тухай улсын комиссын актыг эх хувиар нь үзэх, тухайн орон сууцны барилгад өмнө нь орсон оршин суугчдын санал зөвлөмжийг авах;

§   Үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээ нь гараагүй орон сууцыг иргэд хоорондоо худалдах, худалдан авах ажиллагаа нилээд явагдаж байгаагаас эцэст худалдан авсан тал хохирох асуудал гарсаар байна. Ийм үйлдэл хийхгүй байх нь зүйтэй. Учир нь өмнө нь бас нэг иргэнд худалдсан байх магадлал их байдаг.  

§   Худалдан авч байгаа орон сууцны талбайг “Орон сууцны барилгын доторх сууцны талбай тооцох аргачлал” MNS 6058:2009 стандартын дагуу нарийвчлан хэмжиж хоёр тал баталгаажуулсан байвал зохино.

§  2010 оноос өмнө ашиглалтанд орсон хуучин орон сууцны үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээн дээр бичигдсэн талбай “Орон сууцны барилгын доторх сууцны талбай тооцох аргачлал” MNS 6058:2009 стандартын дагуу бодож гаргасан талбайгаас ямагт их байдаг тул төлбөрийг гэрчилгээн дээрх талбайгаар бодож хийхгүй байх.

§  Аюулгүй байдлаа бодолцож үзэх нь зүйтэй. Хэдийгээр байрны өнгө үзэмж таалагдаж байсан ч аюулгүй байдлыг тань хангаж чадахгүй бол яарах хэрэггүй. Аюулгүй байдал гэдэгт орчин тойрны тохижилт, албан байгууллага, хөршүүд зэрэг болно. Баар цэнгээний газрууд олонтой газар амьдрах нь аюултай биш гэж үү.

§  Орон сууцандаа амьдарч байхдаа ямар ашиглалт, үйлчилгээ авч байхаа урьдаас мэдэж авах хэрэгтэй. Хариуцах эзэнгүй байр аваад дараа нь хэцүү байдалд орсон тохиолдол урьд өмнө их гарч байсан.

§  Гэрээ байгуулаад хоёр тал баталгаажуулсан тохиолдолд Иргэний хуулийн дагуу та хуулийн этгээд болно. Нэгэнт гэрээ байгуулсан тохиолдолд гарсан маргаан эцэстээ ихэвчлэн хууль, шүүхийн шатанд шийдэгдэхээр асуудал хүндэрч маш их цаг хугацаа зарж, сэтгэл санаагаар хохирох явдал гарч байгааг анхаарах шаардлагатай.

Банкны зээлэнд хамрагдах гэж байгаа бол:

§  Зээл авах банкаа зөв сонгосон байх нь хамгийн эхний асуудал.

§  Банкны зээлэнд хамрагдах гэж байгаа бол зээлийн хүүг сайн судлах шаардлагатай. Үндсэн зээлийн төлбөрөөс зээлийн хүүгийн төлбөр ямагт их байдаг тул нарийн тооцоо хийх шаардлагатай. Гол нь гэрээний хугацаанд нийт шаардагдах санхүүжилтийн мөнгийг өөрөө санхүүжүүлэх боломжтой, чадвартай байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл зээлээ эргэн төлөх тогтмол орлоготой байна гэдгээ сайн тооцоолсон байх шаардлагатай. 

§  Хамгийн чухал нь та өөрт хэрэгцээтэй байгаа хэмжээгээр зээл хүсэх хэрэгтэй. Учир нь хэрэгцээнээс илүү зээл нь эргээд дарамт болдог бол дутуу хүссэн зээлээр та хүсэж төлөвлөсөн зүйлээ хийж чадахгүйд хүрнэ.

§  Өөрийнхөө талаар болон эрхэлдэг бизнесийнхээ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл, шаардлагатахй баримт бичгүүдийг зээлийн ажилтанд үнэн зөв гаргаж өгөх хэрэгтэй. Дутуу ташаа мэдээллээс болж зээлийн шийдвэр буруу гарч болзошгүй гэдгийг анхаарвал зохино.

§  Зээлийн хүсэлт, өргөдлийн маягтыг гаргацтай үнэн зөв, тодорхой бөглөх хэрэгтэй. Ойлгомжгүй асууж тодруулах зүйл байвал зээлийн эдийн засагчаас та илэн далангүй асууж мэдэж авах нь чухал.

§  Танаас зээлийн эдийн засагч нэмэлт материал шаардаж магадгүй. Учир нь банк таны хэрэгцээг хангах зорилгоор зээлийг шийдвэрлэж олгохын төлөө ажиллаж байгаа учир та нэмэлт материалуудыг гаргаж өгөх хэрэгтэй.

§  Зээлийн гэрээнд гарын үсэг зурахаасаа өмнө гэрээний заалт нэг бүрийг нарийвчлан уншиж, ойлгомжгүй зүйлээ тодруулах шаардлагатай:

Захиалгаар бариулсан орон сууцандаа гэрчилгээ авах гэж байгаа бол:

Гэрчилгээ гаргуулахад дараах материалуудыг бүрдүүлнэ. Үүнд:

§  Бүртгүүлэхийг хүссэн өргөдөл

§  Орон сууц захиалгаар бариулах гэрээ

§  Барилга хүлээж авсан улсын комиссын акт

§  Хот төлөвлөлтөөс өгсөн албан ёсны хаягийн хуулбар

§  Өмчлөгчдийн иргэний үнэмлэхний хуулбар

§  Төлбөр тооцоо дууссан албан бичиг /эх хувь/

§  Гэрэл зураг /цонх харагдах байдлаар/

§  Тухайн давхарын план зураг

§  Мэдүүлэг бөглөх

§  Орон сууцны үнийн дүнгийн 0.01 хувиар тооцож тэмдэгтийн хураамж банкинд тушаана. Үйлчилгээ үнэ төлбөргүй. Бүртгэлийн газар материалыг хүлээж авсанаас хойш 14 хоногийн дотор шийдвэрлэж өгнө.

Энэхүү зөвлөмжийг анхааралтай судалж, орон сууц  худалдан авах, захиалахтай холбоотой асуудлаа нухацтай, нягт нямбай шийдэж байхыг иргэд та бүхнээс хүсэж байна.

Монгол Улсын зөвлөх инженер Ц.Ганбат