Энэ удаагийнхаа “Би Монголоо ингэж хөгжүүлнэ” буланд “Цементийн бизнес эрхлэгчдийн холбоо”-ны ТУЗ-ийн гишүүн Ц.Түмэнжаргалыг урьж ярилцлаа.

-Цементийг стратегийн бүтээгдэхүүн гэдэг хэрнээ яг хуульд нарийвчлан тусгаагүй байгаа. Энэ салбарт бизнес эрхэлж, “тогоонд”  нь ажилладаг хүний хувьд энэ талаар ямар байр суурьтай байна вэ?
-Ер нь гадаадын жишиг орнуудад цемент арматурыг яаж үйлдвэрлэдэг нь нууц байдаг юм билээ. Учир нь бусад улс орнуудад цемент нь стратегийн бүтээгдэхүүнд тооцогддог юм байна. Харин Монголын хувьд ийм зүйл байхгүй.

Тиймээс ч эдийн засагч Н.Дашзэвэг нарын хүмүүстэй ярилцаад “Цемент бизнес эрхлэгчдийн холбоо”-гоороо дамжуулаад стратегийн бүтээгдэхүүнд бүртгүүлэх талаар холбогдох хүмүүст нь уламжилсан. Харин албаны хүмүүс дээрх асуудлыг хэлэлцэж байгаа гэсэн хариу өгсөн.

Уг нь цемент бол стратегийн бараа, үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой асуудал. Бидний хувьд  барилгын компаниудад зуучлах үйлчилгээ үзүүлж байна гэсэн үг шүү дээ. Учир нь бид цемент худалдаалдаг. Харин яг цемент нийлүүлэхэд хэд хэдэн асуудал үргэлж  хөндөгддөг байхгүй юу.

Нэгдүгээрт, цементийн чанарын асуудал байнга хөндөгддөг. Дээрээс нь Хятадаас худалдаж авч байгаа цемент олон улсын сав баглаа боодлын стандарт шаардлагад нийцдэггүйгээс гадна  жингийн асуудал үргэлж хэл ам дагуулдаг. Их, бага хэмжээтэй савлагдаад байна гэж хэл ам дагуулдаг юм.

Бусад газрууд бол экспортод гаргаж байгаа бараа, бүтээгдэхүүнээ яг л олон улсын стандарт, шаардлагад нийцэхүйц үйлдвэрлэдэг.

Тиймээс ч бид дээрх асуудлыг салбарын яамандаа уламжилсан. Хятадын талаас бидэнд цемент нийлүүлдэг “Тайга”, “Минго” зэрэг  гурван үйлдвэр бий. Нэг нь сүүлд байгуулагдсан шинэ үйлдвэр. Монголчуудын хувьд “Минго”-гийн үйлдвэрээс ихэвчлэн худалдаж авдаг байгаа.

-Монголын хувьд цементийн эрэлт тасралтгүй өсөн нэмэгдэж байна. Гэтэл бид дотоодынхоо хэрэгцээний 50 хувийг ч хангаж чадахгүй байгаа?
-Би өөрөө барилгын мэргэжилтэй. Дарханы политехникумыг төгссөнөөс хойш 23 жил тасралтгүй энэ салбарт ажиллаж байна. Улаанбаатар хотын бетон зуурмагийн цехээс ажлын гараагаа эхэлсэн. Улмаар  2005 онд “Хөтөл трейд” компаниас хойш энэ салбарт хувиараа бизнес эрхэлж байна.

Ер нь бетон зуурмагийн цехэд ажиллаж байхад л үргэлж цементийн хомсдолд ордог байсан л даа. Өнөөдөр 1000 м/кубын захиалга ороод ирлээ гэхэд хайрга нь байхад цемент нь байхгүй болох жишээтэй. Дарханы үйлдвэр зогсчихсон, Хөтөлийн цементийн үйлдвэр өөрийн хүчин чадлаараа ажиллаад байхад л өнөөгийн эрэлт хэрэгцээг хангаж чадахгүй байна шүү дээ.

Тэгэхээр эндээс нэг зүйл харагдаж байгаа биз. Эрэлт их байна, нийлүүлэлт хангалтгүй. Тухайлбал, өнөө жил манай улсад 2.5 сая тонн цемент шаардлагатай байна гэхэд л үүний 70-80 хувийг нь импортоор хангаж байна шүү дээ. Цемент чинь барилгын салбарын талх нь.

Бид өдөр тутмынхаа амьдралд талх, сүүгүй бол яах билээ. Яг л үүн шиг улс орны өдөр тутмын амьдралд хэрэгцээт бүтээгдэхүүн байхгүй юу. Хүн ам өсөхийн хэрээр бүтээн байгуулалт өрнөнө. Тэр хэрээрээ л цементийн эрэлт нэмэгдэнэ шүү дээ. Тиймээс ч эрэлт, нийлүүлэлтийн тэнцвэртэй байдлыг хангах асуудал хүндэрч байгаа юм.

-Тэгэхээр яах аргагүй урд хөршөөс импортлохоос аргагүйд хүрчихээд байна. Энэ салбарт хятадууд гараа дүрэх ёсгүй гэж зарим нь үзэж байхад, нөгөө хэсэг нь зах зээлийн өрсөлдөөн бий болгохын тулд хятад үйлдвэр байхад буруудахгүй ч гэж байгаа. Таны хувьд?
-Ер нь дотоодынхоо хэрэгцээг 100 хувь хангаж чадахгүй байгаа учраас л бид Хятадаас импортолж байна. Төв аймгийн Сэргэлэн суманд ашиглалтад орсон гэгдэх цементийн үйлдвэрийн үйл ажиллагаатай бид 10-аад хоногийн өмнө очиж танилцсан.

Тэдний хувьд ирэх оны гуравдугаар сард ашиглалтад оруулахаар өдөр, шөнөгүй л ажиллаж байгаа юм билээ. Харин Хөтөлийн цемент шохойн үйлдвэрийн  өргөтгөл өнөө маргаашгүй  нээлтээ хийх гэж байна. Хятадын цементийн үйлдвэрлэлийг бидний хувьд огт дэмжихгүй байгаа.

Тиймээс ч өнгөрсөн долоо хоногт салбарын яаманд очиж, сайдтай уулзалт зохион байгуулах үеэрээ дээрх асуудлыг хөндөж тавьсан юм. Хятадын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай үйлдвэр ашиглалтад орох гэж байна. Та нар юу бодож байна вэ гэж асуусан л даа.

Тэгэхэд яамны зүгээс 100 хувийн гадны хөрөнгө оруулалттай үйлдвэрийг бид хэзээ ч дэмжихгүй гэдгээ илэрхийлсэн. Манайхаас янз бүрийн тусгай зөвшөөрөл авсан зүйл байхгүй гэдгийг ч хэлсэн. Тэгэхээр тэд хууль бус үйл ажиллагаа л явуулж байна гэсэн үг. Үүнээс гадна дотоодын үйлдвэрлэлд түүхий эдийн олборлолт нөлөөлж байгаа нь судалгаагаар тогтоогдсон байдаг юм билээ.

-Түүхий эдийн нөөцийг тодруулаач?
-Түүхий эдийн олборлолт харьцангуй бага. Тухайлбал, шохойн лагшин, гөлтгөнө Хөтөлийн цементийн үйлдвэрийн өргөтгөл ашиглалтад орчихвол ямартай ч жилийн хэрэгцээний талаас илүүг нь хангачих болов уу гэсэн урьдчилсан таамаг байна. Эрэлийн цементийн үйлдвэр бол Дархан-Уул аймгаасаа илүү гарч чадахгүй болов уу.

-Ер нь үнэ ханшийн хувьд ямар байгаа вэ. Барилгын компаниуд хятад цемент худалдаж авах сонирхолтой байдаг нь хямд үнэтэй байдгаас болдог гэх юм билээ?
-Нэг тонн цемент яг одоогийн байдлаар 250 орчим юанийн ханштай байна. Гэтэл өнгөрсөн зун нэг тонн нь 7000-8000 юаньд  хүрч байсан тээвэрлэлтийн зардал 2000 юаньд  хүрчихсэн байх жишээтэй. Тэгэхээр хятадууд биднийг улирлын чанартай ажилладагийг нь мэдчихээд түүнд нь тохируулаад наймаагаа хийж чадаж байгаа биз.

Дотоодын цемент харьцангуй үнэтэй л дээ. Үйлдвэрээс гарч байгаа үнэ дээр тээврийн зардал гэж 650-800 мянган төгрөг нэмэгдэнэ. Тэгэхээр Хятадын цементээс үнэтэй болчихож байгаа юм. Ер нь цементийн хувьд чанарыг маш их анхаарах ёстой.

Яах вэ, хятад цемент өнөөдөр харьцангуй хямд байгаа боловч бид эргээд чанарын асуудлыг тэдэнтэй ярих ёстой. Чанар муутай цемент нийлүүлээд яах юм бэ, тийм биз дээ. Өнөөдөр ирэх оны хоёрдугаар сараас бид бараагаа татаж эхлэх гэж байна.

Өнгөрсөн 10-11 дүгээр сард үйлдвэрлэсэн цементийг авахгүй ээ гэдэг шаардлагыг тавина. Учир нь он дамжсан цемент чанаргүй. Ер нь цементийн хадгалалтын хугацаа нь гурван сар байдаг юм. Тиймээс ч бид цементээ татахдаа чанарын асуудалд маш их анхаардаг.

Барилгынхан чинь хэрэглэх гэсээр байтал хугацаа нь дуусчихна шүү дээ. Монголын хувьд уур амьсгалынхаа онцлогоос хамаараад хавар барилгын ажил эхэлдэг. Тиймээс хадгалалт, чанар маш чухал. Гэхдээ чанарын хувьд хятад цемент Монголынхоос илүү.

Маркийн хувьд Монголын цемент 350-иас дээш гарахгүй. Бид чанартай цемент авахын тулд урьдчилаад мөнгөө байршуулчихдаг юм. Гэхдээ бараагаа татсаны дараа хадгалалтын асуудал үнэхээр хүндрэлтэй байгаа. Хадгалах агуулах, савны асуудлыг бид өнгөрсөн аравдугаар сард телевизийн нэвтрүүлэгт орох үеэр хөндсөн.

-Тэгэхээр агуулах савны асуудлыг хэрхэн шийдэх вэ?
-Хотынхоо баруун, зүүн захад том агуулах барихаар зураг төсөл яригдаж л байгаа юм билээ.   Ер нь төмөр замаа түшиглээд Амгалан болон Толгойт өртөөнд агуулах барих ёстой. Хотынхоо төвд цемент буулгаад байх нь хэр зохимжтой бол. Эрүүл мэнд, байгаль орчны хувьд тохиромжгүй шүү дээ. Тиймээс энэ асуудлыг төрийн зүгээс бодлогоор зохицуулах цаг хэдийнэ болсон.

-Барилгын материалын үнэ орон сууцны үнийн хөөсрөлтөд нөлөөлж байгаа мэтээр иргэд шүүмжилдэг. Тухайлбал, цементээс үнэ хэрхэн хамаарч байдаг вэ?
-Барилгын үнэд хэзээ ч цементийн үнэ нөлөөлөхгүй. Энэ жил цементийн үнэ өнгөрсөн наймдугаар сар хүртэл тогтвортой байсан. Гэтэл өнгөрсөн тавдугаар сараас хойш хоёр өрөө байрны үнэ автоматаар 10 сая төгрөгөөр нэмэгдсэн байгаа биз.

Бид гурвалсан гэрээ байгуулчихсан учраас үнийн хөөрөгдөлд нөлөөлсөн зүйл байхгүй. Өнөө жил амьдрал дээр харагдсан гэж бодож байна.

-Өнгөрсөн онд олгогдсон зээл өнөө жил үргэлжлэх үү. Импортлогч аж ахуйн нэгжүүдэд тавих шаардлага нь өндөр болсон гэсэн?
-Барилга, хот байгуулалтын яамнаас Монголбанктай “Үнэ тогтворжуулах” гэрээг өнгөрсөн нэгдүгээр сард байгуулсан. Үүний дагуу барилгын арматур, цемент нийлүүлдэг аж ахуйн нэгжүүдэд хөнгөлөлттэй зээл олгох гэрээг үзэглэсэн юм.

Тодруулбал, БХБЯ, ШӨХТГ, барилгын материал нийлүүлдэг аж ахуй нэгжүүд гурвалсан гэрээ байгуулсан гэсэн үг. Энэ онд зээл үргэлжилнэ гэсэн гэхдээ шаардлага өндөрсөнө гэсэн байгаа. Бидний хувьд үнэхээр юм хийж байгаа компаниудаа дэмжиж, зээл олгох нь зүйтэй гэж боддог. 

Ер нь өнгөрсөн онд ч гэсэн нэлээд өндөр шалгууртай зээл олгосон. Барилга, байгууламж бүтээн босгоход нэн чухал бүтээгдэхүүн бол цемент. Тийм ч учраас “барилгын талх” гэж мэргэжлийн хүмүүс нэрлэдэг юм. Нэгэн мэргэн хүн “Талхаар тэжээснээс талх хийх аргыг нь зааж өг” гэх утгатай үг хэлсэн байдаг.

Монголын барилгын салбар өнөөдөр дийлэнх “барилгын талх”-аа хятадуудаар бэлтгүүлж, бүтээн байгуулалтдаа ашиглаж байна. Тиймээс би дахин хэлэхэд дотоодын үйлдвэрлэлээ дэмжээд өгвөл гадагшаа урсгаж байгаа тэр их мөнгийг дотооддоо шингээх юм. Өдөрт 100 орчим вагон буудаг.

Тэр нь тухайн өдрийнхөө хэрэгцээндээ дуусдаг. Яг одоогийн байдлаар идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг 20 гаруй компани бий. Яах вэ, улсад бүртгэлтэй 50 орчим аж ахуйн нэгж байгаа. Цемент баазтай 20 гаруй компани бий. Тэгэхээр зээл тусламж олгохдоо идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг компаниудаа онож, дэмжлэг үзүүлэх учиртай.