Улаангом хотын инженер-геологийн нөхцөл, хөрс чулуулгийн геотехникийн шинж чанар
Тус хот нь Алтайн уулархаг мужийн салбар уулс болох далайн түвшнээс дээш 2781-3280 м өргөгдсөн Хархираа, Түргэний уулсын Зүүн хойт хөндийд буюу уулс хоорондын хотсын захын хэсэгт хамааран байрлана. Хот байрлах газрын гадаргуу 920-1050 метрийн үнэмлэхүй өндөртэй, баруунаас зүүн тийш 5-7 градусын налуутай, гадаргуугийн хэрчигдэл харьцангуй багатай.
Тус хотын нутаг дэвсгэр нь Хархираа, Түргэний уулсаас эх авсан олон гол, горхи, сайр хөндийн хэсгийн цутгал газар болох учраас хур тундас ихтэй, хасах температур өндөртэй.
Улаангом хотын нутаг дэвсгэрт дээд ба орчин үеийн дөрөвдөгчийн настай Алюви-пролювийн хурдасны уст давхрага, Неоген дээд дөрөвдөгчийн настай Нуур, Аллюви-пролювийн хурдасны уст давхрага, Гүний болон бялхмал чулуулгийн уст давхрага гэсэн 3 үеийн уст давхрагууд ялгагддаг бөгөөд эдгээрээс барилга байгууламж, хот төлөвлөлтөнд хамгийн их хамаарах нь Дээд орчин үеийн дөрөвдөгчийн настай Алюви-пролювийн хурдасны уст давхрага юм. Энэ уст давхрагын ус агуулагч гол хөрс нь сайр, сайрга агуулсан элсэнцэр, шавранцар болон янз бүрийн төрлийн том, хэмхдэст хөрс байна. Уст давхрагын зузаан 10-30 м бөгөөд чөлөөт гадаргатай, хур тунадасны болон гадаргын усаар тэжээгдэнэ.
Хотын нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд Силур, Девоны настай гүний чулуулаг, Дээд дөрөвдөгч-Неогений настай Нуур-аллюви-аллювийн элсэнцэр, шавранцараар чигжигдсэн том хэмхдэст хөрс, шавранцар, шавар хөрснүүд голлон тархана. Геофизикийн судалгаагаар уг хөрсний зузаан 14-200 м хүрдэг. Дээд дөрөвдөгчийн настай аллюви-пролювийн гаралтай элс, элсэнцэр, шавранцраар чигжигдсэн хайргат том хэмхдэст хөрс төвийн хэсгээр зонхилон 10-30 м-ийн зузаантай тархана.
Улаангом хотын ул хөрсний геотехникийн нөхцөлийн онцлог:
- Аллюви-пролювийн гаралтай элс, элсэнцэр, шавранцраар чигжигдсэн том хэмхдэст хөрс төвийн хэсгээр зонхилон 10-30 м-ийн зузаантай тархана.
- Ул хөрсний зонхилох төрлүүд нь хүйтний овойлт үүсгэдэг тул барилга байгууламжийн суурийн төлөвлөлтөнд хөрсний овойлтын эсрэг арга хэмжээг төлөвлөх шаардлагатай.
Хүснэгт -1
Улаангом хотын нутаг дэвсгэрт тархсан зонхилох ул хөрсний геотехникийн шинж чанарын үзүүлэлтүүд
|
д/д
|
Хөрсний нэр төрөл |
Чигжээсийн хэмжээ, W % |
Хэмх дэсийн хэм жээ, % |
Эзэл хүүний масс-нягт-ρ г/см3 |
Хэв гаж илтын модуль, E МПа |
Зууралд лын хүч, С кПа
|
Дотоод үрэлт ийн өнцөг, φ град |
Консис тенц- Чийг лэгийн зэрэг |
|
1 |
шаранцар |
95.4 |
4.6 |
1.87 |
22 |
13 |
24 |
Хатуу, хагас хатуу |
|
2 |
Элсэнцэр |
90.6 |
9.4 |
2.00 |
10 |
13 |
24 |
Хатуу, урсамтхай |
|
3 |
Шавранц раар чигжигдсэн сайрга |
43.6 |
56.4 |
2.25 |
36 |
20 |
30 |
Хатуу |
|
4 |
Элсэнцрээр чигжигдсэн сайрга |
36.9 |
63.1 |
2.32 |
40 |
5 |
34 |
Хатуугаас урсамтхай |
|
5 |
Элсэн чигжээстэй сайрга |
42.9 |
57.1 |
2.18 |
50 |
2 |
43 |
Бага чийгтэй |
|
6 |
Шавранцар |
97.8 |
2.2 |
1.94 |
12 |
20 |
16 |
Уян налар хайгаас, урсамтхай |
|
7 |
Тоосорхог элс |
91.1 |
8.9 |
1.90 |
18 |
4 |
30 |
Бага чийгтэй, чийгтэй |
|
8 |
Шавар |
86.3 |
13.7 |
1.83 |
18 |
23 |
21 |
Хатуу, уян налархай |
Хүснэгт 2.32
Хөрсний үе давхрагуудын овойлтын зэргийг тодорхойлбол:
|
д/д |
Хөрсний нэр төрөл |
Овойлтын зэрэг |
|
1 |
Шавранцар |
Сулавтараас хүчтэй |
|
2 |
Элсэнцэр |
Сулавтараас хүчтэй |
|
3 |
Шавранцраар чигжигдсэн сайрга |
Сулавтар овойлттой |
|
4 |
Элсэнцрээр чигжигдсэн сайрга |
Сулавтар овойлттой |
|
5 |
Элсэн чигжээстэй сайрга |
Овойлт үүсгэхгүй |
|
6 |
Шавранцар |
Хүчтэй овойлттой |
|
7 |
Тоосорхог элс |
Хүчтэй овойлттой |
|
8 |
Шавар |
Хүчтэй овойлттой |
Хот байгуулалтын иж бүрэн үнэлгээгээр тус хот нь:
- Инженер-геологийн хүчин зүйлсийн үнэлгээгээр ерөнхий дундаж балл нь 4.0 байгаа нь тохиромжтой ба нэн тохиромжтой,
- Гидро-геологийн хүчин зүйлсийн үнэлгээгээр ерөнхий дундаж балл 5.0 байгаа нь нэн тохиромжтой ба тохиромжтой,
- Газрын дотоод хүчний хүчин зүйлсийн үнэлгээгээр ерөнхий дундаж балл 2 байгаа нь тохиромжгүй,
- Хөрс ургамалын хүчин зүйлсийн үнэлгээгээр ерөнхий дундаж балл 2 байгаа нь тохиромжгүй,
- Газрын гадаргын хүчин зүйлсийн үнэлгээгээр ерөнхий дундаж балл 5 байнаа нь нэн тохиромжтой
- Ундны усны нөөцийн үнэлгээгээр ерөнхий дундаж балл 5 байгаа нь нэн тохиромжтой гэсэн ангилалд тус тус хамрагдаж байна.
Бэлтгэсэн: Ж.Зулзагабаатар Монгол улсын зөвлөх инженер
Д.Дашжамц Шинжлэх ухааны доктор проф, Академич
А.Батсайхан Магистрант инженер