Манай улсаас олон ч залуучууд өмнөд Солонгос улс руу сурч, ажиллаад 20 гаран жилийн нүүр үзэж байна. 2005 -2012 оны хооронд  Сөүл хотын Хандонг их сургуулийг хот төлөвлөлтийн мэргэржлээр төгсөж, улмаар магистрийн зэрэг хамгаалаад ирсэн. Одоо Баянхонгор аймгийн ерөнхий төлөвлөгөөг хийж буй “Sosoon injeenering” Солонгос компанид мэргэжлийн орчуулга хийж буй инженер Ц.Баттулгатай ярилцлаа.

• Монголдоо ямар сургуульд сураад Солонгос руу явсан бэ?

 Би МУИС-ийг газрын зохион байгуулагч мэргэжлээр төгссөн. Ингээд Сөүлийн их сургуулийг 2005-2007 оны хооронд гуравдугаар дамжаанаас элсэн ороод, хот төлөвлөлтийн чиглэлээр бакалавраар төгсөөд, дараа нь 2008-2012 оны хооронд Хандонг их сургуульд магистрийн зэрэг хамгаалаад ирсэн. Улаанбаатар хотын дахин төлөвлөлт гэдэг сэдэв дотроо Засгийн газрын бодлого ямар байх, “Хувийн хэвшлийн болон гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хэрхэн татах” гэсэн сэдвээр дипломоо хамгаалсан.

• Одоо Монголдоо мэргэжлээрээ хаана ажиллаж байна вэ?

Барилга хот байгуулалтын яамнаас таван аймгийн ерөнхий төлөвлөгөөг шинэчлэн гаргахаар болсон. Баянхонгор аймгийн ерөнхий төлөвлөгөөг Солонгосын  “Sosoon injeenering” компани хийж байгаа. Би тэнд мэргэжлийн орчуулга хийж байна. Яг мэргэжлээрээ ажиллах гэхээр заавал нэгэн намын харъяанд байх шаардлагатай, тэгээд цалин мөнгө нь чамлахаар хэмжээтэй. Би тийм баймааргүй байна. Тэгээд л мэргэжлийнхээ орчуулгыг хийгээд явж байна.

• Манай улсад гурав, дөрөвдүгээр хорооллын барилгууд баригдсан байх үед Өмнөд Солонгос улсад 5 давхар ч барилга баригдаагүй байсан гэдэг. Өнөөдрийн Солонгос улсын хот төлөвлөлт ямар үе шаттайгаар хөгжсөн юм бол?

 Солонгосын хот тохижилтын олон үе шаттайгаар хөгжсөн юм билээ. Тэд чинь олон жил суурин амьдрлын соёл иргэншилтэй болохоор уламжлалт суурин хэв шинжээ хадгалан хөгжсөн улс. Түүхээс нь харахад Японы эзлэн, түрэмгийллийн үед хот төлөвлөлт нь Япон хэв маягтай болсон. Дараа нь иргэний дайн болж бүх барилга байшин нь сүйтээд, ахиад л шинээр хот төлөвлөлт хийж, барилга барихаар болсон байгаа юм. Эхлэхдээ АНУ-ын тусламж, дэмжлэг их байсан болохоор Америкийн хот төлөвлөлтийн систем, арга барилаар эхэлсэн байдаг. Тухайн үед Солонгос улс цэргийн дэглэмтэй байж.  Тэр үед ерөнхийлөгч Пак Жон Хигийн оновчтой томоохон шийдвэрүүдийн нэг нь хүнд үйлдвэрүүдийг бий болгоё, экспортлогч улс болгох зорилго тавьсан байдаг. Ингээд зам, барилгын материалын томоохон үйлдвэрүүд бий болсон. Мөн Солонгос улсын хойд зүгээс өмнөд зүг хүртэл  хурдны зам тавиад, дэд бүтцийг нь бий болгоод хот тосгоныг биеэ дааж хөгжүүлэх стратегийг гаргаж ирсэн байгаа юм. Засгийн газрынх нь зүгээс бүх дэд бүтцийг нь барьж өгөөд иргэд, хувийн хэвшлийнхэн нь өөрсдөө орон сууцаа бариад эхэлсэн. Засгийн газар нь барилгын материалаа аль болох хямд үнээр худалдах шийдвэр гаргаж, хамгийн сайн чанартай барилга барьсан компаниудаа их хэмжээний цемент, барилгын материалаар хангах зэргээр урамшуулсан байна. Хөгжлийн ийм л арга барилаар өнөөгийн Солонгос улсын хотууд хөгжиж чаджээ. Бүтээн байгуулалт, материаллаг талаараа ингэж хөгжсөн. Дээрээс нь оюуны хөрөнгө оруулалтандаа анхаарч дайны дараагаар олон залуусыг аль хөгжиж байгаа дэлхийн гэсэн томоохон улс орнууд руу илгээсэн байдаг. Тэндээсээ хар, бор ажил хийж бас суралцаж, мэргэжил дадлага зэргийг бүрэн эзэмшээд аль болох хурдан эх орондоо ирж олон зуун залуус сурсан мэдсэнээ ажил хэрэг болгожээ. Ийм л замаар Өмнөд Солонгос улс эдийн засгийн болоод, техник технологийн үсэрэнгүй хөгжилтэй улс болсон түүхтэй.

• Өөрийн чинь мэргэжил тун эрэлт хэрэгцээтэй болж эхэлж байна. Яг энэ чиглэлээр Солонгос болон бусад улсад суралцах хүсэл сонирхолтой залуус хэр байдаг юм бол?  

   Намайг анх Сөүлийн их сургуульд сурч байх үед Хот төлөвлөлтийн чиглэлээр явж байгаагүй. Би өөрийгөө анхдагч нь гэж хэлэхгүй л дээ. ОХУ руу архитектор, зураг төслчийн чиглэлээр тодорхой хүмүүс явж суралцаж байсан байх. 2005 оны  үед Япон, Солонгосын /Жайка, Коейко/ засгийн газрын зүгээс манай хот төлөвлөлтөнд туслаж байсан. Тэндээс мэргэжил дээшлүүлэх болон тодорхой хэмжээнд суралцаад ирсэн хүмүүс бий л байх.
Яг бакалавраас эхлээд суралцаж байгаа залуус Солонгосд намайг төгссөний дараагаар мэр сэр суралцаж байгаа юм билээ. Хот төлөвлөлт гэдэг чинь ерөнхий нэр. Дотроо маш олон задарч явдаг. Дизайн зураг төсөл, бодлогын чанар гэх мэт.

• Одоо манай нийслэл хотод гэр хорооллын дахин төлөвлөлт, аймаг хотуудын ерөнхий төлөвлөгөө хийгдэх гээд эд бужигнаж байна. Мэргэжлийнхээ нүдээр харвал хэр түвшинд байна?    

Өнөөдрийн Улаанбаатар хотын төлөвлөлтийг Өмнөд Солонгостой харьцуулвал 1970-аад оны түвшинд байна. Солонгос улс эхлээд дэд бүтцийг сайн шийдэж өгч чадсан учраас барилга хурдан баригдчихдаг. Барилгын материал үйлдвэрлэл, бүтээгдэхүүний нэр төрөл, чанараар өндөр үнэлэгдээд эхэлчихсэн. Хотын хөгжлийг эхнээс нь харж байхад газар суурингийн төлөвлөлт, инженерийн төлөвлөлт, хот төлөвлөлтийн эрин үе зэргийг Солонгос улс даваад өнгөрчихсөн.  Манай хот одоо инженерийн төлөвлөлтийн үе дээрээ л байна. Гэтэл Солонгос гэлтгүй дэлхийн томоохон хотууд “хүрээлэн буй орчин, экологийн тэнцвэрийг яаж хамгаалах, эрүүл аюулгүй орчныг хэрхэн бий болгох вэ” гэдэг рүү анхаарлаа хандуулчихлаа.
  Миний бодлоор өнөөдөр манай хотод хамгийн түрүүнд хэрэгжих шаардлагатай үе шат бол  иргэний байгууламж болоод инженерийн бүтээн байгуулалтын эрин үе.
  Манай нийслэл хот чинь анх 600 мянган оршин суугчидтай байхаар төлөвлөгдөж байсан дэд бүтэцтэй.  Гэтэл одоо хүн ам нь төлөвлөж байснаасаа бараг 2 дахин их болчихоод байна.
    Манай улсад ардчилсан нийгэм гараад газар хуваарлалт, олголтыг эмх замбараагүй болгосон. Энэ байдал нь өнөөдөр хот төлөвлөлтөнд хүндээр тусдаг. Нэг айл өрх газраа хууль эрхийн дагуу өөрийн болгоод өмчилсөн байдаг. Гэтэл тэрийг хүчээр авч болохгүй. Тохиролцоонд хүрэх хэрэгтэй болдог. Тэгэхээр нөгөө айл өрх өнөөх газраа маш өндрөөр үнэлдэг. Одоо яг энэ бэрхшээл гэр хорооллын дахин төлөвлөлтөн дээр тулгарч байгаа.

• Тэгэхээр манайд хот төлөвлөлт хийнэ гэхээр газар өмчлөлийн эрх зүйн акт зэрэгтэй уялдаж өгөхгүй байна гэж ойлгож болох уу?

Хот төлөвлөлтийн үндсэн суурь дэд бүтэц, инженерийн байгууламжууд нарийн хийгдэх ёстой. Үүний хажуугаар хотын бүсчлэлийг тогтоогоод ирэхээр хуулийн тогтоол, дүрэм журам, норм норматив байх хэрэгтэй. Тэр дүрэм журам нь тухайн үеийнхээ технологитой таарсан байдлаар шинэчлэгдэж байх ёстой. Тэгэхгүй бол аль 1960, 1970-аад оны үед барьж байсан норм нормативаар барилга баригдана гэвэл хэцүү. Ерөнхийдөө хот төлөвлөлт гэдэг дэд бүтэц, хууль эрхзүйн тогтоол дээр үндэслэдэг. Манайд болохоор хоёулаа болохгүй байгаад байна. Одоо байгаа дэд бүтцийг орчин үеийн технологоор авч үзвэл өнөөгийн шаардлагыг хангахгүй байна.
 Хот төлөвлөлтийн хууль гэхэд дотроо задрах хэрэгтэй. Хот төлөвлөнө гэж ерөнхийд нь ярьж байгаа болохоос биш дотроо олон зүйлийг цогц хэлбэрээр авч үздэг. Энгийнээр харвал газар ашиглалтын төлөвлөлт /бүсчлэл/, эдийн засаг талаас нь төлөвлөөд сууриуд нь явах ёстой. Хотын цаашид хөгжих стратеги төлөвлөгөөг тодорхой гаргах хэрэгтэй. Манай нийслэл хот хэтэрхий чигжиж шавсан газар л болчоод байна. Уг нь бид хотоо үндэсний онцлог шинжийг харуулсан дүр төрхтэйгээр хөгжүүлэх хэрэгтэй байна. Улаанбаатар хотын 2020-2030 онд хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөөг олон мэргэжилтэнүүд гаргаж байгаа. Тэр төлөвлөгөөг харж байхад тархсан биш цогц байдлаар хөгжүүлэхээр төлөвлөгдөж байгаа харагдсан.

• Нийслэлийн хүн амын төвлөрлийг бууруулах орон нутгийг хөгжүүлэх, өөрөө Баянхонгор аймгийн төлөвлөгөөг гаргахад оролцож байгаа гэсэн. Аймаг хотуудын ерөнхий төлөвлгөөг дахин хийхэд цаг оройтоогүй гэж бодож байна уу?

 Боломжтой. Гэхдээ урт хугацаанд харах хэрэгтэй. Цаасан дээр хурдан төлөвлөж болно. Тэрийг хэрэгжүүлнэ гэдэг цаг хугацаа авна. Улаанбаатар хот залуусыг яагаад татаад байна гэхээр боловсрол, техник технологи, үйлдвэрлэл, ажлын байр, цалин хөлсний хэмжээ. Энэ бүгдийг орон нутагт адилхан бий болгож байж л хотын төвлөрөл саарна.  Тэрнээс биш зүгээр барилга байшин бариад хотын төврөлийг сааруулна, орон нутгийг хөгжүүлнэ гэдэг бүтэхгүй.
 Жишээлбэл Баянхонгор аймаг дахь бизнес эрхлэгчидэд өрсөлдөөн бий болгоод, үйлчилгээг сайжруулах хэрэгтэй болно. Тэгээд тэр хот суурин газар өөрийн онцлогийг илүүтэй харуулаад  ямар ч хүн ирсэн ахин ирэх бүр ирээд суурьших тийм л сэтгэл төрүүлэхүйц хэмжээнд хүргэх нь чухал.
 Манайд хот төлөвлөлтийг хийчих мэргэжилтнүүд байгаа ч Барилга хот байгуулалтын яамнаас захиалаад таван аймгийн төлөвлөгөөг хийлгэхээр гадны орны хөгжлийн бодлого, стратеги шинэлэг арга барил, технологийг оруулж ирэхийн тулд уян хатан бодлого явуулж байгаа юм билээ. Франц, Герман, Итали, Вьетнам, Солонгос гэсэн таван улсаас мэргэжлийн байгууллагуудыг урьж авчраад манай дотоодын зураг төслийн компаниудтай хамтраад дээрх төлөвлөлтүүдийг хийж байгаа.

• Хотыг хүнтэй зүйрлэж бодоход өөрийн гэсэн өвөрмөц онцлогтой шинжтэй байх хэрэгтэй байх?

Мэдээж хэрэг. Ямар нэгэн гадны хотыг даган дурайгаад, хуулбарлаад байх биш харин өөрийн гэсэн өвөрмөц онцлогтой хот байх хэрэгтэй.  Би хотын мастер төлөвлөгөөг харж байхад Гандан хавьд үндэсний хэв маягийг харуулсан барилга барих төлөвлөгөө харагдсан. Тэр их зөв зүйтэй санагдсан. Гэхдээ барилга дээр зөвхөн архитектор талаас нь үндэсний хэв маягийг харуулж байгаа хэдий ч хот төлөвлөлтийн хэмжээнд яагаад оруулж болохгүй гэж. Тухайлбал манай хот “Хүрээ” нэртэй байсан. Тэгвэл бид хотоо монгол гэрийн буурь шиг хүрээ маягтайгаар төлөвлөж болно.
Өнөөдөр Улаанбаатар хот баруун, зүүн гэсэн хоёр тал руугаа тэлээд сунаад л байна. Манайд чинь уул, усандаа хүрч болохгүй гэсэн уламжлалт заншил бас шашин шүтлэгийн үзэл нь давамгайлдаг боловч дархан цаазат газартайгаа буруу харьцаж байна. гээд хүрдэггүй. Солонгос улс гэхэд дархан цаазтай уулаа шавж бохирдуулж, ухаж нурааж, барилга барих, олон зам жим гаргаж, эрээчиж сүйтгэдэггүй. Харин доогуур нь тунел гаргаад, бүтээн байгуулалт, зам харилцаагаа байгаль орчиндоо ямар ч хор хөнөөлгүйгээр барьж байгаа юм. Манай хот заавал зүүн баруун тийш тэлэх биш 20, 30 давхар барилгатай цогц, цомхон хот байж яагаад болохгүй гэж.

• Солонгос улс үндэсний хэв маягаа хадгалсан түүхэн барилга байгууламжаа хэрхэн хамгаалдаг вэ?  

Тэд суурь судалгаа хийхээс гадна давхар үндэсний хэв маяг, соёлын өвийн судалгаа хийдэг.  Соёлын өв гэхээр заавал нэг барилга, дурсгалт газар хотынхоо хөгжиж ирсэн түүхийн гэрч болж үлддэг. Америкт л гэхэд Броудвэй гудамж байна. Хөндөлссөн далий маягийн байгалийн хэв шинжийг хадгалж үйлдсэнээр тэр гудмыг харахаар хот дундуур гол урсаж байгаа юм шиг харагддаг. Солонгост ч гэсэн мөн ийм хэв маягтай гудамж, талбай, хуучин барилгууд бий. Хүмүүсийн уламжлалыг судлана гэдэг энэ. Тухайлбал нэг хорооллыг шинэчлэхээр боллоо гэж бодъё. Тэр хорооллынхны байнгын явдаг замыг дахин шинээр төлөвлөөд барилга барилаа гэхэд өнөөх зам байж л байх жишээтэй. Тэр замаар явахад хүмүүсийн өнгөрсөн амьдрал, дурсамж нь сэргэж байдаг. Энэ ч гэсэн түүхэн соёлын үнэт өв.

• Харин манайд энэ байдал ямар байх шиг байна?

Барилгын компаниуд аль болох ашигтай байрлал дээр барилга барьдаг. Гэхдээ түүхэн соёлын үнэт зүйлсээ сэргээх тал дээр дутмаг байгаа. Одоо хуучин хэвлэх үйлдвэр байсан барилгыг нураана гэж байгаа. Тэр түүхэн барилга байгууламж. Гадны улс орнууд тиймэрхүү барилгын талбай дээр барилга барилаа гэхэд яг тэр хэв шинжээр нь хадгалж үлдээгээд нэг хоёр давхартаа байрлуулаад дээшээ барилгаа барьсан байдаг. Ер нь Улаанбаатар хот урд өмнө нь ямар барилгатай байсны гэрч үлдэхгүй, 21-р зуунд гэнэт л нэг ийм шавааралдсан барилга байгууламжтай, дүрслэх юмгүй хот бий болсон юм шиг болно.  

• Хотын ногоон байгууламжийг Солонгос улс хот төлөвлөлтийнхөө хэдэн хувьд нь шийдэж байх юм?

Солонгос улсын хот төлөвлөлт янз бүрийн үе шатаар хөгжсөн байдаг. Зарим хот хуучнаа устгаад явсан үе бий. Гэхдээ эргээд алдаагаа засаж бодлого хэрэгжүүлсэн үе ч бий. Гол байсан хэсгийг хаагаад хурдны зам барьсан байсан. Хот нь хөгжөөд нийгмийн ухамсар нь дээшилж, өмнөх алдаагаа ухаараад  Сөүл хотын төвд байгаа Чон Гэ Чон гэдэг голыг буцааж сэргээгээд парк болгосон. Голын урсацыг нь сайжруулахын тулд адгаас ахин авсан байдаг. Ингэж л хотынхоо өнгө үзэмж, ногоон байгууламжийг сэргээн засдаг юм билээ. Бидэнд суралцах зүйл их байгаа.

• Өөрийн чинь эзэмшсэн мэргэжлээр гадны улс оронд суралцах хүсэлтэй байгаа залууст хандаж юу хэлэх вэ?

Алсаа харвал хот төлөвлөлтийг илүү нарийн судлаад ороосой гэж хэлнэ. Одоо бол хот төлөвлөлтийн хөгжлийн бодлого, стратегийг боловсруулж чаддаг, хотын нийгэм, эдийн засгийн үнэлгээ төлөвлөлтийг хийж чаддаг хүмүүс хэрэгтэй байгаа. Манай улс хот төлөвлөлтийн дэд бүтэцжүүлэх үе шатандаа явж байгаа болохоор эхлээд хот төлөвлөлт рүү яарахгүйгээр иргэний байгууламж ч юм уу илүү нарийн мэргэжлийн инженер хэрэгцээтэй байгаа. Манайд эдгээр мэргэжилтэнг бэлтгэж байгаа. Гэхдээ орчин үеийн техник, технологийн арга барилыг эзэмшихээр гадагшаа явуулж сургаасай гэж хүсэх байна.
Солонгосчууд иргэний байгууламж, зам гүүр, метроны зам зэргийг сайн хийж байна. Бүсчилсэн хотуудын хөгжлөөр АНУ сайн хөгжиж байгаа. Хот төлөвлөлтөнд ард иргэдийн оролцоо маш чухал байдаг. Тэгэхээр хотын бодлого боловсруулж байгаа хүмүүс ард иргэдтэйгээ илүү ойр ажиллах шаардлагатай болдог. Оршин суугчдын хэрэгцээг судалж мэдэх хэрэгтэй болдог.                                                            
                                                                                                                           Ярилцсан: И.Алтангэрэл