Монголд барилга барьдаггүй яам байна уу
УИХ-ын чуулган завсарласан энэ хугацаанд улс төр нам гүмхэн байгаа ч Засгийн газар, олонхи, цөөнхийн бүлгийн гишүүд тун завгүй байгаа.
Учир нь хаврын урь орж барилгын ажил эхлэх болсон ч энэ хавар ажлаа эхлэх, ажил нь үргэлжлэх ихэнх барилгууд төсөвт тэг өртөгтэйгээр тусгагдаж, ажлаа эхлэх хөрөнгө мөнгөгүйн улмаас гишүүд энэ асуудалд анхаарал хандуулж байгаа юм.
Харамсалтай нь зарим нэг албаны эх сурвалжуудын өгч байгаа мэдээллээр ээлжит бус чуулганыг гуравдугаар сарын дундуур зарлаж, царцаасан барилга объектуудын төсвийг хэлэлцэж амжихгүй нь бололтой. Дээрх царцаасан барилгуудад аудитын шалгалт хийсэн ч нэлээд ноцтой асуудалтай, шүүх цагдаагаар орох, төсөвт өртөг нь тодорхой бус, хариуцах эзэн нь олдохгүй асар олон барилга объектууд байгаа учраас энэ бүхнийг цэгцэлж, нэгдсэн нэг дүн мэдээ гаргахад хугацаа шаардагдаж байгаа бололтой юм.
Яамнаас тендерт ялуулсан компани учраас орон нутгийн удирдлага тэдний ажилд хяналт тавьж, хариуцлага ярих ямар ч боломжгүй
Тэгэхээр ээлжит бус чуулган зарлах хугацаа хойшилж ч магадгүй гэх. Хаврын барилгын ажил цалгардаж, төсвийн тодотгол хойшлох болсон шалтгааныг надаар хэлүүлэх юун. Мэдээж олон учир шалтгаан байгаагийн хамгийн гол асуудал нь тендерийн будлиан, тендерийг хувааж өгдөг, нэг барилгын компанид олон тендер өгдөг зэрэг асуудлаас болж 21 аймгаар дүүрэн “сэглэсэн” барилгууд болжээ.
Энэ баримтуудыг хэн хариуцах, ямар учир шалтгаанаас дутуу барьсан бэ гэдгийг Засаг даргаас нь асуухад “Мэдэхгүй. Яамнаас тендер зарласан. Яам мэднэ” гэсэн хариулт өгөх жишээтэй. Өөрөөр хэлбэл, яамнаас тендерт ялуулсан компани учраас орон нутгийн удирдлага тэдний ажилд хяналт тавьж, хариуцлага ярих ямар ч боломжгүй гэсэн үг. Энэ нь аймаг болгонд удаа дараа давтагдаж байна.
Хамгийн ойрын жишээ гэвэл Хөвсгөл аймгийн хоёр компанийн жишээ. “Хөвсгөл геологи” гэх компани аймгийнхаа сумдад, аймаг дамжин тендер хувааж авснаас болж хүн хүч нь тарамдаж, нэг барилгын ажлыг дутуу орхих гэх мэтээр ажлыг “халтуурдсан” байгаа юм. Урт гартай энэ компани тендерийг хувааж авдаг ажилдаа бүр гаршсан гэхэд болно. “Хан хэнтий” чуулгын барилга дээр тендер хувааж аваад дээвэр, ханыг нь цутгасан болоод сүүлээ хаяад алга болсон талаар өмнөх нийтлэлдээ дурьдаж байсан.
Хөвсгөл аймагтаа мөн л тендер хувааж цэвэр, бохир усны байгууламжийг хийхдээ хамгийн хуучин технологи ашигласан байгууламж дээр ганц барилга босгоод хаячихсан байгаа юм. Авсан тендерийнхээ л ажлыг гүйцэтгэсэн гэсэн үг. Мөн “Төмөр хүлэг” гэх Хөвсгөл аймгийн компани Булган аймгийн дөрвөн суманд тендер авсан атлаа мөн л сургууль, цэцэрлэгийн барилгад хүчээ тарамдаж, сэглэж орхиж. 2010, 2011 онуудад авсан барилгаа дуусгаагүй байхад дахиад 2013 онд хоёр гурван тендер авч байгааг хэн ч анхаараагүй нь төр дэндүү хариуцлагагүй, хяналтгүй, барилгын тендер бантан хутгаж ирсний бодит жишээ болжээ.
Дандаа сургууль цэцэрлэг гэсэн нэг чиглэлийн ажлыг нэгэн зэрэг авч байгаад хэн ч хяналт тавьж байгаагүйн хар гай. Салбарын сайдад нь хэдэн төгрөг ахиухан атгуулчихсан бол аймгийн Засаг дарга тэдний өмнөөс үг дуугарч чадахгүй гэсэн үг. Дорнод аймагт гэхэд Засаг дарга нь өөрийнхөө эргэн тойрны хүмүүсээр ямар ч техник технологи байхгүй гурван компани байгуулуулж, эдгээрийг тендерт өрсөлдүүлж, аль нь ч ялсан өөрт нь ашигтай байхаар асуудлыг шийдэж байсан эмгэнэлтэй жишээ ч байдаг юм билээ. “Цүнхтэй компани”-д итгэл үзүүлсэн шалтгаан нь авлига, хээл хахууль.
Төр өөрөө итгэчихээд өөх өгсөн хүнтэйгээ өглөө оройгүй заргалдана гэдгийг харуулж байгааг эмгэнэл гэхээс яах вэ
Энэ мэт аймаг дамжин тендер авдаг орон нутгийн барилгын компани дөнгөж сургууль төгссөн барилгын инженер, техник тоног төхөөрөмжийн дутуу байдлаас үүдэн төсөвт суусан барилгууд он дамжин удаашрах, мөнгө нь нэмэгдэх гэх мэтээр асуудал үүсгэх болжээ. Өөрөөр хэлбэл, яамнаас тендер зарлахад тэр тендерийн төсөвт өртгийнх нь 10 хувь нь барилгын компаниуд чухал, түүний төлөө “үлгэр” шиг компани үүсгэн байгуулах нь чухал болохоос энэ олон тендер зэрэг авахад бидний хүн хүч хүрэлцэх бил үү, техник маань чанартай байна уу, амласан хугацаандаа ашиглалтад оруулж чадах бил үү гэдэг нь чухал биш гэсэн үг.
Энэ бүхэн нь ч маш олон баримтаар нотлогдож байна. Дээрх гурван жишээ зөвхөн эхлэл төдий юм. Төр өөрөө итгэчихээд өөх өгсөн хүнтэйгээ өглөө оройгүй заргалдана гэдгийг харуулж байгааг эмгэнэл гэхээс яах вэ. Эндээс гарах хамгийн ойрын гарц гэвэл орон нутагт зарим тендерийн эрх мэдлийг өгөх. Орон нутагт төсвийн мөнгөөр баригдах зарим тендерийг орон нутаг нь өөрөө хариуцаж, хэрвээ бариулж чадахгүй бол Засаг дарга, газрын харилцаа, барилга хот төлөвлөлтийн хэлтэс нь хариуцдаг байхаар асуудлыг зохицуулахгүй бол “Бид мэдэхгүй. Яам мэднэ” гэх хариулт өгөөд суудаг байдал газар аваад байна.
Засаг даргад ямар ч эрх мэдэл байхгүй гэсэн үг. Тэднээс очоод ажлын хариуцлага нэхэхэд бид тантай гэрээ байгуулаагүй, бидний ажлыг яам мэднэ гэх хариулт өгдөг гэнэ билээ. Ер нь энэ асуудлаас харж байхад өмнөх Боловсролын яам “Барилгын яам” шиг ажиллаж иржээ. 21 аймаг 334 суманд тендер зарлаж сургууль, цэцэрлэг бариулах ажлыг БСШУЯ хариуцаж ирсний уршгаар тендер давхцах, нэг нөхөр хэд хэдэн компани байгуулж төсвийн мөнгөөр тансаглаж байжээ. Ё.Отгонбаяр гэх нөхөр боловсролын салбарыг удирдаж байхдаа хэчнээн олон компанид хэдэн тендер хариуцуулан өгч, сургууль цэцэрлэгийн барилгыг сэглэснийг таахын аргагүй. 200 гаруй барилгын ихэнх нь сэглэгдсэн барилга байгаа учраас үүнийг цааш үргэлжлүүллээ гэхэд чанартай байх уу.
Үргэлжлүүлэхгүй юм гэхэд татвар төлөгчдийн хэдэн зуун тэрбумаар тоглож орхисныг таах аргагүй. Дан ганц сургууль, цэцэрлэг ч гэхгүй төсөвт өртөг нь гацсан өчнөөн олон барилгын цаана дандаа “яам” гэх халхавч байгаа учраас яамдууд тендер зарладаг байдлыг нэн даруй зогсооё. Тэгэхгүй бол энэ байдал жил ирэх тусам л давтагдана гэсэн үг. Орон нутаг сургууль, цэцэрлэг гэх мэт барилгуудын тендерийг өөрсдөө шалгаруулдаг, бусад тендерийг нэг газар хариуцаж, дагнан хариуцлагын асуудлыг шийддэг, алдааг нь хянадаг, төрийн мөнгө хаагуур орж байгааг хянадаг тогтолцоог царцсан барилгуудыг хэлэлцэж эхлэхтэй зэрэгцэн хөндөх болно гэдгийг олонхийн бүлгийн дарга Д.Эрдэнэбат мэдэгдэж байсан.
Тэгэхээр хариуцлага нэхэх үүднээс тендерийг орон нутаг нь өөрөө өгдөг. Үнэхээр чанартай барилга барьж чадна гэсэн итгэл, баталгаа өгвөл тендерийг өгдөг, дараа нь хариуцлага тооцдог зарчим руу орох цаг нь болжээ. 21 аймаг 334 суманд байгаа сэглэсэн барилгуудын асуудлаа ярихаас өмнө энэ асуудлаа нэг мөр болгохгүй бол жил бүхэн бид сэглэсэн барилгуудынхаа тоог нэмж бараг л музейн үзмэртэй болох хэмжээнд хүрэх нь.
Учир нь хаврын урь орж барилгын ажил эхлэх болсон ч энэ хавар ажлаа эхлэх, ажил нь үргэлжлэх ихэнх барилгууд төсөвт тэг өртөгтэйгээр тусгагдаж, ажлаа эхлэх хөрөнгө мөнгөгүйн улмаас гишүүд энэ асуудалд анхаарал хандуулж байгаа юм.
Харамсалтай нь зарим нэг албаны эх сурвалжуудын өгч байгаа мэдээллээр ээлжит бус чуулганыг гуравдугаар сарын дундуур зарлаж, царцаасан барилга объектуудын төсвийг хэлэлцэж амжихгүй нь бололтой. Дээрх царцаасан барилгуудад аудитын шалгалт хийсэн ч нэлээд ноцтой асуудалтай, шүүх цагдаагаар орох, төсөвт өртөг нь тодорхой бус, хариуцах эзэн нь олдохгүй асар олон барилга объектууд байгаа учраас энэ бүхнийг цэгцэлж, нэгдсэн нэг дүн мэдээ гаргахад хугацаа шаардагдаж байгаа бололтой юм.
Яамнаас тендерт ялуулсан компани учраас орон нутгийн удирдлага тэдний ажилд хяналт тавьж, хариуцлага ярих ямар ч боломжгүй
Тэгэхээр ээлжит бус чуулган зарлах хугацаа хойшилж ч магадгүй гэх. Хаврын барилгын ажил цалгардаж, төсвийн тодотгол хойшлох болсон шалтгааныг надаар хэлүүлэх юун. Мэдээж олон учир шалтгаан байгаагийн хамгийн гол асуудал нь тендерийн будлиан, тендерийг хувааж өгдөг, нэг барилгын компанид олон тендер өгдөг зэрэг асуудлаас болж 21 аймгаар дүүрэн “сэглэсэн” барилгууд болжээ.
Энэ баримтуудыг хэн хариуцах, ямар учир шалтгаанаас дутуу барьсан бэ гэдгийг Засаг даргаас нь асуухад “Мэдэхгүй. Яамнаас тендер зарласан. Яам мэднэ” гэсэн хариулт өгөх жишээтэй. Өөрөөр хэлбэл, яамнаас тендерт ялуулсан компани учраас орон нутгийн удирдлага тэдний ажилд хяналт тавьж, хариуцлага ярих ямар ч боломжгүй гэсэн үг. Энэ нь аймаг болгонд удаа дараа давтагдаж байна.
Хамгийн ойрын жишээ гэвэл Хөвсгөл аймгийн хоёр компанийн жишээ. “Хөвсгөл геологи” гэх компани аймгийнхаа сумдад, аймаг дамжин тендер хувааж авснаас болж хүн хүч нь тарамдаж, нэг барилгын ажлыг дутуу орхих гэх мэтээр ажлыг “халтуурдсан” байгаа юм. Урт гартай энэ компани тендерийг хувааж авдаг ажилдаа бүр гаршсан гэхэд болно. “Хан хэнтий” чуулгын барилга дээр тендер хувааж аваад дээвэр, ханыг нь цутгасан болоод сүүлээ хаяад алга болсон талаар өмнөх нийтлэлдээ дурьдаж байсан.
Хөвсгөл аймагтаа мөн л тендер хувааж цэвэр, бохир усны байгууламжийг хийхдээ хамгийн хуучин технологи ашигласан байгууламж дээр ганц барилга босгоод хаячихсан байгаа юм. Авсан тендерийнхээ л ажлыг гүйцэтгэсэн гэсэн үг. Мөн “Төмөр хүлэг” гэх Хөвсгөл аймгийн компани Булган аймгийн дөрвөн суманд тендер авсан атлаа мөн л сургууль, цэцэрлэгийн барилгад хүчээ тарамдаж, сэглэж орхиж. 2010, 2011 онуудад авсан барилгаа дуусгаагүй байхад дахиад 2013 онд хоёр гурван тендер авч байгааг хэн ч анхаараагүй нь төр дэндүү хариуцлагагүй, хяналтгүй, барилгын тендер бантан хутгаж ирсний бодит жишээ болжээ.
Дандаа сургууль цэцэрлэг гэсэн нэг чиглэлийн ажлыг нэгэн зэрэг авч байгаад хэн ч хяналт тавьж байгаагүйн хар гай. Салбарын сайдад нь хэдэн төгрөг ахиухан атгуулчихсан бол аймгийн Засаг дарга тэдний өмнөөс үг дуугарч чадахгүй гэсэн үг. Дорнод аймагт гэхэд Засаг дарга нь өөрийнхөө эргэн тойрны хүмүүсээр ямар ч техник технологи байхгүй гурван компани байгуулуулж, эдгээрийг тендерт өрсөлдүүлж, аль нь ч ялсан өөрт нь ашигтай байхаар асуудлыг шийдэж байсан эмгэнэлтэй жишээ ч байдаг юм билээ. “Цүнхтэй компани”-д итгэл үзүүлсэн шалтгаан нь авлига, хээл хахууль.
Төр өөрөө итгэчихээд өөх өгсөн хүнтэйгээ өглөө оройгүй заргалдана гэдгийг харуулж байгааг эмгэнэл гэхээс яах вэ
Энэ мэт аймаг дамжин тендер авдаг орон нутгийн барилгын компани дөнгөж сургууль төгссөн барилгын инженер, техник тоног төхөөрөмжийн дутуу байдлаас үүдэн төсөвт суусан барилгууд он дамжин удаашрах, мөнгө нь нэмэгдэх гэх мэтээр асуудал үүсгэх болжээ. Өөрөөр хэлбэл, яамнаас тендер зарлахад тэр тендерийн төсөвт өртгийнх нь 10 хувь нь барилгын компаниуд чухал, түүний төлөө “үлгэр” шиг компани үүсгэн байгуулах нь чухал болохоос энэ олон тендер зэрэг авахад бидний хүн хүч хүрэлцэх бил үү, техник маань чанартай байна уу, амласан хугацаандаа ашиглалтад оруулж чадах бил үү гэдэг нь чухал биш гэсэн үг.
Энэ бүхэн нь ч маш олон баримтаар нотлогдож байна. Дээрх гурван жишээ зөвхөн эхлэл төдий юм. Төр өөрөө итгэчихээд өөх өгсөн хүнтэйгээ өглөө оройгүй заргалдана гэдгийг харуулж байгааг эмгэнэл гэхээс яах вэ. Эндээс гарах хамгийн ойрын гарц гэвэл орон нутагт зарим тендерийн эрх мэдлийг өгөх. Орон нутагт төсвийн мөнгөөр баригдах зарим тендерийг орон нутаг нь өөрөө хариуцаж, хэрвээ бариулж чадахгүй бол Засаг дарга, газрын харилцаа, барилга хот төлөвлөлтийн хэлтэс нь хариуцдаг байхаар асуудлыг зохицуулахгүй бол “Бид мэдэхгүй. Яам мэднэ” гэх хариулт өгөөд суудаг байдал газар аваад байна.
Засаг даргад ямар ч эрх мэдэл байхгүй гэсэн үг. Тэднээс очоод ажлын хариуцлага нэхэхэд бид тантай гэрээ байгуулаагүй, бидний ажлыг яам мэднэ гэх хариулт өгдөг гэнэ билээ. Ер нь энэ асуудлаас харж байхад өмнөх Боловсролын яам “Барилгын яам” шиг ажиллаж иржээ. 21 аймаг 334 суманд тендер зарлаж сургууль, цэцэрлэг бариулах ажлыг БСШУЯ хариуцаж ирсний уршгаар тендер давхцах, нэг нөхөр хэд хэдэн компани байгуулж төсвийн мөнгөөр тансаглаж байжээ. Ё.Отгонбаяр гэх нөхөр боловсролын салбарыг удирдаж байхдаа хэчнээн олон компанид хэдэн тендер хариуцуулан өгч, сургууль цэцэрлэгийн барилгыг сэглэснийг таахын аргагүй. 200 гаруй барилгын ихэнх нь сэглэгдсэн барилга байгаа учраас үүнийг цааш үргэлжлүүллээ гэхэд чанартай байх уу.
Үргэлжлүүлэхгүй юм гэхэд татвар төлөгчдийн хэдэн зуун тэрбумаар тоглож орхисныг таах аргагүй. Дан ганц сургууль, цэцэрлэг ч гэхгүй төсөвт өртөг нь гацсан өчнөөн олон барилгын цаана дандаа “яам” гэх халхавч байгаа учраас яамдууд тендер зарладаг байдлыг нэн даруй зогсооё. Тэгэхгүй бол энэ байдал жил ирэх тусам л давтагдана гэсэн үг. Орон нутаг сургууль, цэцэрлэг гэх мэт барилгуудын тендерийг өөрсдөө шалгаруулдаг, бусад тендерийг нэг газар хариуцаж, дагнан хариуцлагын асуудлыг шийддэг, алдааг нь хянадаг, төрийн мөнгө хаагуур орж байгааг хянадаг тогтолцоог царцсан барилгуудыг хэлэлцэж эхлэхтэй зэрэгцэн хөндөх болно гэдгийг олонхийн бүлгийн дарга Д.Эрдэнэбат мэдэгдэж байсан.
Тэгэхээр хариуцлага нэхэх үүднээс тендерийг орон нутаг нь өөрөө өгдөг. Үнэхээр чанартай барилга барьж чадна гэсэн итгэл, баталгаа өгвөл тендерийг өгдөг, дараа нь хариуцлага тооцдог зарчим руу орох цаг нь болжээ. 21 аймаг 334 суманд байгаа сэглэсэн барилгуудын асуудлаа ярихаас өмнө энэ асуудлаа нэг мөр болгохгүй бол жил бүхэн бид сэглэсэн барилгуудынхаа тоог нэмж бараг л музейн үзмэртэй болох хэмжээнд хүрэх нь.