Барилга Хот Байгуулалтын  дэд сайд Г.Байгалмаатай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
- БХБЯамнаас 2013 онд хэрэгжүүлсэн гол гол ажлуудыг товчхон дүгнэвэл? Барилгын салбарт гарсан ололт амжилт юу байв? Бас алдаа дутагдал?
- 2013 он барилгын салбарын хувьд маш ахицтай жил байлаа. Эдийн засгийн талаасаа ч барилга, барилга угсралтын салбар 2,8 дахин өсөлттэй гарсан. Өнгөрсөн жилийн хугацаанд бид хэд хэдэн ажлыг хийж амжууллаа. Тухайлбал, барилгын ажил эхлүүлэх зөвшөөрөл авахад 200-аад хоног зарцуулдаг байсныг 30-35 хоногт олгодог боллоо. Барилгын салбарыг дэмжих, улмаар орон сууцны үнийг тогтворжуулах дэд хөтөлбөрийг баталж хэрэгжүүллээ. Энэ дэд хөтөлбөрийн хүрээнд орон сууцны эрэлт нийлүүлэлтийн уялдааг хангах, орон сууцны болон түрээсний байрны үнийг тогтворжуулах, барилгын материалын дотоодын үйлдвэрлэлийг болон зайлшгүй байх материалын импортыг дэмжих чиглэлээр ажлууд хийгдсэн. Дотоодын барилгын материал үйлдвэрлэгч компаниудад эргэлтийн хөрөнгийн зээл олгосноор дотоодын барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хэд хэдэн компаний үйл ажиллагаа чадавхижсан бол цемент, арматур импортлогчдод олгосон хөнгөлөлттэй зээлийн үр дүнд өнгөрсөн онд барилгын гол нэрийн материалын үнэ харьцангуй тогтвортой байлаа. Харин хөрөнгө оруулалт шаардлагатай дуусаагүй барилгуудад санхүүжилт олгосноор 2013 онд орон сууцны нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлж, 20.000 айлын орон сууц шинээр ашиглалтанд орсон. Сүүлийн 10 жилд ашиглалтанд орсон орон сууцны тоотой харьцуулахад энэ бол маш өндөр үзүүлэлт. Барилгын салбар маань энэ эрчээрээ явбал 2014 онд 40.000 айлын орон сууцыг ашиглалтанд оруулах бүрэн боломжтой. Харамсалтай нь 2013 онд энэхүү дэд хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлсэн хэдий ч орон сууцны үнийг төлөвлөж байсан шигээ тогтворжуулж чадаагүй. Валютын ханшны хэлбэлзэл өндөр байсан нь үнийн өсөлтөд ихээр нөлөөлсөн. Мөн Засгийн газрын 118-р тогтоолын дагуу “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны хөтөлбөрийн хүрээнд “Дэд бүтэц” төслийг хэрэгжүүлж эхэллээ. 2010 онд батлагдсан “100.000 айлын орон сууц” хөтөлбөрийн хүрээнд 17 хотхон, хорооллыг байгуулахаар төлөвлөсөн байсан. Эдгээр хотхон, хорооллын дэд бүтцийн байгууламжийг бид “Дэд бүтэц” төслийн хүрээнд хийж байгаа. Нийтдээ дээрх 17 хорооллоос гадна гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн 12 байршилд 416 тэрбум төгрөгийн дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтын ажил хийхээр төлөвлөснөөс өнгөрөгч онд 200 тэрбум төгрөгийн ажлыг амжилттай хийж дуусгалаа. Түүнчлэн Хөтөлийн цемент шохойн үйлдвэрт өргөтгөл хийж, жилдээ нэг сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай болгосноор улсын хэмжээнд нийтдээ 2 сая тонн цемент үйлдвэрлэх боломжтой болно. Дорноговь аймагт МАК, Монполимет гэсэн цементийн үйлдвэрүүд энэ онд ашиглалтанд орохоор угсралтын ажлын шатандаа явж байна. 2015 онд бидний одоо авч хэрэгжүүлж буй ажлын үр дүнд цементийн хэрэглээг 100 хувь дотоодын үйлдвэрээс хангах боломжтой болох юм. Ингэснээр орон сууцны үнэ тогтворжиж, метр квадратын үнэ буурах асуудал илүү бодитой болно гэж харж байгаа. Тэгээд импортонд томоохон хувь хэмжээ эзэлдэг байсан цементийн хэрэглээг дотооддоо үндэсний үйлдвэрлэлээр хангаж эхэлнэ.
- Энэ онд үргэлжлэх болоод шинээр ямар төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлж эхлэх вэ?
- Улсын төсөвт шинээр суугдсан төсөл хөтөлбөр байхгүй. Өмнөх онуудад хэрэгжүүлэхээр баталсан төсөл хөтөлбөрүүд цаашид үргэлжлээд хийгдээд явна. Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт аймаг бүрт 1000 айлын орон сууц барихаар тусгагдсан байгаа. Энэ хөтөлбөрийн хүрээнд манай яамнаас аймгуудын зураг төсөл нь бэлэн болсон инженерийн шугам сүлжээ, дэд бүтцийн ажилд 5 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт олгохоор болсон. Мөн Засгийн газраас нийтдээ 100 сумын төвд шинэчлэл хийхээр төлөвлөснөөс  50 нь концессын гэрээгээр хийгдэнэ. Нөгөө 50-аас 3 сумд 2013 онд шинэчлэл хийгдсэн. Үлдсэн 47 сумын 16-д нь бид инженерийн шугам сүлжээ байгуулахаар энэ оны үйл ажиллагаандаа тусгасан байгаа. Энэ мэтчилэн сумын төвийн шинэчлэлийн төсөлд тусгагдсан ажил 2016 он гэхэд хийгдэж дуусна.

Эдгээрээс гадна 21 аймагт ерөнхий төлөвлөгөөг хийхээр болсон. Улаанбаатар хотын төлөвлөлт алдагдсанаас өнөөдөр ямар хэмжээнд хүрээд байгаа билээ. Хүн амын хэт нягтрал үүссэн, агаарын бохирдолтой, замын түгжрэл ихтэй, дэд бүтцийн хангамж хүрэлцэхээ больсонзэрэг маш олон сөрөг асуудлууд үүсээд байна. Тэгэхээр хөдөө орон нутгийг хөгжүүлж, тэнд оршин суугаа иргэдийн орчин нөхцөлийг сайжруулснаар тухайн газарт хүн амын нутагшил суурьшил бий болох, хот руу ирэх шилжилт хөдөлгөөн буурах юм. Үүний тулд бид бүх аймагт ойр, хэтийн ирээдүйг нь зөв харж тооцсон ерөнхий төлөвлөгөөг хийж хэрэгжүүлэх гэж байна. Аймгуудын ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулах ажилд гадаадын зураг төслийн байгууллагуудыг олноор татан оролцуулж байгаа. Энэ ажилд манай дотоодын зураг төслийн компаниуд туслан гүйцэтгэгчээр оролцож, хоршин ажиллана. Ингэснээр дотоодын компаниудаа дэмжихийн зэрэгцээ тэдгээрийг чадавхижуулах, үндэсний мэргэжилтнүүдийнхээ ур чадварыг дээшлүүлэх өндөр ач холбогдолтой юм.

- Орон сууцны ипотекийн зээлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлснээс хойш хичнээн хүн хамрагдав? Цаашид энэ хэвээр үргэлжлэх үү?
- Бид өнөөдрийг хүртэл Улаанбаатар хотын утааг бууруулна гэж өчнөөн ярилаа. Харин утааг багасгах, гэр хорооллын иргэдийн орчин нөхцөлийг сайжруулах хамгийн оновчтой арга зам нь иргэдийг орон сууцаар хангах явдал юм. Ялангуяа дунд болон, дундаас доош орлоготой иргэдийг орон сууцаар хангахын тулд бид ипотекийн зээлийн хөтөлбөрийг баталж хэрэгжүүлсэн. Өнгөрсөн оны 6 сард хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлснээс хойш хагас жилийн хугацаанд 12803 иргэн орон сууцны ипотекийн зээлийг шинээр авсан бол 16750 иргэн өндөр хүүтэй зээлээс 8 хувийн хүү зээл рүү шилжиж бага хүү төлөх бололцоотой болсон байна. Иргэдийн орон сууцны эрэлт байсаар байгаа цагт энэхүү зээл хэвийн үргэлжилсээр байх болно. 
-Өнгөрсөн онд гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн ажил эхэлсэн. БХБЯам уг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байгаа НЗДТГ, Гэр хорооллын хөгжлийн газартай хэр  уялдаа холбоотой ажиллаж байгаа вэ?
- Гэр хорооллыг дахин төлөвлөх ажил Нийслэлийн Засаг даргын тамгын газарт төвлөрсөн байгаа. Гэхдээ манай яам гэр хорооллыг дахин төлөвлөх төслийн инженерийн шугам сүлжээ байгуулах чиглэл дээр нягт уялдаатай ажиллаж байна. БХБЯ-аас гэр хорооллыг дахин төлөвлөх төслөөс гадна Сонгинохайрхан дүүргийн 20-р хороонд өөр нэг төслийг хэрэгжүүлж байгаа. Энэ нь тухайн газар нутагт оршин сууж байгаа иргэдийн нөхцөлийг сайжруулах зорилготой. Төслийн хүрээнд 5 тэрбум төгрөгөөр 168 иргэний хаус хорооллыг инженерийн шугам сүлжээнд холбож өгөх ажил хийгдэж байна. Иргэдийн амины орон сууцыг халуун, хүйтэн ус, бохирын шугамд холбож өгснөөр иргэд өөрийн газар дээр, зай талбай томтой, хүссэн төлөвлөлтөөр баригдсан хувийн тохилог сууцандаа тав тухтай амьдрах боломжийг олгож байгаа учир тэдний талархлыг ихээр хүлээж байгаа.

Ер газар чөлөөлөх, хашаан дотуур нь инженерийн шугам явуулах зөвшөөрөл авах зэрэгт иргэдтэй ойлголцох нь ихээхэн цаг хугацаа шаарддаг. Тиймээс гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэх, инженерийн шугам сүлжээ барьж байгуулах ажлыг хурдасгах, амжилттай хэрэгжүүлэхэд иргэдийн өөрсдийнх нь идэвхи зүтгэл, оролцоо маш чухал.

- Энэ онд барилгын материалын дотоодын үйлдвэрлэл, зайлшгүй байх барилгын материалын импортыг дэмжих хөтөлбөр үргэлжлэн хэрэгжих үү? Нөхцөл шалгуур өмнөхтэй ижил байх уу?
- Монгол банкны ерөнхийлөгч, БХБ-ын сайдын хамтарсан дэд хөтөлбөрийг батлахдаа зээлийн нөхцөл шалгуур, дүрэм журмыг тодорхой зааж өгсөн. Өнгөрсөн онд дотоодын барилгын материал үйлдвэрлэгч 69 компани эргэлтийн хөрөнгийн зээлд хамрагдсан бол барилгын материал импортлогч 55 аж ахуйн нэгж мөн хөнгөлөлттэй зээл авсан байна. Харин энэ онд эдгээр зээлэнд хамрагдсан үйлдвэр, аж ахуйн нэгжүүдэд дахин зээл олгохгүй, дараагийн өөр компаниудад өмнөх нөхцөл, шалгуураар санхүүжилт хийх юм. Зээл олгохоос урьтаж энэ онд улсын хэмжээгээр хичнээн хэмжээний цемент, арматур хэрэглэх вэ гэдэг судалгаа тооцоог гаргана. Бүтээн байгуулалтын ажил өмнөх жилээс өсөлттэй байгаа учир барилгын материалын хэрэглээ ч мөн дагаад нэмэгдэх байх. Тиймээс энэ онд хийгдэх бүтээн байгуулалтын ажлуудад хэрэглэгдэх барилгын материалын  хэмжээ, нэр төрлийг тодотгож гаргасны дүнд хэдий хэрийн зээлийг хичнээн компанид олгох нь тодорхой болох юм.
- Барилгын компаниудыг дэмжих зээл ямар шалгууртай байх вэ? Хариуцлага нэхэх асуудал бас л мөрдөгдөхгүй өнгөрөх үү?
- Бид оны өмнө бүх зээлэнд хамрагдсан компаниудад аудитын шалгалт оруулсан байгаа. Шалгалтын нэгдсэн дүн 1 дүгээр сард багтаад гарна. Энэ шалгалтаар тухайн зээл авсан компани санхүүжилтыг зориулалтын дагуу бүрэн ашигласан байна уу, үгүй юу гэдэг нь тодорхой болно. Орон сууцны үнийн хувьд бид хяналт тавих боломжгүй, харин зээлээ зориулалтын дагуу ашиглаж байгаа эсэхийг л хянах үүрэгтэй.