Монгол гэр бол Монголын архитектур, соёлын үндсэн үнэт өв билээ. Монгол үндэстний эсгий гэр нь одоогоос 2500-3000 орчим жилийн өмнөөс анхны шовоохой хэлбэрийн оромж сууцнаас эхлэн олон зууны хөгжлийн үеийг  туулж өнөөгийн хэв загварт тогтсон юм. Эсгий гэр нь зориулалтаараа  эртний нүүдэлчин  Монгол түмний энгийн сууцнаас гадна хаад ноёдын, зочны, ёслол хүндэтгэлийн гэх зэргээр өөр өөр байдаг. Дээр үед хаад ноёдын  гэрийг үхэр тэргэн дээр байрлуулан нүсэр их нүүдэл хийж бууриа сэлгэж байсан түүхэн баримт, зураг тэмдэглэл үлдсэн билээ.
     Эсгий гэр нь орон зай, гэрэлтүүлэг, агаар сэлгэлт сайтайгаас гадна байгалийн гаралтай материал /мод, эсгий, даавуу г.м/ хэрэглэдгээрээ хүний эрүүл ахуйд туйлын тохиромжтой, шалгарсан “Эко сууц“ юм.
Өнөөдөр Монгол гэрт манай хүн амын 60 орчим хувь нь амьдарч байгаа судалгаа байдаг. Нийслэлийн хүн амын дийлэнхи нь гэр хороололд сууж байна. Хүн ам хэт төвлөрсөн  хот суурингийн  гэрт түлээ мод, аргал хэрэглэх боломжгүй болж түүхий нүүрсээр галлаж байгаа нь өнөөдөр агаарын бохирдлын асуудалтай тулгараад байна.
         Монгол угсаатан үндэстнүүдийн хэрэглэж байгаа гэр нь хоорондоо загвар, хийц, материалаараа бүс нутгийн онцлогтой уялдан ялгаатай байдаг ч зарчим нь нэг юм. Үүнд казак, уйгар, туркмен, иран, афганистан, гэх мэт олон үндэстэн гэр сууцыг  уламжлан хэрэглэж байгаа бол орчин үед ази, европ, америкт гэрийг ихээр сонирхож экспортлон авч хэрэглэж байна. Японы мэргэжилтнүүд, архитекторуудаас Монгол гэрийг судлан түүний үндсэн хийц, материалыг орчин үеийн нөхцөлд тохируулан шинэчлэх оролдлогыг хийж манай улсад үзэсгэлэн гаргаж, хурал зөвлөгөөнд онолын илтгэл тавьж байсан.
       Манай оронд аялал жуулчлал хөгжиж хөдөө орон нутагт жуулчны баазууд олноор баригдаж тэнд Монгол гэрийг улирлын чанартай ашиглаж байна. Эндээс эсгий гэр нь манай орны байгаль, цаг уур, нүүдлийн нөхцөлд гайхалтай тохирсон түүхэн  ач холбогдлоо өгч байгааг бид харж болно.
       Орчин үед гэрийн үндсэн зарчмыг  алдагдуулахгүйгээр барилгын  материалаар байнгын, суурин байдлаар мод, металл, бетон хийц ашиглан гэрийг барьж ашиглах боллоо. Энэ бол гэрийн хөгжлийн нэг үе болно гэж үзэж байна. Мөн аяны зориулалтаар авч явж байхад зориулсан тусгай уутанд багтах эвхэж угсардаг гэр зохиосон хүн ч байна.
         Сүүлийн 20 жилд манай хүн ам өсч гэрийн ашиглалт, хэрэгцээ нэмэгдэж гэрийн үйлдвэрлэл ихээр шаардагдаж байна. Хувь хүн, байгууллагын захиалгаар 6, 8, 10, 12 ханатай гоёмсог хийцтэй, үнэт материал оруулж урлагийн бүтээлийн хэмжээнд гүйцэтгэсэн  гэрүүдийг  хийж байна. Үүнд Төрийн ёслол хүндэтгэлийн өргөө цогцолборт байдаг “Ёслол хүндэтгэлийн өргөө гэр“-ийг зүй ёсоор нэрлэж болно. Тэнд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гадаадын төрийн тэргүүнүүдийг хүлээн авдаг бөгөөд төрийн ёслол хүндэтгэлийн онцгой арга хэмжээг хийдэг юм.  Мөн Монгол төрийн гал голомт бадрааж байх гурван тулгуур хөл бүхий тулгатай өргөө гэртэй боллоо.
           Энэ бүгд өнөөдөр үндэсний архитектурын нэг чухал зүйл, Монгол түмний бий болгосон гэрийн архитектурын хөгжлийн жишээ болно.
Өнөөдөр  Нийслэл хотын удирдлагаас гэр хорооллыг  хотын дэвсгэр нутгаас шахаж байхгүй болгох бодлого барьж байгаа. Энэ бол газар ашиглалт, агаар, хөрсний бохирдлын асуудлыг шийдэх ганц арга гэж тайлбарлана. Гэвч энэ бол зөвхөн  хотын нийгмийн асуудлыг шийдэх нэг талыг барьсан бодлого юм. Сайн мэргэжилтнүүдийн  боловсруулсан оновчтой төлөвлөлт, зөв тооцоо, сууршлын ерөнхий төлөвлөгөө гэдэг дээрхи асуудлыг шийдэх л ёстой.
Тэгэхээр бид үндэсний архитектур түүний дотор уламжлалт сууц-Монгол гэрийг цаашид хэрхэн хөгжүүлэх концепцитой болох, “уламжлал ба орчин үе“ гэдэг асуудалтай яаж уялдуулах вэ гэдгийг бодмоор.
Монгол архитектураа хөгжүүлж  уламжлалт Монгол гэрээ дээдлэе.





 

 
Зөвлөх архитектор   Я.Амарсайхан