- Би Говь-Алтай аймгийн Жаргалант суманд төрж өссөн. 1970-аад онд Улаанбаатар хотод орж ирсэн юм байна. Арван жилийн сургуулиа Улаанбаатар хотод төгсөөд хоёр гурван жил ажиллаж байгаад барилгын инженерийн мэргэжлээр суралцсан. Барилгын инженер гэсэн эрхэм мэргэжлийг эзэмшсэнээс хойш 30-аад жил барилгын салбарт тасралтгүй ажиллаа.

 - Барилгын салбарт анх хөл тавьсан түүхээ сонирхуулаач?
- Их сургуулиа төгсөж гараад тухайн үед -Улаанбаатар хотод Барилга засварын нэгдсэн трест гэж дөрвөн том газар байсны нэгэнд нь орж ажлын гараагаа эхэлсэн юм. Тэр үед одоогийнх шиг их сургууль төгсөнгүүтээ инженер хийдэггүй байсан. Би үйлдвэрийн туслах ажилтан хийж эхлээд, мастер болсон, дараагаар нь бригадын дарга, тэгээд даамал болсны эцэст инженер болж  байлаа. Барилга засварын трестэд ажиллах хугацаандаа талбайн инженерээс дэвшээд үйлдвэрийн хэлтсийн дарга, үүнээсээ ерөнхий инженер болж, сүүлчийн жил нь трестийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч гэсэн албан тушаалыг хашиж байгаад 1990 –ээд онд зах зээлийн нийгэмд шилжихэд ажлаасаа гарч өөрийн Заг компаниа байгуулсан.

- Тухайн үед өөрийн хүсэл сонирхол гэхээсээ илүү их сургуулийн элсэлтэнд ямар хуваарь ирэхээс шалтгаалж мэргэжлээ сонгодог байлаа. Би чинь уул нь Монгол Орос цветмет нэгдэлд уул уурхайн чиглэлээр ажилладаг байсан ш дээ. Ажиллаж байхдаа их сургуульд сурахаар шийдэж, шалгалт өгөхөд барилгын инженер гэсэн хуваарь дээр тэнцсэн. Тэгээд л барилгын салбарын хүн болсон доо.

- Миний туулсан зам хүнд хэцүү гэхээсээ илүү сонирхолтой байсан. Зах зээл дөнгөж эхлээд хүн бүхэн л хөлөө олох гэж бужигнаж байсан үе. Бусадтай л адил хувийн бизнесээ эхлэх гэж ганзагын наймаанд яваад шатах үедээ шатаад, олох үедээ олж баярлахдаа баярлаж, гомдох үедээ гомдож л явлаа.

- Хүмүүс мэргэжил бүхэн сайхан гэж ярьдаг. Хүн бүхэн л өөрийн эзэмшсэн мэргэжил, ажилдаа дур сонирхолтой байгаа. Гэхдээ миний бодлоор барилгын инженер, тэр тусмаа инженерийн мэргэжил бол үнэхээр сайхан. Хүнээс бусад бүхнийг инженерүүд зохион бүтээсэн. Нисэх онгоцноос авахуулаад одоогийн бүхий л салбарт хэрэглэгдэж буй нанотехнологи, эмнэлгийн багаж хэрэгсэл, дуран авай гээд инженерийн ур ухаанаар бий болоогүй зүйл гэж үгүй. Тэгэхээр инженерийн мэргэжил хамгийн гайхалтай, бас инженер хүн аль ч салбар, ямар ч ажилд хөрвөх чадвар сайтай байдаг.

Би зарим нэг мэргэжлийг буруутгаж, үл ойшоож байгаа биш шүү. Сүүлийн үед маш олон их, дээд сургууль бий болж тэндээс өчнөөн төчнөөн хуульч, эдийн засагч, орчуулагч төгсөж гарч байна. Зөвхөн Улаанбаатар хот дахь дээд сургуулийн тоо 170 орчим байсныг цөөлж 100 гаруй болгосон ч оюутнуудын тоо багасаагүй. Дээрх мэргэжлүүд маш явцуу хүрээний бөгөөд өнөөгийн манай эх оронд бүтээн байгуулах чиглэлийн бүтээлч мэргэжилтнүүд хэрэгтэй байна. Удирдлагын менежмент зэрэг нь хэрэгтэй ч иймэрхүү мэргэжлийн ажлыг инженер хүн зургаан сарын дотор сурчихна. Тэгэхээр одоогийн залуусыг техник сэтгэлгээгээ илүү хөгжүүлээсэй, инженер мэргэжлийг түлхүү эзэмшээсэй гэж хүсэх байна.

- Манай компани байгуулагдсан цагаасаа хойш нийтдээ 300 гаруй барилга, байгууламжийг барьж ашиглалтанд оруулж, 4000 гаруй айлыг орон сууцжуулсан байна. Сүүлийн жилүүдэд Оюу толгойн бүтээн байгуулалтанд хамгийн идэвхитэй оролцож байгаа.

- Гэр хорооллыг дахин төлөвлөх ажил нь иргэдийн амьдрах орчин нөхцөл, амьжиргааг дээшлүүлэх талаасаа ч, хотын өнгө төрхийг сайжруулах талаасаа ч өндөр ач холбогдолтой, маш цагаа олсон алхам юм. Энэ утгаараа манай залуус  гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн ажилд ашиг харж биш, улс орон, иргэдийнхээ эрх ашгийг илүүтэй дээдэлж оролцож байгаа.

Манай  компани 100 айл орчим буюу Сүхбаатар дүүргийн 9, 10, 11, 12-р хорооны нутаг дэвсгэрт гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн ажил гүйцэтгэхээр шалгарч, ажлаа эхлүүлээд байгаа. Бидний төсөл хэрэгжүүлж буй энэ газар их онцлогтой. Учир нь энэ хэсэгт 20 гаруй барилгын материалын дэлгүүр худалдааны үйл ажиллагаа явуулдаг, худалдаа үйлчилгээний гудамж гэж нэрлэж болно. Бид эдгээр барилгын материалын худалдаа үйлчилгээ эрхлэгчидтэй  харилцан тохиролцоод явж байна, гэхдээ хүндрэлтэй асуудал гарч байгаа. Эхний ээлжийн чөлөөлсөн газар дээр 12 давхар худалдаа үйлчилгээ, оффисын зориулалтай  барилга баригдах бөгөөд энэ барилгын  өргөтгөлийн хэсэгт үйлчилгээ эрхэлж байсан иргэд  талбай авч эзэмших юм. Энэ хэсгээс бусад хэсгүүд дээр газар өмчлөгч, эзэмшигч, ашиглагч иргэдтэй 2 талт гэрээ байгуулах ажил  урагштай явагдаж байгаа. Энэ оны 4 дүгээр сараас  Иргэний бүртгэлийн газрын урд хэсэгт 2000 орчим айлын орон сууц бүхий 32000  ам.метр худалдаа үйлчилгээний барилга барьж эхэлнэ.

- Зөв байлгүй яахав. Социализмын үед 9 давхар барилгыг ямар хугацаанд барьдаг байлаа. Гэтэл одоо арван хэдэн давхар барилгыг хавар эхлээд л намар нь бариад дуусгачихаж байна. Дэлхий дахинаа хэрэглэгдэж буй дэвшилтэт техник технологи Монголд нэвтэрч, гадаадын ямар ч улсад баригддаг өндөр гоё барилгуудыг Монголчууд барьж чадаж байна. Улаанбаатарын урд талаас Энхтайвны гүүрээр даваад ирэхэд өндөр өндөр шилэн барилгууд ярайж байдаг. Энэ бүхнийг сүүлийн хэдхэн жилд л барьж босгосон ш дээ. Монгол барилгачид дэлхийн хамгийн сүүлийн арга технологийг өөрсдөө сурч эзэмшиж, хаана ч очсон хэнд ч гологдохооргүй болж байгаа. Барилгын салбарын мэргэжилтэн бэлтгэдэг ШУТИС зэрэг сургуулиуд илүү олон мэргэжлээр сургах болсон,  гадаадад суралцуулах хандлага нэмэгдлээ. Эдгээр хүүхдүүдийг төгсөөд гараад ирэхэд ажлын байр хангалттай бий. Тэгэхээр Монголын барилгын салбарынханд хийх ажил тоймгүй их, амрах цаг өчүүхэн ч алга. Улаанбаатар хотод гэхэд л Нисэх, Яармаг орчим хэсэгчилсэн төлөвлөгөө хийгдэж, дэд төв байгуулах, Налайх, Багануур зэрэг дүүрэгт дагуул хотхонууд бий болох гэх мэтчилэн бүтээн байгуулалтын ажлууд ар араасаа ундарч байна. Гэхдээ манай салбарт ганц дутагдаж байгаа зүйл нь эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажил. Хуучин байсан Барилгын эрдмийн шинжилгээний хүрээлэн гэж одоо байхгүй. Саяхан Зураг төсөл, эрдэм шинжилгээний хүрээлэн гэж байгуулагдсан ч үйл ажиллагаа нь идэвхитэй биш, дөнгөж эхлэх төдий байгаа. Тэгэхээр энэ байгууллагыг илүү академик тал руу нь хөгжүүлэх шаардлагатай. Тэнд нь мэргэжилтнүүд барилгын норм нормативыг шинэчилж боловсруулах ажлыг тасралтгүй хийж гүйцэтгэж, үүнийг нь төрийн бодлогоор дэмжиж төсвөөс санхүүжүүлж байх хэрэгтэй юм.

- Энэ бол гарцаагүй бодох ёстой зүйл. Барилгын осол, чанар гэдэг бол норм нормативтай холбоотой. Бид Оюу толгойн бүтээн байгуулалтын төсөл дээр ажиллаж байхдаа барилгын чанарын хяналт, хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааны талаар маш их зүйл сурсан. Барилга дээр осол их гараад байгаад нэг талаас барилгын компаниуд өөрсөддөө дүгнэлт хийх цаг болсон. Хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагаанд маш хариуцлагатай хандаж, илүү их зардал гаргах ёстой. Томоохон төслүүд бүтээн байгуулалт хийлгэхдээ хөдөлмөр, аюулгүй ажиллагаанд зориулж их хэмжээний төсөв гаргадаг. Дээр нь даатгалын системээр зохицуулж байдаг. Тухайлбал, Оюу толгой төсөл барилгын ажлын даатгалаа хийлгэж гэрчилгээгээ авч ирээд санхүүжилтээ ав гэдэг. Нэгэнтээ төслийн ажлаа даатгуулцсан, хөдөлмөр аюулгүй ажиллагаанд зарцуулах их хэмжээний төсөвтэй болсон гүйцэтгэгчийн хариуцлага яалт ч үгүй өндөр болно биз дээ. Тэгэхээр барилгын компаниуд салбарын яамтай хамтраад хөдөлмөр, аюулгүй ажиллагааны талаар норм нормативаа боловсруулаад, түүндээ төсвийн эх үүсвэрээ суулгаж өгөх ёстой юм. Гэхдээ одоо эх үүсвэр байхгүй гээд өөрсдийгөө өмөөрөөд осол аваар гаргаад байж болохгүй. Тэнд хүний амь нас, ар гэрийнх нь амьдрал явж байгаа учраас норм дүрэм, стандартаа баримтлаад анхааралтай ажиллах хэрэгтэй.

Чанарын тухайд чанаргүй бүтээгдэхүүн хэн ч авахыг хүсэхгүй. Захиалагч, хөрөнгө оруулагчид ч чанаргүй зүйлд мөнгөө зарцуулах нь юу л бол. Тиймээс барилгын чанарыг ерөөсөө анхаарахгүй орхиж болохгүй чухал асуудал. Барилга барихдаа юуны өмнө аюулгүй ажиллагаанд анхаар, бас чанартай хий.

- Барилгын салбарт ажлын гараагаа эхэлж байгаа, ялангуяа инженер болох гэж буй залуустаа хандаад хичээлээ сайн хийж, онолын суурь мэдлэг сайтай төгсөх ёстой шүү гэж хэлье. Хэдэн жил урсгалаараа явж байгаад төгсчихсөн цаасны инженер амьдрал дээр гараад хол явахгүй ээ. Энд нэг зүйлийг зориуд онцлоход өнөөдрийн ярилцлага их аятайхан санагдлаа. Сэтгүүлчид ирээд та хэдэн төгрөгний ямар машин унадаг вэ, мөнгө олох амархан уу гэх мэтийн уур хүргэсэн асуулт их тавьдаг л даа. Харин чи тэгсэнгүй. Ер нь залуустаа хандаж хэлэхэд  хүмүүсийг юу эдэлж хэрэглэж байгаагаар нь биш юу хийж бүтээж байгаагаар дүгнэх хэрэгтэй шүү. Тэр цаг нь ч ирсэн. Мөн амар аргаар мөнгө яаж олох вэ гэж ярьдаг хүмүүст зөвлөхөд бизнес хийнэ гэдэг чинь боломжийг олж харах явдал байдаг юм. Аливаа юмыг хөгжүүлэх, хийх бүтээх талаас нь харнаа гэдэг чинь чиний хувьд бөөн бөөн боломжийг олгох болно.

Сэтгүүлч Б.Цолмонтуяа