Бодлого, диплом, ажилгүйдэл. Манай улсын хувьд эдийн засгийн өсөлттэй байгаа салбаруудын нэг нь барилга. Учир нь төр засгаас иргэдээ орон сууцжуулах бодлогыг хэрэгжүүлж  нөгөө талаас иргэдийн орон сууцтай болох гэсэн хүсэл нь орон сууцны эрэлтийг бий болгож байна.  Харин энэ их бүтээн байгуулалт ихтэй салбарт хууль эрх зүйн зохицуулалт,шат шатны  хяналт шалгалт хэрэгтэй байгааг сүүлийн үед  барилгын салбарыг тойрсон санал, гомдлууд харуулаад байх шиг.  Нэн даруй шийдэх шаардлагатай хүчин зүйл олон бий. Өөр нэгэн чухал хөндөх сэдэв нь барилгын нарийн мэргэшсэн ажилчдын хэрэгцээ, дотоодын ажиллах хүчээ хангах явдал.  

Энэ оноос гэр хорооллын дахин төлөвлөлт эрчимтэй  эхлэнэ. Цаашлаад бүх аймаг, сумдад хот суурингийн ерөнхий төлөвлөгөө хийгдэнэ. Ингэхээр барилгын салбарынхны хийж бүтээх ажил нь тодорхой. Харин ажилчдад олгох хөдөлмөрийн хөлсийг гадагшаа явуулчих уу, эсвэл Монгол ажилчдаа хойш тавиад ажилгүйдлийн тоог хэвээр нь хадгалах уу.  

Барилгын салбарт хөрөнгө оруулагчид гаднаас ажиллах хүч авдгаараа толгой цохидог. Энэ нь цаанаа хятад ажилчдыг хямд үнээр өдөр шөнөгүй ажиллуулж барилгаа хурдан босгох, Нэмүү Өртгийн Албан Татвар  төлөхгүй байх бодлоготой холбоотой. Тэдгээр компанийн эзэд “Монгол ажилчид мэргэжлийн ур чадвар тааруу, залхуу, зарим нь материал хулгай хийдэг” гэсэн тайлбараар нүүрээ, бодлогоо нууж хаацайлдаг.  

Манайд албан ёсны бүртгэлтэй 37 мянган Монгол хүн ажилгүй байхад жилд гадаадын 18 мянган хүн ирж ажилдаг. Ажилгүй хүмүүсийн гуравны нэгийг дээд боловсролтой иргэд эзэлж байна. Энэ тоо баримт нь бид нийгэмд эрэлт хэрэгцээтэй байгаа салбарынхаа ажиллах хүчинг бэлтгэх боловсролын тогтолцоо гажуудалтай явж ирсний нэг илрэл.

Өнөөдрийн байдлаар барилгын мэргэжлээр боловсон хүчин бэлтгэдэг 14  их, дээд сургууль байна. Энэ онд 724 залуус төгсөхөөр байна. Харин ажилтан бэлтгэдэг 38 Мэргэжлийн Сургалт Үйлдвэрлэлийн Төвөөс барилгын цахилгаанчин, арматурчин, гагнуурчин, барилгын материал үйлдвэрлэгч, төрөл бүрийн мэргэжлийн операторчин, барилгын засал чимэглэл, тоног төхөөрөмжийн засварчин, өрлөгчин зэрэг 36 мэргэжлээр барилгын салбарт 6347 суралцагч төгссөн байна.

Эндээс харахад барилгын салбарт засал чимэглэл, арматурчин, бетончин, туслах ажилтан зэргийг чамлахааргүй бэлтгэж байгаа харагдана. Гэвч тэдгээр залуусыг ажлын байраар бүрэн хангаж байна уу гэдэг асуулт урган гарч ирнэ. Энэ нь хэд хэдэн зүйлээс шалтгаална.

- Ажлын байр байгаа хэдий ч цалин хөлсийг нь хэр бодитой үнэлж байгаагаас шинэ боловсон хүчин тогтвор сууршилтай ажиллах эсэх нь шалтгаална.  

- Гаднаас ажиллах хүчин ямар хэмжээгээр авна төдий чинээгээр үндэсний мэргэжилтэй ажилчид ажилгүй хоцорно.

- Ажлын байр байдаг ч тэнд нь ажиллах хүн олдохгүй байх. Энэ нь ажил олгогчийн зүгээс цалин хөлс нь хэт доогуур мөн ажиллах нөхцөл, нийгмийн бодлогыг нь шийдэж өгдөггүй, үл ойшоодог зэргээс шалтгаалдаг.   

Сүүлийн 10 жилд барилгын төрөл бүрийн инженер, архитекторч зэрэг мэргэжлээр нийтдээ 6170 хүн төгссөн байна. Энэ мөн л чамлахаар тоон үзүүлэлт биш. Харин бүгд эзэмшсэн мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа эсэх нь эргэлзээтэй.

 Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр зарлагдаж байгаа ажлын зарын дийлэнх нь  барилгын салбарынх. Ихэвчлэн ажлын туршлагатай гэж зарлагдаж байна. Тэр нь нэг талаар зөв байх л даа. Ямар л компани дадлага туршлагагүй, оюутны ширээнээс салаад удаачгүй хүнээр шууд байшин бариулахыг хүсэхэв дээ.  Гэхдээ шинэ төгссөн залуу боловсон хүчнээ хэн нь, хэзээ туршлагажуулж, ажлын байраар хангах  юм бэ.

Хэрэгцээ ба ажиллах хүч. 2014 онд бас л Барилга болон ХАА, боловсруулах үйлдвэрийн салбаруудад ажиллах хүчний эрэлттэй байхаар харагдаж байгаа.  Барилгын салбарт энэ хавраас Улаанбаатар хотын хэмжээнд бетон арматурч, засал чимэглэлч, гагнуурчин, борлуулалтын ажилтан, туслах ажилтан гэсэн ажлын байрнуудын эрэлт хэрэгцээ өсөх хандлагатай байгааг хөдөлмөрийн зах зээлийн барометрийн судалгаа харуулж байна.

...  Бид өөрсдөө мэрэгжлийн ажилчидаа сургаж бэлтгэхийн зэрэгцээ гадны орны дэвшилтэт технологи ажлын арга барил, мэргэжлийн чадвараас суралцах нь зүйн хэрэг. Харин тэднээр барилга бариулахдаа ямарч хамтын ажиллагаа байхгүй, хяналтгүй, тусгайлан хуарагнуулан байрлуулж, үйл ажиллагааг нь нууцладаг. Ингэж барилгаа бариулчихаад дараа нь хэл ам хийгээд байна гэдэг утгагүй ч юм шиг. Тиймээс барилгын салбарын нарийн мэргэжлийн чиглэлээр ур чадвар өндөр, дадлага туршлагатай үндэснийхээ боловсон хүчинг бодлоготойгоор бэлтгэх  нь  чухал болоод байна.

 Саяхан хөдөлмөрийн сайд Я.Санжмятав “2014 онд 50 мянган ажлын байрыг бий болгож, хэд хэдэн хөтөлбөрүүд зохион байгуулна” гэдгээ аймаг, хотын удирдлагуудад хэлсэн. Эндээс харахад Монголд ажилгүйдэл гэдэг зүйл алга болно гэсэн үг.  Сайхан л сонсогдож байна. Гэхдээ цаг хугацааг харж байж л баярлах цаг ирнэ.

Шинэ залуу боловсон хүчнээ сайн бэлтгэж дадлагажуулж, тэдэндээ итгэл найдвар хүлээлгэж, урам зориг өгч байж барилгын салбарт ажиллагсдын тоо нэмэгдэж, тогтвортой ажиллана. Хөрөнгө орлогын байдал нь тогтвортой биш барилгын зарим нэг компаниуд ажилчдынхаа цалин хөлсийг хэдэн сараар өгдөггүй, луу унжих тохиолдлууд гарсаар л. Энэ нь туслах ажилчдад ихээхэн тохиолддог.  

Захиалагч - Гүйцэтгэгч - Хохирогч. Манайд барилгын салбартаа хийж бүтээсэн зүйлтэй, арвин дадлага туршлагатай ахмад барилгачид цөөнгүй бий. Тэдний зүгээс өнөөдрийн барилга тойрсон шүүмжлэл, дутагдал доголдлын үндэс суурийг дүгнэхдээ  “Мөнгөтэй хүмүүс  буюу захиалагч нарын дур зоргоороо аашилдагтай холбоотой. Нөгөө талаас манай барилгын компаниуд өөрсдийнхөө ажлыг тэдний хэлснээр хийдэг болсон нь барилгын чанарт муугаар нөлөөлөх болсон. Мордохын хазгай гэгчээр барилга барих гэж буй газрыг олон талаас нь шинжиж үзэхэд тохирохгүй байсан ч тэр газар барилга барина л гэсэн үг. Эцсийн дүндээ энэ нь иргэдээ ч хохироодог, салбарынхаа нэр хүндийг ч унагадаг” гэлээ.

 Тэдний хэлж байгаа энэ дүгнэлт үнэнтэй нийцнэ. Баян хүн луувангаа иднэ үү, манжингаа иднэ үү маньд хамаагүй л дээ. Гэхдээ улс орны бүтээн байгуулалтанд оролцож байгаа бол бидэнд хамгийн их хамаатай болчихно. Тэр тусмаа барилгын салбарт гар бие оролцож байгаа бол бүр ч их хамаатай.

Улсын комисс хүлээж авсан, чанар сайтай, тохилог сайхан энээ тэрээ гээд л магтаад байсан барилгууд нь удах ч үгүй оршин суугчдыг хохироосон, тав тух алдагдуулсан олон доголдол дутагдал ар араасаа хөвөрч, хэл ам дагуулаад байгаа. Эхнээсээ энэ байдал илэрч тэр нь нийгмийн дундаж давхаргын айл өрхөд ихээхэн хүндрэл учруулж байгаа юм. Тэд урьдчилгаа 30 хувиа төлөөд дээрээс нь банкинд 20, 30 жилийн зээл тавин орон сууцанд орно. Гэтэл өнөөх орон сууцных нь ашиглалтын талбайн хэмжээ дутуугаас эхлээд иргэдийг хохироож байх жишээтэй.

Манай улсад барилга барих тусгай зөвшөөрөлтэй 3000-аад орчим барилгын компани байгаагаас 600-700 орчим нь үйл ажиллагаа явуулдаг гэсэн тоо баримт бий. Сүүлийн үед барилгын тусгай зөвшөөрөлтэй компани тусгай зөвшөөрлөө зарна гэсэн зар яваад байх юм. Тусгай зөвшөөрлийг ийм маягаар бусдад шилжүүлээд байна гэдэг чинь “хариуцлагаас зугтаад байна уу эсвэл ашиг хонжоо олох хэрэгсэл болоо юу”  гэсэн хар төрүүлээд байгаа юм. Барилга барих зөвшөөрөл авна гэдэг мөнгө нь байвал амархан авчихдаг, авсан хойноо яах нь өөрийн дур болчихсон юм бол хэн ч хариуцлага хүлээхгүй гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл тэр барилгын компани орон сууц барилаа, иргэдэд борлууллаа. Хэдэн төгрөгтэй боллоо. Барилга барих зөвшөөрлөө өөр хэн нэгэнд зарлаа. Өмнөх барьсан барилгад нь доголдол гарлаа. Эцэст нь хариуцлага тооцох эзэнгүй болох гээд байх шиг.     

Амны бэлгээс ашдын бэлэг гэдэг үг бий. Ирж яваа цагт барилгын салбар дахь шат шатны хяналт шалгалт сайн байж, өгсөх тусмаа шударга ажиллаж олон иргэдийг баярлуулна гэж найдая.   
                                                                                                                               Сэтгүүлч: И.Алтангэрэл