Өрнө дахиныг дуурайсан хэв загвар бүхий барилга өнөөгийн бидний амьдран суух орон сууцны гол хэв маяг болоод байгааг өдөр бүр нэг нэгээр сүндэрлэн босох өндөр өндөр барилга байшингийн хэв загвар хийц маягаас харж болохоор. Монгол хүний ур ухаан, оюун билиг,  хүч хөдөлмөр, сэтгэл зүтгэлээр тэнгэр газрыг тэгнэн сүндэрлэж буй сүрлэг сайхан барилгуудыг харсан настан буурлууд  гайхан биширч, хүүхэд багачууд хөгжин дуулалдмаар, хөгжилд түүчээлэгч залуус нь хүсэлт амьдралаа цогцлоомоор гайхалтай бүтээлүүд ярайн боссоор байна. Гэгээлэг  нэгэн яруу найрагчийн хэлсэнчлэн

“Уулс тийшээ хаяа тэлсэн Үүлс дээшээ тэнгэр тулсан

 Улсын маань чандмань эрдэнэ Улаанбаатар нээрээн сайхан” (Д.Пүрэвдорж)хэмээн дуу алдсан нь барилгачны алдрыг үнэхээр яруу сайхнаар магтан дуулсан гэлтэй.

Улс эх орны өөдлөн дэвжиж, өнгөжин жавхаажих нь хэн бүхний нүднээ илтэд босон сүндэрлэх барилга байгууламжуудын дүр төрх, ур маяг, уран сэтгэмж, өнгө үзэмжээс бүрэн шалтгаалах нь зүй ёсны хэрэг тул Монгол улс хөгжлийн өнөөгийн дүр төрхийг бэлхэнээ харж болох байх.

          Улаанбаатар хотынхоо нэгэн гудамжаар алхаж яваад нарны алтан шаргал туяанд гялалзан гялтганах сүрлэг өндөр барилгуудыг малгайгаа унатал гэдийн харан алмайрч, үлгэрт гардаг орд харш мэт барилгыг хормын дотор бүтээн босгочихдог мөн ур ухаан, хөдөлмөр зүтгэл тэгш  улс юмаа хэмээн барилгачдынхаа алдар сууг шогшрон алхалж явлаа. Ямар барилгад юу байдгийг сонирхон хаяг шошгийг нь уншиж яваад гэнэт хаана, ямар улсад яваагаа нэгэн хэсэгтээ умартан, гайхлаа. Ямар нэгэн гадаад оронд яваад байгаа мэт сэтгэгдэл төрж эргэн тойрноо сайтар харахад яах аргагүй төрсөн нийслэлдээ явж байгаагаа хуримын ордны барилгаар баримжаалан танилаа. Барилга байшингийн хаягууд намайг ийнхүү төөрөлдүүлэн эцэст нь харамсан шогшров. Нягтлан шинжиж хавь ойрын бүх хаягийг харахуйяа Монгол сайхан  хэл бичгээрээ бичсэн хаяг маш ховор, дандаа (англи, япон, солонгос, хятад)гадаадаар бичсэн хаягийг байшингийн хаалга үүд, хана туурга, хаалга цонхоор нь дүүрэн хадсан байх нь барилгын өнгө будгийн зохицлыг алдагдуулан гутаахаас гадна Монгол улсын төрийн албан ёсны хэлний тухай хуулийг үл хэрэгжүүлсний сонгодог жишээ болсон байлаа.

          “Төрийн албан ёсны хэлний тухай” хуулийн 5.7. Хот, суурин газрын гудамж, талбайн нэр, хаяг, төрийн байгууллагын нэрийг төрийн албан ёсны хэлээр бичнэ. Эдгээр нэрийг англи хэлээр давхар бичиж болно”, 5.16. “Төрийн албан ёсны хэлээр гарч байгаа олон нийтэд зориулсан хэвлэл, мэдээлэл нь орчин цагийн монгол утга зохиолын хэлний хэм хэмжээ, нэр томъёог баримтална”  гэсэн нь бий. Баруун дөрвөн замаас зүүн дөрвөн зам хүртэл, хорооллын эцсээс модны хоёр хүртэлх байгууллага, аж ахуйн нэгжүүдийн хаяг нэр томьёог тоолж үзэхэд 1027 орчим байлаа. Үүнээс орчин цагийн Монгол хэлээр 330 хаяг буюу 45,3%, англи хэлээр 351 буюу 48,2%, Монгол бичгээр 13 буюу 17,8%, хятад, солонгос орос хэлээр 46 буюу 6%, монгол-солонгос, монгол-англи, монгол-хятад хольж бичсэн 460 буюу 60 орчим хувь, найруулгын алдаатай хаяг 60 орчим хувь байна.

         Арайхийж Монголоороо нэршихээрээ алдаатай бичсэн хаяг их байх юм. Тухайлбал: Солонгос хүүхдийн дэлгүүр (Монгол хүүхдэд биш солонгос хүүхдэд зориулсан дэлгүүр), Төрөл бүрийн жирэмслэлтийн хувцас (олон янзаар жирэмсэлдэг эмэгтэй), “Ноос ноолуур авах үндэсний төв” гэсэн хаягтай  жижигхэн чингэлэг, “Бэлэн гоймон - тав тухлаг тохилог орчин” гэх вогоончик байх юм. Инээдтэй бас эмгэнэлтэй. Үнэндээ бид энэ бүхэнд дасал болчихсон нь Монгол сэтгэлгээ алдагдаж, харийн сэтгэлгээ хэдийнээ ноёрхож эхэлснийх бизээ.

          Сүрлэг сайхан барилгын сүр жавхааг гутаасан бас нэг үзэгдэл нь хэн нэгэн эрх мэдэлтний арилжааны хэрэгсэл болж ашгийн төлөө босгосон сурталчилгааны олон самбарыг энд тэндгүй босгосон нь  хотынхоо хөгжил болсон өндөр сайхан барилга, өргөн цэлгэр талбайн үзэгдэх орчныг хязгаарласан “хяслан” болж байгаагаас гадна (зарим тохиолдолд сурталчилгааны том самбарууд нь сарампай мэт болж үзэмж өнгөгүй, хашаа байшинг далдлах хэрэгсэл болж байна. Тухайлбал “Бөмбөгөр” худалдааны төвийн баруун дэнжийн гэр хорооллыг баахан том самбараар халхалсан нь бий)эх хэлний үг бүрийн утгыг гажуудуулан, зөв бичих дүрмийг элдвээр зөрчиж бичсэн, найруулгын алдаатай сурталчилгааны олон самбаруудыг барилгын хана, цонх, тагтыг таглан байрлуулсан нь барилга байшингийн сүр сүлдийг хичнээн их гутаана вэ.   

       Тухайлбал худалдааны гудамж гэж бараг нэрлэж болохоор гурав, дөрөвдүгээр хорооллын барилга, орон сууцнуудын үндсэн үүрэг зориулалт нь алдагдаад нэлэнхүйдээ сурталчилгааны самбарын үүрэг рүү шилжсэн байх юм.  Ур ухаан, ур чадвараа дайчлан, хөлс хүчээ зарцуулан байж барилгачдын маань барьсан барилгууд ийнхүү хулдаасан бичээсээр өвч хуяглагдан  сурталчилгааны самбар болон хувирчээ.

       Даавуу болон хулдаасан дээр харь гадаад хүний зурагтай, үл  ойлгогдох гадаадаар бичсэн хулдаасан самбаруудыг байшингийн цонх тагтны завсар зайгаар байрлуулсны цаана ямар өнгө зүстэй барилга байшин байгаа нь огт харагдахааргүй болсон. Тэр бүү хэл хаяг сурталчилгааны самбараа байшингийн цонх хаагаад хулдаасаар битүү хулдчихсан байх юм. Барилга амьд бол нүд таглачихлаа, амьсгал боогдоод, бүтэж үхлээ гэмээр өмнөөс нь амьсгал давчидмаар.

         Бүтээн босгосон сүрлэг өндөр барилга байгууламж дээр тэнгэр тэтгэсэн Монгол хэл, бичгээрээ бичих нь тусгаар улс оршин буйгаа харуулсан бидний бахархал болох биз. Орчин үеийн хийцтэй, өнгө үзэмж төгөлдөр хосолсон нэгдүгээр амаржих газрын төв хаалганы дээр “Ууган төрөх” хэмээн Монгол бичгээр тэнгэр газар хоёрыг холбон бичсэн байх нь, “Төгс ялгуун эмнэлэг” хэмээн барилгын ханын дагуу босоо бичгээр зурайлгасан нь,  “Өргөө” хэмээн өөд уруугүй таталсан нь, “Гэр”, ”Гутал” гэж Монгол бичгийн тиг зурлагаар таталсан нь барилгыг улам чимэг оруулж, нийслэл маань улам Монгол төрхөөр хөгжиж буй сэтгэгдэл төрнө.

        Өөдлөн дэвжихийн баталгаа өөдөө заяат монгол түмний маань цог хийморь болсон монгол бичгийг өндөр сайхан барилгууд дээр цаасаар биш, хулдаасаар бус барилгын хийцээр өөрөөр нь бичиж хаягжуулбал хөлс хүчээ урсган байж барьсан барилгачдын маань уран бүтээлийн өнгө жавхаа улам нэмж жинхэнэ Монгол хот гэсэн өнгө төрх,  гэрэл гэгээ харагдах болно.

         Улсын маань нийслэлийн өнгө жавхаа, хөгжлийг тодорхойлон буй аугаа их бүтээн байгуулалт болох барилгаа цэвэр цэмцгэрээр нь байлгахын тул хаягжуулах, сурталчилгааны самбарыг байршуулах асуудлыг барилга бариулж байгаа иргэд, компани, эдэлж хэрэглэж буй хүн бүр анхааралдаа авч, элдэв янзын эрээн мяраан цаасан бичгээс барилгаа аврахын төлөө тэмцэх эрхтэй бас үүрэгтэй байцгаая. Сайхан барилгууд маань хулдаасаар хучигдан өнгө зүс нь гундуухан байна. Бид чинь тусгаар Монгол улсын нийслэлдээ амьдарч буй Монголчууд биш гэж үү.

Ж.Мөнхсайхан (“Шинэ Монгол” сургуулийн багш, Боловсролын Тэргүүний ажилтан)