Хөл, гараа хугалсан хүний толгойд хамгийн түрүүнд рентгенд харуулъя гэсэн бодол өөрийн эрхгүй төрдөг. Бид хугарсан ясныхаа зургийг авахуулахыг ингэж ойлгодог авч Германы эрдэмтэн Вильгелм Конрад Рентген анх 1895 онд нэгэн цацраг нээсэн нь түүнийг Нобелийн шагналтан болгосон юм. Дараа нь 1963 онд Америкийн инженер Г.Хаунсфилд анхны компьютер томографи аппаратыг суурилуулж, тархины зураг авснаар мөн л Нобелийн шагнал хүртсэн билээ. Энэ бол цөмийн технологийг ашигласан ууган нээлтүүд байжээ. Одоо хорт хавдрыг эмчлэхэд цацраг идэвхт бодисыг өргөнөөр ашиглаж байна. Бас Триназавр Батаарын ясыг энэ технологиор шинжлэн насыг нь тогтоож ч болно.

              Сүүлийн үед Хойд мөсөн далайн туйлын мөс хайлж, эрэг дагуух хотуудад усанд автах аюул нүүрлэж эхлэв. Сансраас авсан дэлхийн газрын зургийг харахад энэ хэсгүүд салбарч сэмэрсэн даавууны тасархайг санагдуулам танихын аргагүй болжээ. Энэ бол дэлхийн дулаарал буюу хүлэмжийн хийн гамшиг. НҮБ-ын тооцоогоор хүлэмжийн хийн 46 хувийг түлш шатааснаас, 24 хувийг аж үйлдвэрээс, 18 хувийг ой модыг сүйтгэснээс, есөн хувийг хөдөө аж ахуйд бордоо хэрэглэснээс үүссэн гэжээ. Хүлэмжийн хийн агаарт байх хэмжээ 4-5 хувиар нэмэгдсэн бол 2025 он гэхэд 11-15 миллиард тонн хүрэх төлөвтэй байна. Иймээс 1997 онд Японы Киото хотноо улс бүхэн хүлэмжийн хийг таваас доошгүй хувиар багасгах тунхаглал дэвшүүлсэн. Харамсалтай нь хэргийн гол эзэн АНУ нэгдээгүй.

           Улаанбаатарчууд бид өвөлдөө дөрвөн уулынхаа дунд дан утаагаар амьсгалдаг. Засгийн газар агаарын бохирдлыг арилгана гэж мөнгө хийсгэсээр байгаа боловч нийслэлээ цахилгаан, дулаанаар хангаж чадахгүйд тулсан. Агаарын бохирдлын 90 хувийг үйлдвэрлэдэг дулааны цахилгаан станцууд өдөрт 14 мянган тн нүүрс шатаадаг ч гэр хорооллын 163 мянган өрхийн түлсэн 1800 тн хүрэхгүй нүүрсэнд буруугаа тохдог. Уг нь Дэлхийн банкнаас дөрвөн жилийн өмнө судалгаа хийж, эрчим хүчний шинэ эх үүсвэртэй болохгүй бол 2012 он гэхэд цахилгаан, дулааны нийлүүлэлт өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэглээгээ хангаж чадахгүй шүү гэж манай Засгийн газарт анхааруулсан юм билээ. Тэгэхэд төвийн эрчим хүчний системийн хэрэглээ даруй 3,5 хувиар нэмэгдэх тооцоо гарсан байна. Монгол Улсын эрчим хүчний салбарт 1984 оноос хойш нэг ч ДЦС ашиглалтад ороогүй бөгөөд нэгдсэн сүлжээнд ажиллаж буй станцуудын цахилгаан, дулаан үйлдвэрлэх хүчин чадал нь одоогийн цахилгааны хэрэглээ болон Улаанбаатар хотын дулааны хэрэгцээг хангахад хүрэлцэхгүй болжээ. Дулааны хоёрдугаар цахилгаан станцын ашиглалтын хугацаа 2005 онд дуусч, гуравдугаар станцынх 2008-2011 онд ерөнхийдөө өндөрлөн, Дарханы ДЦС-ын тамир ирэх онд барагдахад тулсан байна. Жишээ нь ДЦС-4 зогсоход л Монгол Улсын 70 хувь нь ямар ч эрчим хүчгүй болно. Бүр Бангладешээс дор орно гээч. Тус улсын хүн амын 50 хувь нь ямар ч тоггүй, талаас илүү нь бичиг үсэггүй.

                  Манай улс аль 1965 оноос эхлэн Атомын цахилгаан станц байгуулах асуудлыг судалсаар иржээ.Одоо эрдэмтдийнхээ судалгааг нэгтгэн дүгнэж цэгнэх цаг болсон баймаар. Цөмийн физикийн чиглэлээр ОХУ-ын Дубнад ажиллаж байсан олон мэргэжилтнүүд бий. Хэрвээ монголчууд цөмийн технологиос татгалзана гэвэл XXI зуунаас ухарч байна гэсэн үг. Нефтийн нөөц багасч, нүүрс шатааж цахилгаан үйлдвэрлэх нь хүлэмжийн хийг ихэсгэн дэлхийн дулаарлыг өөгшүүлж байгаа учраас хүн төрөлхтөн цөмийн эрчим хүчийг ашиглахаас өөр аргагүй юм. Нар үргэлж шарахгүй, салхи дандаа үлээхгүй. Нар, салхины хүчээр гаргаж авсан бүх эрчим хүчийг нөөцлөөд шаардлагатай үед ашиглана гэх юм бол дэлхий дээрх бүх батерейг нийлүүлээд ч нийт эрчим хүчний хэрэгцээг дөнгөж 10 минут л хангана.

             Фүкүшимогийн АЦС-ын ослын дараа Япон, Герман улс цөмийн станцуудаа хаана гэж сүртэй мэдэгдсэн. Гэтэл удалгүй Японы шинэ Ерөнхий сайд энэ алхмаа эргэж харах болно хэмээн булзааруулж, Герман нутагтаа биш ч Францын АЦС-уудад үйлдвэрлэсэн цахилгааныг импортолж байна. Ашиглалтын хугацаа нь 36 жилийн настай Фүкүшимогийн станцыг 42 жил ажиллуулсан нь япончуудын буруу байснаас бус цөмийн технологийн гажиг байсангүй. Дэлхийн 30 оронд 188 АЦС ажиллаж, 374108 Гвт цахилгаан үйлдвэрлэн дэлхийн нийт эрчим хүчний 13,8 хувийг хангаж байна. 2030 он гэхэд 48 улс цөмийн эрчим хүч ашигладаг болно. Одоогоор 65 цөмийн реактор баригдаж, барихаар нэгэнт төлөвлөсөн 167, цаашид барих 317 байгаа ажээ. Эдгээр нь 2030 он гэхэд ашиглалтад орсон байх ёстой. Манай урд хөрш БНХАУ-д 29 АЦС баригдаж байгаа бол ОХУ-д 10 байна. Хятадууд цаашид цөмийн реактораа 51-ээр нэмэхээр төлөвлөж байгаа оросууд 24-ийг нэмэх аж. Гэтэл манай улс ид ачааллын үедээ оросуудаас 120 МВт цахилгаан авч, Оюутолгойн орд Хятадаас гуйж байгаа.

               Нэгэн эрдэмтэн уулнаас олсон чулуулгаа соронзон хальстай хайрцганд санамсаргүй хадгалжээ. Хэсэг хугацааны дараа гаргаж харахад соронзон хальс харлаж, бага зэрэг түлэгдсэн мэт харагдав. Эрдэмтэн тэгэхэд мөнөөх биетээс ямар нэгэн дулааны энерги ялгарч байгааг таамагласан байна. Таамаг үргэлжилсээр аливаа биет өөрөөсөө ямар нэгэн хэмжээгээр цацраг туяа ялгаруулдаг болохыг тогтоожээ. Түмэн бодис дотроос хамгийн их дулаан ялгаруулах ид шидтэй нь уран. Гэхдээ байгаль дээр 100 ширхэг биетээс ганц нь л уран агуулсан байх магадлалтай.       

                     Азаар манай улс 73 мянган тн ураны нөөцтэй, цаашилбал1,47 сая тн ч хүрнэ гэж таамагладаг. Дэлхийд 16-д жагсана. Дэлхийн зах зээл дээр нэг кг шар нунтгийн үнэ 2012 оны 11 дүгээр сарын байдлаар 94 ам.доллар байсан. Уран олборлоно гэдэг цөмийн хаягдал булшилна гэсэн хэрэг биш.

              Дэлхийн ураны нийлүүлэлтийн 64 хувийг Казахстан, Канад, Австрали хангадаг. Монгол Улсад уран олборлох тохиолдолд төрийн эзэмших хувь улсын төсвийн хөрөнгөөр хайгуул хийсэн эсэхээс хамаарч, 34 ба 51-ээс доошгүй хувийг “Мон-Атом” компаниар дамжуулан төр эзэмшин хяналтаа тогтооно. Уран бол стратегийн чухал түүхий эд, эрчим хүчний хямд эх үүсвэр. Заавал их найман гүрэн уранаар занималдаж, бусад нь харж суух учиргүй. Сүүлийн үед Хятад Киотогийн тунхаглалаар хүлээсэн үүргээ биелүүлэх, улам бүр өсөн нэмэгдэж буй эрчим хүчний хэрэгцээгээ хангах, нөгөө талаас цөмийн хүчирхэг гүрний статусаа баталгаажуулах, энэ салбарт АНУ, ОХУ-тай өрсөлдөх сонирхолтой байна. ОХУ-ын хувьд Киото болон Копенгагены гэрээнд үнэнч байх, дэлхийд тэргүүлэгчийн байр сууриа хадгалах, цаашид хөгжих сансар судлал, цөмийн хөтөлбөр, батлан хамгаалах салбартаа хөрөнгө ихээр хаяж байгаа юм.

                    Эрчим хүчний эх үүсвэрүүдийн түлш зарцуулалтыг харьцуулахад нэг кг мод шатаахад нэг кВт, төдий хэмжээний нүүрсээр гурван кВт, харин газрын тос шатаахад дөрвөн кВт цахилгааныг цагт үйлдвэрлэдэг бол ганцхан кг уранаас 50 мянган кВт эрчим хүч гарган авдаг. Дулааны цахилгаан станцад 2,2 сая тн нүүрс хэрэглэж байхад газрын тос 1,46 тн, харин байгалийн хий 0,93 тн-ыг ашигладаг ажээ. Тэгэхэд цөмийн эрчим хүчний станцад 21 тн баяжуулсан уран хэрэглэдэг байна.

             АЦС-ын амин сүнс болсон цөмийн тогоонд баяжуулсан уранаас гаргаж авсан цөмийн түлшийг хийж, нейтроноор шарснаар асар их дулаан ялгаруулна. Цөмийн түлшээр цэнэглэсэн металл бортогоны гадна ханыг дагуулан ус урсгахад уур үүсч, цельсийн 300 градусаас дээш температуртайгаар цөмийн тогооноос гарч ирдэг. Үүнээс цааших процесс нүүрсээр ажилладаг ДЦС-ын адил зарчмаар ажиллана. Харин цөмийн эрчим хүчний реакторт ашиглаж дууссан түлшийг цөмийн хаягдал гэж нэрлэдэг. Энэ нь уран, плутони, мөн тэдгээрийн задралын болон хуваагдлын бүтээгдэхүүнийг агуулсан байдгаараа аюултай. Цөмийн хаягдлыг ялгаруулж буй цацраг идэвхээс нь хамааруулан бага, дунд, өндөр төвшний гэж ангилдаг. Энэ хаягдлаа булшлах нь дэлхий нийтийн шүдний өвчин болж байгаа юм. Гэхдээ зарим орон ашигласан түлшээ шууд хаягдалд тооцдог бол зарим нь дахин боловсруулж уран, тори, плутонийг салган авдаг байна.

                Өнөөдөр манай өвгөрсөн ДЦС-ууд нэг кВт цахилгааныг 101 төгрөгөөр үйлдвэрлээд 86, нэг Гкал дулааныг 25 мянгаар үйлдвэрлээд 12 мянга 600 төгрөгөөр нийлүүлж байгаа нь эрчим хүчний салбарыг өнгөрсөн онд гэхэд 50 тэрбумын алдагдалд оруулав. Өмнө нь жилд дунджаар 4043 тэрбум төгрөг байжээ. Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг “Шинэчлэлийн Засгийн газрын 100 хоног” арга хэмжээний үеэр орчин үеийн дэвшилтэт цөмийн технологийг ашиглах, хөгжүүлэх нь Монгол Улсын хөгжлийг хурдасгах, дэлхийн бусад улс орнуудтай хөл нийлүүлэн алхах нөхцөл боломжийг бүрдүүлэх юм. Тиймээс бид цөмийн технологийг сүүдэртэй талаас нь биш, ухаалаг хэрэглээ, хөгжлийн нэн чухал хүчин зүйл гэдэг талаас нь харж ойлгох нь цаг үеийн шаардлага болж байна гэсэн юм. Наяад оны сүүлчээс эко буюу байгаль орчинд хоргүй ногоон технологийг нэвтрүүлсэн АЦС-ууд өнөөдөр дөрөв дэх үеийн цогц технологиор сүндэрлэж байна.