Барилгын салбарт хүнд суртал арилж байна уу?

    Барилгын салбарын хүнд суртал гэхээр засгийн газар, яам, нутгийн захиргаадын ажлын барилгын ажилд учруулж буй  хүнд суртал гэж ойлгогдоно. Хувийн хэвшил, бизнесийн орчин хүнд суртал,чирэгдэлд хохирдог,түүний учир шалтгаан нь төрийн ажил үйлчилгээнээс үүддэг хэвээр л байна. .Төрийн ажил үйлчилгээнээс үүдсэн чирэгдэл,гацаа саадыг л салбарын хүнд суртал гэж үзнэ л дээ. Энэ талаар асууж байгаа учир хариулья.

   Үнэнийг хэлэхэд барилгын ажил эхлэх, үргэлжлүүлэх, зөвшөөрөл олгох шат дамжлагыг цөөрүүлэх,тусгай зөвшөөрлийн суурь нөхцлийг цөөлөх бага зэргийн зохицуулалт хийснийг эс тооцвол хүнд суртал чирэгдлийг арилгах нь бүү хэл багасгах талаарахиц гарахгүй байна. Ганцхан жишээ хэлэхэд Засгийн газраас 3 жилийн өмнө тогтоол гаргаж, дүрмийг  нь батласан “Барилгын зөвлөх үйлчилгээний дүрэм”-ийг Яам хэрэгжүүлэхгүй саатуулсаар,энэ чиглэлийн үйл ажиллагаа эрхлэхээр гаргасан өргөдөл хүсэлтийг шийдвэрлэхгүй18 сар боллоо.Тэгээд яах гээд байгаа нь тодорхойгүй, хариу ч өгөхгүй байсаар. Хүнд суртал, чирэгдлийг багасгах талаар ахмад удирдах ажилтнууд,салбарын эрдэмтэн мэргэжилтнүүдээс сайд дарга нарт маш тодорхой хүсэлт санал хүргүүлсэн боловч таг чиг байсаар 4 сарын нүүр үзэх жишээтэй, ядаж иргэд,байгууллагаас гаргасан өргөдөл хүсэлтийг шийдвэрлэх хуулийн хугацааг баримтлан хариу өгөхгүй байна. Энэ нь яам, холбогдох газруудын ажил хариуцсан дунд шатны албан тушаалтнуудын ажлын хариуцлага, мэргэжлийн ур чадвар  шаардлага хангахгүйтэй холбоотой болов уу.

    Тусгай зөвшөөрөл олгох, зураг төсөлд магадлал хийх,барилгын норм дүрэм боловсруулах ажлыг төрийн байгууллага дангаар гүйцэтгэх нь хэр оновчтой вэ?

    Төрийн яам,газрын гүйцэтгэх үүрэг маш тодорхой шүү дээ.Салбарын төрийн бодлого үйл ажиллагааг оновчтой шинжлэх ухааны үндэслэлтэй тодорхойлж, засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрөөр дамжуулан хэрэгжүүлэх,  төрийн үйлчилгээг хөнгөн шуурхай үзүүлэх, салбарын хөгжлийн нөхцлийг бүрдүүлэх л явдал байдаг. Барилга,хот байгуулалтын салбарын байгууллагуудын  98 хувь нь хувийн хэвшилд шилжсэн байхад хуучин тогтолцооны арга маягаар төрийн үйл ажиллагаа явах аргагүй. Өөрөөр хэлбэл яам зөвхөн бүхнийг удирдаж хянадаг гэсэн хуучин ойлголтоосоо салж,  үйлчилгээний хэлбэрт шилжих цаг нь болсон.

    Сүүлийн үед БХБЯ өөрийн харьяанд хуучин ажиллаж ирсэн агентлагийг өөрчлөн “Барилгын хөгжлийн төв” нэртэй төрийн өмчит УҮГ-ыгбайгуулан давуу  эрх олгон хууль зөрчиж, салбарын мэргэжлийн ТББ-ууд, хувийн хэвшлийг үл тоосон байдал үүсгэж байна. Ингэснээр бизнесийн орчныг боомилж, төр өөрөө хувийн хэвшилтэйгээ өрсөлдөн, ашиг орлогын төлөө ажиллах болсон нь тун ойлгомжгүй. Гэтэл бүрэн эрх олгосон төв нь мэргэжлийн чадамжгүй, хүнд сурталтай, илүү шат дамжлагатайболох нь тодорхой байхад барилгын компануудаас татан төвлөрүүлдэг “Норм нормативийн сан”-гийн олон зуун сая төгрөгийг зарцуулах эрхийг олгосон нь олон хуулийг зөрчижбайгаагаасгадна өмчийн ялгаварлал бий болгосоор байна. Үүнээс гадна ач холбогдогүй ажил үйлчилгээнд нормативийн сангийн хөрөнгийг хяналтгүй зарцуулах боломж олгож,магадлал хяналтын ажлыг өрсөлдөөнгүйгээр хийлгэх давуу эрх эдлүүлж,яам газрын нэр барьж төрийн өмчөөр бизнес хийх боломж олгосон  гэхэд хилсдэхгүй..

     БХБЯ-ны үйл ажиллагаа, эрхийн хүрээний дээрх ажлыг ийм бүтэц үүсгэхгүйгээр “Төр-хувийн хэвшлийн түншлэл”-ийн зарчмаар бага зардал хөрөнгөөр хөнгөн шуурхай чанартай гүйцэтгэх боломж байсаар байтал ашиглахгүй өдийг хүрлээ.

     Магадлал хийх асуудлыг хувийн хэвшлийн зөвлөх компанууд хийх явдлыг Барилгын хуулиар тогтоож, Засгийн газрын 185 дугаар тогтоолоор зөвшөөрч ,дүрмийг нь ч батлаад 3 жил өнгөрөөд  байхад хэрэгжүүлэхгүй байна.Барилгын норм дүрэм боловсруулах ажлыг  ач холбогдлын эрэмбэ тогтоох замаар жагсааж, нээлттэй тендер зарлаж зөвлөх мэргэжлийн баг, зөвлөх компани,этгээдийг сонгон шалгаруулан чанартай хийлгэж,үр дүнг шалган хүлээн авч баталгаажуулах боломжтой.Гэтэл 2012 онд энэ чиглэлийн ажил хийгдээгүй ба 2013 онд нормативийн сангийн хөрөнгөөр гүйцэтгэх ажлын жагсаалтанд онцын ач холбодолгүй,өмнөх онуудад хийсэн нэртэйгээр мөнгө өгсөн.

     Эдгээр ажлыг хариуцдаг төрийн өмчийн “төв юмуу тусгай байгууллага” байгуулан хийх шаардлага огт байхгүй. Өөрөөр хэлбэл төрийн ажил үйлчилгээг гэрээ захиалгын үндсэн дээр мэргэжлийн өндөр чадамж бүхий этгээдээр хийлгэх боломжтой. Ингэснээр боловсруулалтын түвшин чанар ч сайжрана. Үүнийг салбарын удирдлагууд сайн мэдэж байгаа боловч хэрэгжүүлэх хүсэл сонирхол харагдахгүй  байна.

Одоогийн төрийн бус байгууллагуудын чадавхи эдгээр  ажил үүргийг гүйцэтгэх хэмжээнд байгаа юу?

    Салбарын норм норматив боловсруулах,зураг төслийн магадлалыг зөвхөн төрийн бус байгууллага ч хариуцах бус харин мэргэжлийн өндөр чадавхи, дадлага туршлага бүхий зөвлөх компани, мэргэжлийн баг, эрдэмтэн мэргэжилтнүүд хийх бүрэн боломжтой. Барилгын салбарт 32 төрийн бус байгууллага байгаа боловч үйл ажиллагаа нь жигдрээгүй зарим нь нэр төдий л байгааг бид мэднэ. Зөвхөн төрийн бус байгууллага гэж өрөөсгөл хандахгүйгээр “Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн” зарчмаар нээлттэй ажиллахад эдгээр ажлыг гүйцэтгэх мэргэжлийн боломж, чадавхи, хүрэлцээ барилгын салбарт бүрэн байгаа. Гагцхүү яам энэ ажилд шинэчлэл хийх зориг хүсэл, санаачлагаа харуулах л үлдээд байгаа. Хууль эрх зүйн орчин нөхцөл аль хэдийнэ бүрдсэн шүү дээ.

Танай холбоо байгууллага, гишүүдээ хөгжүүлэх, чадавхижуулах тал дээр ямар арга хэмжээ авч ажиллаж байна вэ?

    Монголын Барилгачдын Холбоо анх байгуулагдсанаас хойш 20 гаруй жил болж байна. Түүнээс хойш салбарын төрийн бус байгууллагуудын тоо өнөөдөр 32 болж,төрийн бус байгууллагын тухай хуулиар үйл ажиллагаа нь зохицуулагдаж байгаа юм.   

     Барилгын салбарын ТББ-ууд хуулиараа зөвхөн гишүүддээ үйлчилдэг, ашгийн бус гэсэн зарчмаар ажиллах ёстой. Тэр нь ч зөв. Гишүүдтэйгээ зэрэгцэн ашиг хөөцөлдаж өрсөлдөж таарахгүй. Тийм учраас манай ТББ-ууд гишүүдээ чадваржуулах, хөгжүүлэх тал дээр санхүүгийн бололцоо багатай ч энэ ажлаа гишүүдийнхээ зардал мөнгөөр хийж чадлаараа л ажиллаж байна.

    Төрийн ажил үүргийг түншлэлийн зарчмаар,өрсөлдөж гэрээ захиалгаар гүйцэтгэхэд хувийн хэвшил, зөвлөх компани, баг, хувь хүмүүс  “Төр,хувийн хэвшлийн түншлэл”-ийн хүрээнд тэргүүн ээлжинд ажиллана гэсэн үг л дээ. Эдгээр мэргэжлийн зөвлөх этгээдүүд, өндөр чадавхи бүхий эрдэмтэд, зөвлөх мэргэжилтнүүд туршлагатай хүмүүс энэ ажлыг гүйцэтгэх хүсэл тэмүүлэлтэй байгаа.Салбарынхаа ахмад мэргэжилтнүүдийг ашиглах явдал нэн чухал байна. Тэднийг сургаж чадваржуулах, хөгжүүлэх гэж хөрөнгө мөнгө шаардахгүй бэлэн байна. Ганцхан салбар эрхэлсэн яамны зүгээс тэр боломжийг нь нээж өгөх л хэрэгтэй.

Барилгын салбарт хийгдэж байгаа өөрчлөлт, шинэчлэлтийн талаарх таны бодол?

     Ямар цаг хугацааг хамруулахаас хариулт тодорхой болно. Анх Монголын Барилгачдын анхдугаар хурлаар “Барилгын салбарыг шинэчлэх хөтөлбөр” баталж, МБХ байгуулагдаж байснаас хойш нэгэнтээ 23 жил өнгөрч,барилгын салбар танигдахын аргагүй  шинэчлэгдэж, өөрчлөгдсөнийг хүн бүр мэднэ.

    Сүүлийн 10 орчим жилийн хувьд бол хууль эрх зүйн шинэ орчинг бүрдүүлэх ,гадаадын дэвшилтэт техник, арга технологи нутагшуулан эзэмших, хувийн хэвшил зах зээлийн нөхцөл харилцаанд төлөвших явц эрчтэй явагдаж, салбар маань сэргэн хөгжиж байна.

     Харин сүүлийн жилүүдэд Барилгын салбарын төрийн удирдлагын бодлого-үйл ажиллагаанд шинэчлэлт, өөрчлөлт бараг хийгдсэнгүй, хуучин арга сэтгэхүй нь салбарынхаа хөгжлийн тушаа болсоор  байна.

    Энэ нь салбарын удирдлагыг улс төрийн шалгуураар томилж,боловсон хүчний бодлого алдагдсантай тэргүүн ээлжинд холбон үзэх нь зүйд нийцнэ. Яагаад гэвэл Барилгын салбарын шинэчлэлийн хөтөлбөр төслийг эрдэмтэнмэргэжилтнүүд боловсруулан бэлтгэж өгөөд байхад хэрэгжүүлэхгүй байна.

     Барилгын салбар өнөөдөр ямар ч төлөвлөлтгүй, урсгалдаа явж байгааг юу гэж үзэх вэ? Өнөөдөр салбар маань урт болон дунд хугацааны стратеги, мастер төлөвлөгөөгүйучраас сайд,дарга нар ньөөр яам газар, арилжааны банкны хариуцаж байгаа нийтийн орон сууцны хөтөлбөр төсөл,түүний зээл хөөцөлдөж,орон сууцны үнэ зохицуулах талаар амлажбайгаа нь ойлгомжгүй  дүр байна.

    Гэтэл Монгол улсын Барилга,хот байгуулалтын салбарт явуулах хөгжлийн, эрх зүйн, үйлдвэрлэл-технологийн техник-эдийн засгийн, норм-нормативийн, дэд салбаруудын балансжилтын, хүн амын нутагшилт сууршлын, хот байгуулалтын  бодлогын баримт бичиггүй, энэ талаарбараг  ярих ч үгүй байна. Эдгээр бодлого үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх мэргэжлийн чадавх өнөөдөр яаманд байхгүй. Ядаж яамны ШУТЗ-өө ёсоор нь ажиллуулж цаг хугацаанд нь хуралдуулахгүй, асуудлын ач холбогдол, эрэмбэ дараагаа мэдэхгүй хэдэн хүн зүгээр л суугаад байна.Сайд,дарга нар нь үүнийг мэддэг юм уу үгүй юу. Ийм байхад салбарын ажил хохирно.

Барилгын тухай хуулийн төслийн талаар таны бодол саналыг сонсоё ?

   Барилгын тухай, Хот байгуулалтын тухай хуулиуд 2008 онд батлагдаад 5 жил болж  байна. Эдгээр хуулийн боловсруулалт,ажлын хэсэгт миний бие тогтмол оролцож байсан. Эдгээр хуулинд шилжилтийн үеийн асуудлыг зах зээлийн нөхцөлд нийцүүлэн боловсруулах зорилго тавьсан. Тэр зорилгоо хуулинд үндсэнд нь тусгуулж чадсан юм. Гэтэл одоо дахин шинэчлэх ажил хийгдэж байгаа юм гэсэн. Ажлын хэсэг нь хэдэн удаа ямар үзэл баримлал шинээр гаргаад хуулийг өөрчлөх гээд байгаа нь тодорхойгүй . Сэтгэлийн хөөрлөөр салбарын тулгуур хуулинд дур мэдэн гар  хүрч түвэг удах  шаардлагагүй.

    Дээрх хуулиуд нь өнөөгийн харилцааны үндэс суурь болсон сайн хууль байгаа бөгөөд түүний харилцааны зохицуулалтын чадамж шавхагдах цаг хугацаа болоогүй байхад  өөрчлөх нь үндэслэлгүй мэт. Эдгээр хууль болохгүй байна гэж шаардаад байгаа юм байхгүй. Харин шинэ барилгажилтын өмчийн болон төлөвлөлтийн зохицуулалт, барилгажих газар талбайн дайчилгааны зохицуулалт, Барилга буулгах ажиллагаа, барилгын хууль тогтоомж зөрчигчдийн хариуцлагын санкц, хот төлөвлөлтийн хуульчилсан зохицуулалтуудыг УИХ батлах үедээ өөр хуулиар зохицуулна гэдгээрээ оруулаагүй юм.

     Эдгээр асуудлыг өөр хуулийн нэрээр боловсруулах шаардлагатай гэж үздэг. Иймд Барилгын болон Хот байгуулалтын хууль үүргээ гүйцэтгэж байгаа,түүний заалтуудыг харин чамбай мөрдүүлэх нь чухал байна.

Ярилцсан: Г.Одгэрэл