Барилгын салбарыг шинэчилнэ гэж Барилга, хот байгуулалтын яам байгуулагдсан цагаасаа л ярьж эхэлсэн. Тэгвэл бүтээн байгуулалтын салбарын шинэчлэлийн талаар энэ удаагийн “Асуудал хөндсөн сэдэв булан”-даа онцолж байна.

          “Шинээр байгуулагдсан Барилга, хот байгуулалтын яамны эрхэм зорилго нь барилга, хот байгуулалт, газрын харилцаа, барилга,барилгын материалын үйлдвэрлэл, орон сууц, нийтийн аж ахуйн бодлогын үр нөлөөг дээшлүүлэх замаар хүн амын ая тухтай, аюулгүй амьдрах нөхцлийг бүрдүүлэхэд оршино...

          Барилгын үйлдвэрлэлийг улирлын шинж чанар, нөлөөллөөс гаргах, үйлдвэрлэлийн хугацааг уртасгах зорилтын хүрээнд технологийн шинэчлэлт, өөрчлөлтийг барилгын зураг төслийн үе шатнаас эхлэн шийдвэрлэнэ. Төрийн байгууллагын зарим чиг үүргийг  төрийн бус байгууллагаар гэрээний үндсэн дээр хариуцуулан гүйцэтгүүлнэ”гэх мэтчилэн олон зорилтыг дэвшүүлжээ.

           Түүнчлэн барилгын салбарын эрх зүйн шинэчлэлийн хүрээнд  газрын тухай, газрын төлбөрийн тухай, газрын кадастрын тухай, Монгол улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай, хот байгуулалтын тухай, барилгын тухай зэрэг хэд хэдэн багц хуулийг шинээр боловсруулах, шинэчилсэн найруулга хийх, нэмэлт өөрчлөлт оруулах шаардлагатай гэж байсан. Харин энэ нэг жилийн хугацаанд тэдгээр амлалтаас хэд нь хэрэгжиж эхлээд байна вэ? Салбарын шинэчлэл бүрэн утгаараа хийгдэж эхэлсэн үү? Салбарыг яагаад шинэчлэх ёстой вэ? Зэрэг асуултуудад хариулт өгөхийг хичээе.

Шинэчлэл хэрэгтэй юу?

         Барилгын салбарт шинэчлэл хэрэгтэй гэж салбарт ажилладаг хэн бүхэн дуу нэгтэйгээр баталдаг. Гэхдээ салбарын яамыг удирдаж буй, тэнд удирдах албан тушаал эрхэлж буй дийлэнхи хүмүүс нь барилгын салбарын талаар мэдлэггүй, ганц тоосго ч өрж үзээгүй учраас шинэчилж байгаа нь энэ гээд салбарын ажлыг самраад хаячих вий гэж болгоомжлох хүн цөөнгүй. Тиймээс барилгын талбайд инженер ч хийж, салбар эрхэлсэн яаманд удирдах ажил ч эрхэлж явсан барилгын салбарыг сайн мэдэх мэргэжилтнүүдтэй уулзаж  салбарын шинэчлэл яагаад шаардлагатай талаар тэдний санал бодлыг лавласан юм. Үүний үр дүнд салбарыг шинэчлэх шаардлагатай хэд хэдэн хүчин зүйл буйг сийрүүлье.

              Монгол улс барилгын материалын талаас илүү хувийг импортоор авч хэрэглэдэг, тэр дундаа урд хөрш Хятад улсаас бүрэн хараат гэж хэлж болно. Тийм ч учраас барилгын ажлын улирал эхэлмэгц барилгын материалын үнэ өсөж, хомсдол үүсдэг нэг зовлон бий. Мэдээж үүнээс гарах гарц нь дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжих, дэд бүтцээр хангах чиглэлээр шинэчлэл хийх явдал. Хэрэв барилгын үндсэн түүхий эд, гадна, дотор заслын материалаа дотооддоо улирал харгалзахгүй, их хэмжээтэй, стандартын шаардлага хангасан чанартайгаар үйлдвэрлэдэг болчихвол барилгын нийт төсөвт өртгийг 15-25 хувь хүртэл хэмнэх  боломжтой болох ажээ.

        Мөн бид барилгын машин механизм, тэдгээрт хэрэглэх түлш шатахууныг  гадаадаас 100 хувь импортоор авдаг. Түлшээ Монголдоо үйлдвэрлэж чадахгүй юмаа гэхэд  барилгын зарим машин механизмыг дотооддоо бүрэн эсвэл түүний сэлбэг хэрэгслийг угсарч, үйлдвэрлэж эхлэхэд барилгын нийт төсөвт өртгийг мөн л 10-15 хувиар багасгах бололцоотой гэнэ. Тиймээс барилгын салбарт машин механизмын үйлдвэрлэл, ханган нийтүүлэлт, түлшний хараат байдлаас гарах шинэчлэл хэрэгтэй.

         Барилгын салбарт хүндрэлтэй байгаа асуудлын нэг нь ажиллах хүчний хомсдол. Нэг жилд манай улсын барилгын салбарт ажиллаж байгаа нийт ажиллах хүчний 30 хүртэлх хувийг гадаад ажилчид эзэлж байгаа нь үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлөх хэмжээний ноцтой асуудал юм. Жилээс жилд бүтээн байгуулалтын ажил эрчимжиж, барилгажилт ихэсч байгаа өнөө үед барилгын салбарын боловсон хүчнийг бэлтгэх, мэргэшүүлэх, мэргэжлийн сургууль, мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвүүдийг олшруулах зэрэг боловсролын шинэчлэл хэрэгтэй байна.  

              Одоогийн байдлаар барилгын салбарт хамаарах 409 норм дүрэм, 474 стандарт байгаа нь тооны хувьд бусад салбараас хол илүү бөгөөд эдгээрийн бараг дийлэнхи нь огт ашиглагдахаа больсон, шинэчилж сайжруулах шаардлагатай байгаа юм. Мөн барилгын салбарт шинээр техник технологи, төрөл бүрийн материал нэвтэрч байгаатай холбоотойгоор шинэ норм дүрэм, стандартуудыг боловсруулах шаардлага тулгараад байна. Энэ нь салбарын техникийн бичиг баримтын шинэчлэл хэрэгтэй гэсэн үг.

                Барилгын салбарын хамгийн гол шинэчлэл нь хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох явдал юм. Барилгын тухай хууль, түүнтэй холбогдох бусад хууль тогтоомжид засаж залруулах зүйл олон бий. Тухайлбал Зөвлөх үйлчилгээ, Архитектурын тухай хуулийг боловсруулах, Салбарын бодлого хэрэгжилт, хяналт, төрөл бүрийн тусгай зөвшөөрлийг олгох эрх, хэм хэмжээг мэргэжлийн холбоод, төрийн бус байгууллагад хариуцуулах гэх мэт. Түүнчлэн газар, хот байгуулалт хоёрыг салгаж ойлгодог буруу жишгийг засах, Мэргэжлийн хяналтын тогтолцоог мэргэжлийн зөвлөх, туслах үйлчилгээ болгох, тендерийн ажлыг олон нийтэд нээлттэй зохион байгуулдаг байх, барилгын салбартай холбогдох төрийн үйлчилгээг онлайнаар явуулах,  хүнд сурталгүй, түргэн шуурхай үйлчилдэг болгох гэх мэт маш олон асуудлыг хуулийн хэмжээнд шийдвэрлэх шаардлагатай байна.

Шинэчлэл эхэлсэн үү?

            Салбар яам шинэчлэх ажлынхаа хүрээнд  хэд хэдэн төсөл хөтөлбөрийг эхлүүлээд байгаа гэлээ. Тухайлбал, Барилгын үйлдвэрлэлийг улирлын шинж чанар, нөлөөллөөс гаргах, үйлдвэрлэлийн хугацааг уртасгахын тулд“Хот байгуулалт, барилгын зураг төслийн институт”-ийг шинээр байгуусан бөгөөд зураг төслийн байгууллагуудыг чадавхижуулах, хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх, шинэ техник, технологийг барилгын үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх, томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдэд оролцох оролцоог нэмэгдүүлэх ажлууд хийгдэх гэнэ.  Мөн барилгын салбарт хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн нөхцөл шаардлагыг бүрдүүлэхийн тулд  “Цэнхэр карт” хөтөлбөрийг боловсруулан хэрэгжүүлж байгаа. Ингэснээр  барилгын талбайд чадвартай инженер техникийн ажилтнууд, мэргэжилтэй ажилчдыг ажиллуулж, учирч болох осол, эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх зорилго тавьж байнагэсэн юм.

           Түүнчлэн Барилгын үйлдвэрлэлийг улирлын хамаарлаас гаргах нэг үндсэн нөхцөл нь барилга байгууламжийг угсармалжуулах, энэ чиглэлийн материалын үйлдвэрийг хот, хөдөөд бий болгож, угсармал хийц, эдлэл, технологийн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх явдал юм.Сүүлийн 10 жилд барилгын салбар дахин сэргэж, барилгын материалын үйлдвэрлэл эрчимтэй хөгжиж байгаа ч барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хурд нь барилгын үйлдвэрлэлтийн өсөлтийн хурдыг хараахан гүйцэж чадахгүй байна.

Иймд барилгын материалын үйлдвэрлэлийг хурдацтай хөгжүүлэх зорилгоор барилгын материалыг эх орондоо үйлдвэрлэдэг болохзорилт тавьж,  барилгын материалын үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж, сэлбэг хэрэгслийг гаалийн болон нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөхөөр болсон.              

          Үүнээс гадна аймгуудад барилгын материалд ашиглаж болох түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг зохистой тогтоох, түүхий эдийн геологи хайгуулын ажлыг хийлгэх асуудлыг судалж шийдвэрлэх, олборлолтыг нэмэгдүүлэх, чулуу олборлон  бутлан ангилах карьерийн үйлдвэр, зуурмагийн узель бүхий бетон эдлэлийн үйлдвэрийг цогцоор нь барих, барилгын материалын терминал, бөөний худалдааны төв, парк байгуулах, цементийн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэхээр хөтөлбөр батлан хэрэгжүүлж эхлээд байгаа гэсэн юм.

Мөн төрийн байгууллагын зарим чиг үүргийг  төрийн бус байгууллагаар гэрээний үндсэн дээр хариуцуулан гүйцэтгүүлэх ажлын хүрээнд “Барилгын материалын үйлдвэрлэл эрхлэх тусгай зөвшөөрөл олгох журам”-ыг шинэчлэн боловсруулж, барилгын материалын үйлдвэрлэл эрхлэх тусгай зөвшөөрөл олгох үйл ажиллагааг  “Барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн холбоо” зохион байгуулдаг болсон бөгөөд бусад төрлийн тусгай зөвшөөрөл олгох, магадлал хийх эрх төрийн байгууллагад байсаар л байна.

     Шинэчлэлийг яаж хийх вэ?   

              Барилгын салбарын шинэчлэл нь дан ганц салбар эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага нь шийдээд хийчих ажил биш.Барилга, хот байгуулалт нь зөвхөн бүтээн байгуулах ажлаас гадна газар зохион байгуулалт, газар өмчлөл,  хот төлөвлөлт, цаашлаад хүн амын үл хөдлөх хөрөнгө худалдан авах эдийн засгийн чадвар, дэд бүтэц гээд маш олон салбар хүрээг хамардаг өргөн ойлголтучир эрчим хүч, зам тээвэр, хууль эрх зүй гээд  бусад бүх салбарын асуудал их бага хэмжээгээр энэхүү салбарын хөгжилд нөлөөлдөг. Тиймээс барилгын салбарын хөгжлийн мастер төлөвлөгөөг холбогдох бүхий л салбаруудыг оролцуулан гаргах шаардлагатай юм.

           Бид юунд хүрэх ёстойгоо мэдэхгүй бол юу хийх учраа олохгүй учраас төлөвлөгөө маш чухал. Харамсалтай нь одоогийн салбар яам маань ямар ч бодлого төлөвлөгөөгүй, Засгийн газрын баталсан төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэгч мэтээр ажиллаж байгааг шүүмжлэх хүн олон бий. Тухайлбал, барилгын салбарыг хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөө 2010 онд дууссан ч дараагийн төлөвлөгөө нь одоог хүртэл зохиогдоогүй байгаа юм. Аль ч салбар өөрийн гэсэн стратегийн бодлоготой байдаг бол Барилга, хот байгуулалтын яамыг бодлогогүйн дээр орон сууцны үнэ, нийлүүлэлт, барилгын материалын импорт ярьж, нэр төр хөөдөг, агентлагийн хэмжээнд ч хүрч ажиллаж чадахгүй гэж дүгнэхээр байна. 

       Өөрчлөлт, шинэчлэлт хийх гэж байгаа бол үйл ажиллагаагаа үндсээр нь өөрчлөх хэрэгтэй бөгөөд салбарын үндэсний болон гадаадын эрх бүхий  зөвлөх, төрийн болон төрийн бус байгууллагуудыг оролцуулж бодлогын баримт бичгээ нэн түрүүнд цэгцэлж авах нь зүй юм. Үүнээс үндэслээд дараагийн алхамаа тодорхойлох учиртай.

Барилгын салбарт ажилладаг мэргэжилтнүүд салбарыг хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөөнд  дараах гурван зүйлийг онилох хэрэгтэйг сануулсан юм. Энэ нь:

1.    Барилгын материал, машин механизм, түүхий эдийн импортын хараат байдлыг халах

2.    Барилгын боловсон хүчний дутагдлаас гарах

3.    Барилгын тухай хууль тогтоомж, норм дүрэм, стандартуудын хоцрогдлыг арилгах

4. Төрийн байгууллагын хүнд суртал, шат дамжлагын төвөгтэй байдлыг цэгцлэх зэрэг болно.

Барилгын салбараа цогцоор нь хөгжүүлье гэвэл барилгын материал, орон сууцны үнэ ханштай хөөцөлдөж суухын оронд дээрх хэдэн чиглэлээр дорвитойхон шинэчлэлт хийгээд, нам, улс төрийн нөлөөллөөс ангид салбарын тууштай бодлого боловсруулж авъя.

Сэтгүүлч Б.Цолмонтуяа