Барилга барихын тулд юуны өмнө газраа сонгоод зураг төслөө хийлгэдэг. Тухайн барилга нь урт настай, тав тухыг хангасан, элдэв асуудалгүй баригдах эсэх нь чанартай, зөв хийгдсэн зураг төслөөс эхэлдэг ажээ. Зураг төсөл зохиогчдын чадавхи, одоогийн хийгдэж байгаа барилгын зураг төслийн чанар чансааны талаар  өмнө нь хөндөж бичиж байсан тул энэ удаад алгасаад барилгын материалын чанарын талаар түлхүү хүргэх болно.

          Монголулс барилгын материалын 70  шахам хувийг гадаад орноос импортоор авдаг. Үлдсэн 30 хувийг элс, хайрга, цемент, арматур, шохойн чулуу гэх мэт барилгын материал эзэлдэгбөгөөд эдгээрийн дийлэнхи нь үйлдвэрийн бус байгаль дээрх бэлэн бүтээгдэхүүн. Импортоор оруулж байгаа барилгын материалын 90 орчим хувийг Хятадулс хангаж байна. Барилгын үйлдвэрлэлийн хөгжлийг барилгын материалын үйлдвэрлэл гүйцэхгүй байгаагаас энэ салбар цогцоороо хөгжиж чадахгүй,орон сууцны үнэ өсөх, чанаргүй баригдах гэх мэт асуудлууд гарсаар байна. Уг нь манай улсад барилгын материал үйлдвэрлэх түүхий эдийн хангалттай нөөц байгаа нь судалгаагаар тогтоогдсонбайдаг. Барилгын салбарт өргөн хэрэглэгддэг бараа материалыг дотооддоо үйлдвэрлэх нөөц боломж, түүхий эд нь байгаа хэдий ч хөрөнгө оруулалтын хомсдол, банкны зээлийн өндөр хүү зэргээс шалтгаалж олон улсын хөгжлийн өнөөгийн түвшинд байгаа тэргүүний техник технологи, тоног төхөөрөмж бүхий үйлдвэрүүд байгуулах боломж гарахгүй байна. Иймээс зарим импортлогчид хямдыг нь бодож чанар муутай барилгын материал импортоор авсаарбайгаад мэргэжилтнүүд шүүмжлэлтэй хандаж байна.

Барилгын материалын салбар өнөөдөр    

          Өнөөдрийн байдлаар улсын хэмжээнд барилгын материалын үйлдвэрлэл эрхэлдэг бүртгэлтэй 700 гаруй аж ахуй нэгж,байгууллага байдаг ажээ. Түүнчлэн дотооддоо тоосго, цемент, арматур, хөнгөн бетон,бусад төрлийн барилгын материал үйлдвэрлэж байгаа ч нийлүүлэлт бага учраас гаднаас  импортоор авсаар байна.Барилгажилт улам эрчимжиж байгаа энэ үед цемент, арматур зэрэг өргөн хэрэглэгддэг барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжиж, үйлдвэрлэлийг яаралтай нэмэгдүүлэхгүй бол цаашид бүр их мөнгөний урсгалыгурд хөрш рүү алдах болно. Өндөр өртөгтэй цемент, арматур зэрэг барилгын материалыг 100 хувь дотооддоо үйлдвэрлээд эхэлчихвэл барилгын төсөвт өртгийн тодорхой хувийг хэмнээд зогсохгүй тухайн барилгын материалын чанарын асуудлыг бүрэн хянах бололцоо бүрдэнэ.

          Цементийн үйлдвэрт стандартын шаардлага хангасан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийн тулд орж байгаа түлш, түүхий эдээ хүлээн авах, үйлдвэрлэлд боловсруулахаас эхлээд бүтээгдэхүүн болгож хэрэглэгчид илгээх бүх үе шатанд лабораторийн шинжилгээний үр дүнгийн мэдээлэлд түшиглэн үйлдвэрлэлээ хөтлөн явуулах ёстой гэнэ. Цементийг худалдан авч хэрэглэгчид ч хүлээн авч байгаа материалаа хэрэглэхийн тулд ядаж оролтын хяналт тавих ёстой. Манайхаас бусад орны барилгын үйлдвэрлэгчид өөртөө заавал лабораторитай байдгаас гадна барилга угсралтын гүйцэтгэгч компаниуд хүртэл  өөртөө барилгын лабораторитой байдаг ажээ. Тухайлбал, социализмын үед манай оронд ажиллаж байсан ЗХУ-ын барилгын трестүүд өөртөө “Строй лаборатори” гэж нэрлэх авсаархан боловч бүх материалаа хурдавчилсан аргаар шинжилгээ хийж, яаж зохицуулж хэрэглэхээ судалдаг лабораторитой байв.

         “Чингис хаан” зочид буудлыг барьж өгсөн Югославын барилгачид ч өөрсдийн лабораторитой байжээ. Барилгын материал, тэр дундаа цементийн стандартын үзүүлэлтүүд тодорхой хязгаарт хэлбэлздэг байна. “Строй лаборатори”-д материалд туршилт хийснээр энэ хязгаарыг аль түвшинд байгааг тодорхойлж зохицуулдаг бөгөөд стандартчиллаагүй боловч хэрэглээнд онцгой чухал үзүүлэлт бас байдаг гэнэ. Энэ тухай мэргэжлийн хүн зөвлөхдөө: “Барилгачид бетоныг цутгаснаас хойш хурдан бэхжүүлж хатууруулах сонирхолтой байдаг. Бетон хурдан удаан хатах нь цементийн чулуунцарын эрдэс бүрэлдэхүүнээс хамаарна. Эрдэс бүрэлдэхүүнийг стандартчилдаггүй. Гэтэл барилгачид цутгасан бетон жаахан удаан хатуурч бэхэжвэл нураачихаад цемент үйлдвэрлэгчдийг буруутгадаг. Зүй нь барилгачид лабораторитой бол цементийн бэхжих хугацаа, уураар шарсан бат бэхийг харж үзээд уг бетондоо гадаргууг идэвхижүүлэгч нэмэлт хэрэглэвэл бэрхшээл гарахааргүйгээр шийдвэрлэж болно” гэлээ.

         Мөн барилгын материалын марк, бат бөх гэсэн хоёр өөр үзүүлэлтийг хүмүүс хольж ойлгох тохиолдол цөөнгүй байдаг. Ийнхүү цементийн тодорхой нөхцөлд тодорхойлсон бат бөхийг марк гэж ойлгоод барилгаа нурааж байсан явдал бий гэнэ. 2004 оны зун “Пума” ХХК-ийн барилгачид цементийг ЦНИИПС-2 аргаар уураар шарж тодорхойлсон бат бөх 180, 250 465 кг/см² гарсан дүгнэлтийг үзээд марк багатай цементээр барьсан гэж ойлгоод барилгаа нурааж, 18 тн цемент хэрэглэснээс гарсан хохирол болох 42 сая төгрөг цементийн үйлдвэрээс нэхэмжилж байжээ.

         Бетоны бат бөхөөр цементийн чанарыг дүгнэдэг ямар ч стандарт, техникийн нөхцөл, аргачлал байдаггүй бөгөөд цементийн маркийг MNS 976-99-д зааснаар элс цемент 3:1 харьцаагаар зуурч, ердийн нөхцөлд 28 хоног бэхжүүлсэн үлгэрийн шахалтын бат бөхийн хязгаараар тогтоодог байна.

          Одоогийн байдлаар манайдаа ганц гэж хэлж болохоор Барилга, хот байгуулалтын яамны “Барилгын материалын сорилт шинжилгээний лаборатори” –д барилгын материал, хийц, бүтээц, эдлэхүүний шинж чанарыг тодорхойлдог. Тус лабораторид барилгын ажилд шаардах ихэнх шинжилгээг хийдэгбөгөөд холбогч бодист чанарын сорилт туршилт хийх, будгийн иж бүрэн тоног төхөөрөмж, хуванцар хаалга, цонхны агаар, ус нэвтрүүлэлт, тодорхойлох, компьютерийн удирдлага бүхий төхөөрөмж, будаг, пигмент, замаск, цемент, шохой, барилгын гөлтгөнө зэрэг холбогч материал, түүхий эдийн шинж чанарыг тодорхойлох, керамик тоосго, ханын дотор болон гадна өнгөлгөөний керамик хавтанцар, шалны керамик хавтанцар, бетон, дүүргэгч материал, арматурын механик шинж чанар, хөрсний даац тодорхойлох зэрэг өндөр нарийвчлалтай 80 гаруй нэр төрлийн багаж хэрэгсэл, тоног төхөөрөмжөөр тоноглогдсонажээ. Энэ тоног төхөөрөмжүүдийг ашиглан зөөврийн зориулалттай бетоны маркийг үл эвдэх аргаар тодорхойлох багаж, бетон зуурмагийн агаарын агууламж, хлорын ионыг тодорхойлох, металлын ан цав, гагнаасын бат бэхийг тодорхойлдог байна.

       Хэдийгээр ганц ч гэлээ Барилгын материалын сорилт шинжилгээний лаборатори байсаар байтал барилгын материал үйлдвэрлэгчид лабораторийн хяналт шинжилгээнд ном журмаар нь хамрагддагүй байна. Зарим барилгын компани барьж дууссан барилгаа улсын комисст өгөх болж тухайн барилгыг барих үе шат бүхэнд нь чанарын хяналт тавигдаж, лабораторид тогтмол хийгдэж байх ёстой шинжилгээний үр дүн нэхэгдэхэд хэзээ хийгдсэн нь үл мэдэгдэх бетоны бат бэхийг шалгах шооны дээжээ барьсаар ирдэг гэнэ. Барилга угсралтын ажлын явцад чанаргүй зуурмаг нийлүүлсэн аж ахуйн нэгжтэй хариуцлага тооцох, чанаргүй бетоноор барилгад цутгалт хийж чанаргүй барилга үйлдвэрлэхгүй байхын тулд энэ шинжилгээг хийх ёстой байтал ингэж хууран мэхлэх нь эвлэрч болшгүй дутагдал юм. барилгын ажил дууссаны дараа хийгээд ямар нэмэр байх билээ. Барилгын материалын хяналт шинжилгээг ингэж хийдүүлж байгаа нь нэг талаас барилга барьж буй байгууллагын хууль зөрчсөн үйлдэл, нөгөө талаас тэдэнд хүлээлгэх хариуцлага сул байгаагынх юм.

        Түүнчлэн барилгын материал үйлдвэрлэгчид үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийхээ чанарыг лабораторийн шинжилгээнд тогтмол хамруулж баталгаажуулдаггүй гэнэ. Зарим үйлдвэрлэгч аль нэг сайн гарсан бүтээгдэхүүнийхээ дээжийг шинжилгээнд хамруулан уг дүгнэлтээр хэрэглэгчдийг хуурч, үнэмшүүлэн бүтэн жилийн турш бүтээгдэхүүнээ борлуулж, ашиг олох сонирхолтой байдаг ажээ.
Дүрмээрээ бол шинжилгээний дүгнэлт нь шинжилгээнд хамрагдсан тухайн өдрийн үйлдвэрлэсэн дээжинд хамрах ба үйлдвэрлэлийн бүтэн жилийн бүтээгдэхүүний чанарыг тодорхойлдоггүй. Иймд барилгын материал худалдан авахдаа тухайн бүтээгдэхүүний шинжилгээ хийлгэсэн он, сар, өдрийг сайн шалгах хэрэгтэйг албаныхан сануулсан.

  Үйлдвэрлэл дэх зөрчил дутагдлууд

       Энэ оны 7 сард Нийслэлийн МХГ-аасНийслэл Улаанбаатар хотод шинээр баригдаж буй 21 барилга, нийслэлийн нутаг дэвсгэрт барилгын дулаан тусгаарлах материал хөөсөн полистрол (EPS) бүтээгдэхүүний 13,  сендвич хавтангийн 3, нийт 16 үйлдвэр аж ахуйн нэгжид чанарын шалгалт хийсэн байна. Улаанбаатар хотод шинээр баригдаж буй 36 барилга байгууламжийн зураг төсөлд үзлэг шалгалт хийхэд барилга байгууламжийн гадна ханын дулаалгад ямар марк, шатлалын ямар шинж чанартай хөөсөн полистирол хавтан хэрэглэхийг тодорхой зааж өгөөгүй, “Барилгын дулаан тусгаарлах материал хөөсөн полистирол (EPS) бүтээгдэхүүн” MNS EN 13163-2011 стандартын техникийн шаардлагыг тусгаагүй байжээ. Энэ байдлыг тухайн зураг төсөл зохиогч нь өөрөө тэрхүү материалынхаа шинж чанар, техникийн үзүүлэлт, стандартыг мэдэхгүйгээс зориуд орхигдуулдаг гэж үзэхээс аргагүй.

       Барилга байгууламжийн зураг төсөлд барилгын дулаан тусгаарлах материал хөөсөн полистрол (EPS) бүтээгдэхүүний стандартын үзүүлэлтүүд тодорхой тусгагдаагүй, тайлбар бичигдээгүй байгаагаас зарим барилгын захиалагч, гүйцэтгэгчид нь нягт, шахалт гулзайлтын бат бэх багатай,  хямд үнэтэй хөөсөнцөр сонгож  барилга угсралтын ажилд ашиглаж байгаа нь тогтоогджээ.

               Мөн нийслэлийн нутаг дэвсгэрт барилгын дулаан тусгаарлах материал хөөсөн полистрол (EPS) бүтээгдэхүүний болон түүгээр сендвич хавтан үйлдвэрлэдэг 16 аж ахуйн нэгжийг шалгахад18.75% нь 3 жилийн хугацаатай хөөсөнцрийн үйлдвэрийн үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөл авч,  технологийн заавар боловсруулан  мөрдүүлсэн, 5 үйлдвэр буюу 31.25% нь технологийн заавар боловсруулаагүй, батлуулаагүй, мөрдөөгүй, 7 үйлдвэр буюу 43.75% нь бүтээгдэхүүнээ тохирлын баталгаажилтад хамруулаагүй, 13 үйлдвэр буюу 81.25 % нь тусгай зөвшөөрөл аваагүйгээр үйл ажиллагаа явуулж байжээ.

         Барилгын дулаан тусгаарлах материал хөөсөн полистрол (EPS) хавтан үйлдвэрлэгч заримаж ахуйн нэгжүүд үндсэн түүхий эдийг импортоор оруулж ирсэн, гарал үүслийн баримт бичгүүд байгаа боловч үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнд  тохирлын гэрчилгээ, чанарын баталгаа дагалдуулахгүй борлуулж  байсныг зогсоосон байна. Эдгээр үйлдвэрийн 62.5% нь Техникийн шаардлага  MNS EN 13163-2011  стандартын 4.2.8 дахь заалтыгзөрчиж бүтээгдэхүүний гал тэсвэрлэлтийн ангиллыг тогтоолгоогүй байжээ.

             Шалгалтаар илэрсэн зөрчил дутагдлууд нь барилгын захиалагч, зураг төсөл зохиогч, гүйцэтгэгч, хөөсөн полистирол хавтангийн үйлдвэрлэл эрхэлж буй байгууллагууд барилгын салбарт мөрдөж байгаа хууль тогтоомж, дүрэм, журам, норм, стандартуудыг хэрэгжүүлээгүйгээс шалтгаалж гарсан байна.

Барилгын дулаан тусгаарлах материал хөөсөн полистрол бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа аж ахуйн нэгжүүд нь үйлдвэрийн технологийн дамжлага дундын хяналт гүйцэтгэх журмыг боловсруулаагүй, дотоод хяналтгүй,тэмдэглэл хөтөлдөггүй, бүтээгдэхүүнийг дагалдах чанарын баримт бичиггүй худалдаалдаг, бүтээгдэхүүний 10% -ийн хэв гажилт үзүүлэх шахалтын бат бэх, гулзайлтын бат бэхийн шатлал, гал тэсвэрлэлтийн ангилал, дулаан дамжуулалтын итгэлцүүр, хүйтэн тэсвэрлэлт, усны уур нэвтрүүлэлт, динамик хөшүүн чанарыг тодорхойлуулдаггүй зэрэг нь стандартын шаардлага хангахгүй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх нөхцлийг бүрдүүлж байгаа юм.

        Түүнчлэн барилгын угсралт, зураг төслийн болон хөөсөн полистирол хавтан үйлдвэрлэгч байгууллагуудад дотоодын чанарын хяналтын инженер, техникийн ажилтан байхгүй, ажилтнуудын мэргэжлийн мэдлэг хангалтгүйгээс барилгын гадна ханын дулаалгад чанар муутай хөөсөн полистирол хавтан хэрэглэх, барилгын чанарт  сөргөөр нөлөөлөх, галын аюулгүй байдлыг алдагдуулахнөхцөл бүрдэж байгаа тул холбогдох байгууллагууд хууль тогтоомж, стандарт, дүрэм журмыг бүрэн хэрэгжүүлж ажиллах хэрэгтэй байна.

Чанарын стандартын тухайд

            Стандартын хувьд хүмүүсийн дунд нэг буруу ойлголт байдаг нь техникийн стандарт, удирдлагын стандартыг хооронд нь хольж хутгадаг явдалгэнэ. Удирдлагын стандарт гэдэг нь гарчихсан техникийн стандартыг үйл ажиллагаандаа баталгаажуулах явц ажээ. Манай улс өнөөдөр 70-аад мянган аж ахуйн нэгжтэй  мөртлөө ISO стандартын гэрчилгээг 50 хүрэхгүй байгууллага үйл ажиллагаандаа хэрэгжүүлдэгбайна.

           Аливаа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний чанар бол хэрэглэгчдийн шаардлагыг хэр хангасан бэ гэдэг асуудал байдаг.Чанаргүй бүтээгдэхүүнийг зах зээлд борлуулах нь өөрөө хүн чанар болоод хууль ёсны эсрэг үйлдэл. Чанаргүй барьсан барилгыг элдэв өнгийн ханын цаас, өнгөлгөөний хавтангаар өнгөлөөд, хүмүүсийг хуурч зарж болох ч хожим нь олон сөрөг үр дагавар гарна. Тухайн барилгыг худалдаж авсан өчнөөн айл өрх хөрөнгө мөнгө, цаг зав, сэтгэл санаа, эрүүл мэнд гээд олон талын хохирол амсаад зогсохгүй барьсан компаний нэр хүнд ч унах болно.

           Барилгын чанар гэдэг нь хийгдсэн зураг төсөл, ашиглаж байгаа материал, багаж, тоног төхөөрөмж, ажиллаж байгаа инженер техникийн ажилтанбүгдээс нь хамаардаг. Барууны улс орнуудад 4М гэдэг ойлголт байдаг бөгөөд энэ нь машин, материал, арга барил технологи, хүн гэсэнүгажээ. Ашиглаж байгаа барилгын материал нь чанартай байлаа ч мэргэжлийн бус эсвэл мэргэшээгүй хүн түүгээр чанартай барилга барьж чадахгүй. Хичнээн сайн мэргэжилтэн байгаад материал нь муу байгаад аргалаад барьлаа ч цаг хугацааны явцадчанар нь танигдана. Гэтэл чадварлаг мэргэжилтэн, сайн материалтай хэдий ч хэрэглэж байгаабагажнь муубол бас л чанарт нөлөөлнө. Үүн дээр нэмээд арга барил, технологи гэж бий. Технологийн дэс дараалал алдагдвалмөн л чанарын асуудал үүсэх болно. Тэгэхээр барилгын чанар гэдэг нь цогц ойлголт  учраас зураг төсөл, барилгын материал, арга технологи, тоног төхөөрөмж, мэргэжилтнүүдийн чанарын стандартыг нэгэн зэрэг цогц бүрдэл болгон мөрдөж ажиллах шаардлагатай гэсэн үг.

           Засгийн газрын 2012-2016 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт барилгын материалыг эх орондоо үйлдвэрлэдэг болох зорилт дэвшүүлж, цемент, төмөр хийц, шил, дулаалгын материалаар дотоодын үйлдвэрлэлийнхээ хэрэгцээг хангах зорилт тавьсан. Энэ зорилтыг хэрэгжүүлэх үүднээс 2012-2016 онд Улаанбаатар хот болон хөдөө орон нутагт нийт 155 барилгын материалын үйлдвэр байгуулагдахаар төлөвлөгдснөөс 2012 онд 50 үйлдвэр, 2013 онд 91 үйлдвэр, 2014-2016 онд 13 үйлдвэр ашиглалтанд оруулахаар төлөвлөгдөөд байна.

          Ийнхүү барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжиж байгаа нь сайшаалтай хэдий ч эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлыг тоохгүй хаяж  болохгүй. Сүүлийн үед барилгын салбарт эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлыг үйлдвэрлэлтэй хослуулах ажил орхигдсоноос шинэ техник технологи нэвтрүүлэх, түүнийг үйлдвэрлэлд хэрэглэх, ашиг тусыг нь гаргахтал дээр барилгын материал үйлдвэрлэгчдийн өмнө хүндрэл үүсээдбайна. Иймд барилгын материал үйлдвэрлэгчдэдчанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд нь мэргэжлийн тусламж, дэмжлэг үзүүлэхүүднээс эрдэм шинжилгээний баг ажиллах нь зүйтэй юм.

Сэтгүүлч Б.Цолмонтуяа