Сүүлийн жилүүдэд манай улс хот төлөвлөлтийн талаар ярих болсон. БХБЯ болон Нийслэлийн удирдлагын зүгээс гадны орны жишгээс суралцах, авч хэрэгжүүлэх санаа хайн суралцсаар байна. Мөн үүний зэрэгцээ салбарын мэргэжлийн ТББ-ууд дээрх асуудлаар гадны улс оронтой харилцаа тогтоосон байдаг. Энэ удаад Сингапур улсын компанитай хамтран ажилладаг  “Хотын Хөгжүүлэлтийн Шийдэл” ТББ-ын тэргүүн Л.Одсүрэнтэй ярилцлаа.


 

• Өнгөрсөн сард Сингапурт болсон хот байгуулалтын  хэлэлцүүлэгийн талаар дурдаач. Манай БХБЯ болон Нийслэлийн удирдалгуудын төлөөлөл оролцсон байсан?

 Өнгөрөгч 2 дугаар сарын дундуур Сингапур улсад хот байгуулалтын талаар семинар болсон зөвхөн Монголчуудад зориулж зохион байгуулагдсан. Уг семинарыг  Сингапурын Үндэсний Хөгжлийн Яам, Монголын Элчин Сайдын Яам, Хот Хөгжүүлэлтийн Шийдэл төрийн бус байгууллага хамтран зохион байгуулсан. Монгол Сингапурын хамтарсан UBSPP ХХК компани энэхүү үйл ажиллагааг ивээн тэтгэсэн.  
  БХБЯ-ны удирдах албаны хүмүүс, Улаанбаатар хотын удирдах албаны төлөөлөл, Төрийн Орон Сууцны Корпорацийн төлөөлөл оролцсон. Үүнд оролцсоноороо Сингапур улсын хот төлөвлөлтийн бодлого түүн дотроо орон сууцжуулах бодлогын хөтөлбөрийн талаар Сингапурын талаас дэлгэрэнгүй танилцуулга хийсэн. Манай удирдалгууд өөрсдийн төлөвлөж байгаа төлөвлөгөөгөө ярилцаж, санал солилцсон. Тэндээс санаа авах олон зүйлүүд байсан.

• Сингапур улс нийт газар нутгийнхаа хэмжээгээр манай Нийслэлийн хэмжээний дайтай хот улс. Тэд хот төлөвлөлтийг яаж шийдсэн байна?

 Ерөнхийдөө нэгэн жижиг арал бүхий хот улс юм. Өргөн нь 28 км, уртаашаа 43 км. Улаанбаатар хот уртаараа “Баянзүрхийн товчоо”-ноос “22-ын товчоо” хүртэл  44 км, урдаасаа хойшоо 20 орчим км байгаа байх. Тэгэхээр газар нутгийн хэмжээний хувьд ойролцоо. Сингапурт 5,3 сая хүн амьдарч, нэг сая авто машин хөдөлгөөнд оролцож байна.  Жилд 15 сая жуулчин ирдэг. Тэгсэн хэрнээ тэнд түгжрээ алга. Барилга байгууламж нь шахалцаж, чигжсэн мэдрэмж төрөхгүй. Учир юундаа байна гэхээр нэгэнт хязгаарлагдмал газар нутагтай учраас 1965 онд тусгаар тогтносон улс болсон үеэсээ хот төлөвлөлт, газар ашиглалтын талаар оновчтой, ухаалаг бодлогыг хэрэгжүүлж эхэлсний үр дүн юм байна.  
 Манайхаас нэг ялгаатай зүйл нь газар чөлөөлөлтийн хууль “Land Acquisition Act”үйлчилдэг. Хотын хөгжилд зориулан дэд бүтцийн ажлууд хийх, нийтийн зориулалтын метроны буудал зэргийг барихад тухайн газрыг худалдаж авах эрхтэй байдаг. Газрын үнэлгээг нь тусгай зөвшөөрөлтэй байгууллага хийгээд тухайн үеийн зах зээлийн ханшаар худалдан авдаг. Тухайн газрыг эзэмшиж байгаа хүний хувьд газраа зарахгүй гэсэн асуудал огт яригдахгүй. Газраа хэдээр үнэлэх вэ гэдэг нь л яригддаг. Үүн дээрээ санал зөрвөл шүүхэд ханддаг, эцсийн дүндээ зарах л ёстой. Энэ нь Сингапур улсыг тогтвортой төлөвлөгөөний дагуу хөгжих хууль эрхзүйн суурь нь болж өгдөг.
Манайд газар чөлөөлтийн хуулийн талаар яригдаж байгаа болохоос биш яг батлагдаагүй байгаа. Үүнийг бид даруй шийдэхгүй бол хотоо хөгжүүлэх гээд байдаг гэтэл нэг нөхөр газраа өгөхгүй гээд гэдийгээд, зөрүүдлээд сүйчихдэг. Тэрнээс болоод хотын хөгжлийг мухардалд оруулж,  хойш татаад байвал энэ нь эрх чөлөө биш.
Сингапур улс хот төлөвлөлт хийхдээ маш том хэмжээгээр буюу дүүрэг дүүргээр нь хийдэг. Нэг хэсэг төлөвлөлт хийхдээ дунджаар 500 га-д талбайд хийдэг. Тэр талбайдаа бүх юмаа төлөвлөдөг. Тухайлбал энд 200 мянган хүн амьдарна гэж таамаглаад дэд бүтцийн хангамжийн эх үүсвэр болоод орон сууцныхаа тоог гаргана. Тэгээд зам, сургууль, цэцэрлэг, үйлчилгээний хэсэг гэх мэтчилэн төлөвлөдөг. Тэгээд орон сууцныхаа тодорхой хэсэг газар дээр засгийн газар мэдлийнхээ орон сууцаа бариад тодорхой хэсэг газрыг хувийн компаниудад зардаг.
Метроны буудал барихаар боллоо гэхэд ойролцоох газрыг үнэлээд түүнээсээ хувийн хэвшлийнхэндээ зарна. Тэндээс олсон мөнгөөрөө метроны буудал барьдаг. Ингэж цэгцтэй хуваарилахаар тэнд замбараагүй төлөвлөлт, маргаантай байдал үүсэхгүй. Манайхан шиг хэн дуртай нь хүссэн барилга, байгууламжаа барина гэж байхгүй.  Урьдчилан нэгэнт төлөвлөсөн шийдэлд захирагдана. Эхнээсээ ийм л журамтайгаар барилга байгууламж баригдана. Хувийн компани тэр л төлөвлөгөөгөөр  барина. Хувийн компаниуд дуудлага худалдаагаар газар авна. Хот хөгжүүлэлтийн сайд нь гарын үсэг зуран батласан бол тэр хэвээрээ явдаг. Энэ нь л хотыг том хэмжээтэйгээр, эмх замбараатай хөгжүүлэх нууц нь байгаа юм.  

• Сингапурын хот төлөвлөлтийн эрх зүйн байдлаас манайд хэрэгжүүлж болох ямар зүйл заалт байх юм?

Газар чөлөөлөлтийн хуулийг нь хэрэгжүүлмээр санагдсан. Манайд үүнийг ярилцаагүй биш ярилцаж, хэлэлцүүлэг явсан. Үүнийг монголынхоо нөхцөлд тохируулаад хийх хэрэгтэй байна.
Манайд Хотын хөгжлийн төлөвлөлөгөө байгаа боловч үүнийгээ яг хэрэгжүүлэх дээр биелүүлж мөрдөхгүй алддаг. Дээд удирдлагаасаа эхлээд жирийн ард иргэд хүртэл тухайн төлөвлөгөөг тусгагдсанаар хэрэгжүүлэхгүй эрх бүхий албан тушаалтан, найз нөхөд, танил талаараа дамжуулаад төлөвлөгөөнд тусгагдаагүй газар эзэмшиж, төлөвлөгдөөгүй барилга байгууламж барих гээд байдаг. Иймээс л манай улсын хотжилт зөв хөгжихгүй байна.  

• Сингапур авто замын ачааллаа яаж шийдсэн болоод түгжрээ байхгүй байна?

5,3 орчим сая хүн нэг сая гаруй машинтай. Улаанбаатар хотод 1.2 сая хүн амтай, барагцаагаар 200 мянган орчим машинтай байгаа байх. Манайхаас 5 дахин их. Гэхдээ тэнд таг зогсож түгжирдэггүй. Мэдээж хэрэг тойруу замууд бий. Үүнийгээ шийддэг хэд хэдэн аргатай. Нэгдүгээрт. Жил бүр шинээр хөдөлгөөнд орж буй авто машиныхаа тоог хянадаг. Хамгийн сүүлийнхээр жилийн өсөлтийг нь 0.5 хувьд барихаар шийддэг. Өөрөөр хэлбэл нэг сая машины 0.5 хувь гэдэг чинь жилд 5 мянган машин шинээр хөдөлгөөнд оролцох эрх авдаг. Тэр эрхээ дуудлага худалдаагаар авдаг. Тэр дуудлага худалдаагаар авсан авто машины хөдөлгөөнд оролцох эрх нь 10 жилийн хүчинтэй. Өнгөрсөн хоёрдугаар сард болсон дуудлага худалдаагаар шинэ машины эрх нь 78 мянга орчим Сингапур доллар байсан. Манай мөнгөн дүнд шилжүүлвэл 110 сая орчим төгрөгөөр машин нь хөдөлгөөнд 10 жил оролцох эрхээ авч байна. Тэнд машин барина гэдэг өртөг өндөртэй. Бүх авто зогсоол төлбөртэй. Дээрээс нь хотын гол замуудын эд ачааллын үеэр төлбөртэй байдаг. Тухайлбал өглөөний 09 цагаас оройн 18 цаг хүртэл төлбөртэй байх жишээтэй. Машин болгон өөртөө карттай, тэндээс нь автоматаар төлбөр нь суутгадаг. Хүмүүс нь мөнгөө төлөөд картаа цэнэглээд явдаг. Хотын түгжрэлээ багасгах үүднээс тойруу замуудыг тавьсан.
Өөр нэг бодлого нь машины эрх авах хоёр янз. Дээр дурдсан нь болохоор бүх өдөр бүх цагт ашиглахаар авто машиндаа эрх авахыг дурдсан. Зарим нь зөвхөн амралтын өдрөөр бас ажлын бус цагаар хөдөлгөөнд оролцох эрх авдаг. Тэр нөхцлийг сонгосон хүмүүстээ татвар, замын татвараас хөнгөлөлт үзүүлдэг. Тэгэхээр сонголттой байна гэсэн үг.
 Миний бодлоор Улаанбаатар хотын замын хүчин чадлаас авто машины хүчин чадал хэт их болсон санагддаг. Авто машин ямар ч хяналтгүйгээр хилээр орж ирж байна. Үүн дээр тодорхой хугацаанд хяналт тавьж өгөх хэрэгтэй байх. Жилд 30-40 мянган машин нэмэгдээд л байвал одоо хэрэгжиж байгаа дугаарын хязгаарлалт ямар утгагүй болж таарна. Харин замаа бариад авто машиныхаа тоог уялдуулж байх хэрэгтэй. Энэ дээр нийслэлийн удирдлагууд зоригтой алхам хийх ёстой.

• Иргэдээ орон сууцжуулахдаа ямар бодлого баримталж байна?

Сингапур улс хүн амаа 100 хувь орон сууцаар хангаж чадсан. Үүний 85% нь засгийн газрын барьж өгсөн хөнгөлөлттэй орон сууцанд амьдарч байна. Тэр байгууллагыг нь Орон Сууцны Хөгжлийн Зөвлөл (Housing Development Board) гэдэг. Ашиг олохын тулд биш барихад гаргасан тэр зардлаар эргүүлж иргэддээ зардаг. Тэрийг нь ажилтай орлоготой татвар төлдөг хүмүүс авдаг. Ажилтай хүн бүрт Нэгдсэн Төвлөрсөн Санд (Central Provident Fund) сар бүр заавал хураамж төлдөг. Тэр сандаа цалингаасаа 20 хувийг өгч, хурмтлал үүсгээд, орон сууц аваад тэр хуримтлалаасаа сар бүрийн төлбөрөө төлчихдөг. Тэгэхээр иргэдийн үндсэн хэрэглээнд нь нөлөөлдөггүй.
Хувийн компаниуд үлдсэн 15 хувийг нь орон сууцаар хангадаг. Энэ нь зах зээлийн ханшаар зарагддаг үнэтэй орон сууц байдаг. Засгийн газрын орон сууц нь хувийн орон сууцны үнэтэй харьцуулахад 2-3 дахин хямд байдаг. Тэгээд анх удаа орон сууцанд орох гэж байгаа, гэр бүлтэй байх гэх мэт шаардлага тавьдаг. Манайх улс иргэдээ орон сууцжуулахдаа ч гэсэн гэр бүлтэй байх гэсэн заалтыг оруулж өгвөл илүү гэр бүлийг дэмжсэн оновчтой бодлого болох байх.

• Сингапурт олон хүн ажлын байртай байна. Үйлдвэрлэлийг хэрхэн дэмжиж хөгжсөн юм бэ?

1965 оноос тусгаар тогносон цагаас эхлээд гадны хөрөнгө оруулалтын таатай орчинг бүрдүүлж чадсан улс. Эхний таван жилийн үйлдэврлэлийг татвараас чөлөөлөх, дараагийн таван жил 50 хувь хөнгөлөх зэрэг бодлого баримталж ирсэн. Ингээд гадаадын хөрөнгө оруулалттай оёдлын, цахилгаан барааны, машин техникийн эд ангийн жижиг үйлдвэрүүд олноор байгуудлагсан байдаг. Энэ нь ажлын байрыг ихээр бий болгож ядуурлаас гарах том алхам болсон байгаа юм. Яваандаа Сингапурыг дэлхийн санхүүгийн төв болгох гэсэн зорилт тавьсан нь амжилттай хэрэгжсэн. Одоо Сингапурт гадаадын 150 банк ажилладаг. Дэлхийн мөнгө санхүүгийн багагүй хувь тэнд төвлөрч байна. Сингапурын хөрөнгийн бирж гээд дэлхийн томоохон хөрөнгийн бирж бий. Одоогийн байдлаар үйлдвэрлэлээсээ илүү санхүүгийн төв болсон. Мөн мэдлэг, боловсролын төв байхаар засгийн газар нь ажилласаар байна.
  Сингапур улс ази тивдээ загвар хот болж чадсан. Дээрээс нь өөрсдийнхөө энэ туршлага мэдлэгээ олон улсад хуваалцах хүсэлтэй байгаа. Үндэсний Хөгжлийн  Яамныхаа хажууд Дэлхийн Хотуудын Дээд Чуулга Уулзалт (World City Summit) гэсэн байгууллага байгуулсан. Тэгээд хоёр жил тутам чуулга уулзалт зохион байгуулдаг. 2014 оны 6 сарын эхээр энэ чуулга уулзалт Сингапурт болно. Манай хотын удирдлагууд ч гэсэн уригдсан байгаа. Үүгээрээ дамжуулаад олон улсад өөрсдийн туршлагаасаа хуваалцахыг зорьж байгаа юм. Энэ уулзалтын үеэр Сингапурын эцэг гэгддэг Ли Кван Ю-гийн (Lee  Kuan Yew) нэрэмжит хамгийн шилдэг хот шагнал гардуулдаг. Хот төлөвлөлт, хөгжүүлэлтэд дээрх шагнал  Нобелийн хэмжээний нэр хүндтэй шагнал болгох зорилготой ажээ.  

• Манай улсад хөрөнгө оруулалт хийх сонирхол Сингапурт хэр байгаа бол?

Ер нь ямар ч улсын хөрөнгө оруулагч нар өндөр өгөөжтэй зах зээлийг хайж байдаг. Манайхыг сонирхож байгаа хүмүүс мэдээж байгаа. Гол нь хууль эрхзүйн болоод хөрөнгө оруулалтын таатай орчинг хүсдэг. Манайд эдгээрийг сайн хангаж чадвал боломж их байгаа. Сингапур улсыг манай улсад ээлтэй улс гэж боддог. Манай томоохон бизнесмэнүүд анх Сингапураас электрон бараа зөөж бизнесээ эхэлсэн. Одоо ч гэсэн манай томоохон компаниуд Сингапуртай олон талаар хамтран ажиллаж байгаа.
 Тэнд газрын тос боловсруулах томоохон үйлдвэрүүд байдаг. Өөрсдөө газрын тосны нөөц байхгүй. Түүхий газрын тосоо гаднаас аваад бинзен болгож гаргаж байна. Яагаад тэнд тийм томоохон үйлдэврүүд бий болж байна гэхээр татварын орчин таатай, тогтвортой байгаагийн шинж. Улс төр эдийн засгийн байдлаас болоод байн байн өөрчлөөд байдаггүй. Хууль эрхзүйн байдлаа маш ойлгомтой, тогтвортой байлгаж чадаж байгаа юм. Иймээс л тэнд хөрөнгө оруулагч нар цугладаг.