Барилгын салбар хөгжиж байгаа талаар хэн бүхэн л ярих болсон. Иргэдийн орон сууцны эрэлт хэрэгцээ их буй учир барилгажилт эрчимжих нь тодорхой. Төрөөс иргэдийг орон сууцжуулах ажлын хүрээнд барилгын салбарт багагүй дэмжлэг үзүүлэх болсон төдийгүй иргэдийн орон сууц худалдан авах чадварыг нэмэгдүүлэх үүднээс орон сууцны ипотекийн зээлийг олгож эхэлсэн нь орон сууцны барилга олноор баригдах үндсэн нөхцөл болж байна. Энэ  үүднээс барилгын салбар хамгийн ашигтай салбараар тодорч үүнийг дагасан олон төрлийн бизнес цэцэглэх боллоо. Үүний нэг нь барилгын тусгай зөвшөөрлийн наймаа юм.
        Барилгын салбарт барилга угсралт, зураг төсөл боловсруулах, өргөх байгууламжийн, барилгын материал үйлдвэрлэлийн, нийтийн аж ахуйн гэсэн таван төрлийн тусгай зөвшөөрөл бий. Эдгээрээс барилга угсралт, зураг төсөл боловсруулах, өргөх байгууламжийн тусгай зөвшөөрлийг Барилгын хөгжлийн төв олгодог бөгөөд хамгийн их эрэлттэй байдаг нь барилга угсралтын тусгай зөвшөөрөл. Сүүлийн хэдэн жил барилгын тусгай зөвшөөрөл гаргуулна, гаргана, тусгай зөвшөөрөлтэй барилгын компани авна, зарна гэх зар цахим хуудас, зарын сонингуудаар үзэгдэх болж.
        Уул номоороо бол барилга угсралтын тусгай зөвшөөрөл авах хүсэлтэй аж ахуйн нэгжүүд Барилгын хөгжлийн төвд шаардлагатай материалыг бүрдүүлж өгөөд ажлын 30-35 хоногт багтаан хариугаа авах журамтай. Гэтэл хэн гэгч эрх мэдэлтэн Барилга, хот байгуулалтын сайдын баталсан журмаас гадуур яамны харъяа агентлагийн хийх ёстой ажлыг гүйцэтгээд байна вэ? Барилгын хөгжлийн төв нь барилгын зураг төсөлд магадлал хийх, сургалт судалгаа зохион байгуулах, инженерүүдэд зэрэг олгох гээд түм буман ажлын дунд толгой өндийх завгүй байгаа учир нэг сүйхээтэй нөхөр өмнөөс нь тусгай зөвшөөрөл олгох ажлыг зохион байгуулдаг болоо юу?
       Өнгөрсөн онд зураг төсөл боловсруулах тусгай зөвшөөрөлтэй 416 аж ахуйн нэгж дээр нэмж 104 тусгай зөвшөөрөл, өргөх байгууламжийн 87 дээр нэмж 36 тусгай зөвшөөрөл олгосон бол барилга угсралтын тусгай зөвшөөрөлтэй 2659 аж ахуйн нэгж байсан дээр нэмж 828 аж ахуйн нэгжид тусгай зөвшөөрөл олгосон байна. Эдгээрийн цаана хүсэлтээ гаргаад тусгай зөвшөөрөл авч чадаагүй өчнөөн компани бий. Тиймээс ямар нэгэн аргаар тусгай зөвшөөрөл авах арга сүвэгчилж, ар өврийн хаалга тэмтэрч гүйцгээх болно.
       Барилгын салбарынхан тусгай зөвшөөрөл олгох ажил удаашралтай, хүндрэлтэй байгаа талаар гомдоллодог. Уг нь Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2013 оны 05 дугаар сарын 07-ны өдрийн 89 тоот тушаалаар “Хот байгуулалтын бичиг баримт боловсруулах, барилга, байгууламжийн зураг төсөл боловсруулах, барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх, өргөх байгууламж, түүний эд ангийн үйлдвэрлэл, угсралт, засвар үйлчилгээ эрхлэх тусгай зөвшөөрөл олгох журам” шинэчлэгдсэн. Шинэ журмаар хот байгуулалтын баримт бичиг, барилга байгууламжийн зураг төсөл боловсруулахад хуучин 24 ажилбар байсныг 18, барилга угсралтын ажил гүйцэтгэхэд 24 байсныг 19, тусгай зөвшөөрлийн өргөдлийн маягт 10 байсныг 6 болгон тус тус цөөрүүлжээ.
        Мөн зураг төсөл боловсруулахад шаардагддаг байсан инженер, зургийн техникчийг бусад инженер орлон гүйцэтгэх боломжтой болсон бөгөөд барилга, угсралтын ажил гүйцэтгэх зарим ажилбар дээр тухайн ажлыг мэргэшсэн инженер хийх боломжтой гэж үзээд зөвлөх инженерийн шаардлагагүй болгосон. Мөн мэргэжилтэй ажилчид, техник, тоног төхөөрөмжийн бичиг баримт бүрдүүлэх зэргийг хүчингүй болгож өмнөх журмаасаа зарчмын хувьд багагүй хөнгөвчилсөн ч тусгай зөвшөөрлийн эрх олгох ажил удаашралтай хэвээр. Энэ байдлыг аж ахуйн нэгжүүд ихэд төвөгшөөж, амар хялбар аргаар тусгай зөвшөөрөл гаргуулах гэж элдвийн зүйл сэтгэх болсон байна.
        Барилгын тусгай зөвшөөрөлтэй компаний хувьд хэдэн давхар хүртэлх барилга барих зөвшөөрөлтэйгээс шалтгаалан үнийн хувьд 50-100 саяын хооронд байдаг хэмээн албан бус эх сурвалж хэлж байсан. Мөн барилгын салбарт ажилладаг нэгэн эрхмийн хэлж байгаагаар “Барилгын тусгай зөвшөөрөл гэж мафийн сүлжээ болсон, танил талгүй бол бүтэхгүй. Гадуур тусгай зөвшөөрөл 40-өөс  50 саяар зарж байна. Гаргаж өгдөг бизнес цэцэглэж байгаа,  тусгай зөвшөөрлийн цаана том авилгал цуугдаж байдаг” гэсэн юм.  
       Тусгай зөвшөөрлийн наймаа ийнхүү цэцэглэж байгааг барилгын салбарын төрийн албан хаагчид огтхон ч анзаарахыг хүсдэггүй бол хувийн хэвшил, төрийн бус байгууллагууд төрд ажилладаг зарим нэг хүний авилгал, эрх мэдлээ алдахгүйг хичээсэн “шунал”-тай холбож тайлбарладаг. Тусгай зөвшөөрөлтэй барилгын компаниуд дотор ганц ч мэргэжлийн инженер, ажилчингүй компани олон бий. Ямар нэг аргаар тусгай зөвшөөрөл аваад бригад хөлслөн барилга бариулаад өндөр үнээр зарж ашиг олох сонирхолтой хүн олширсон.
       Иймэрхүү компаниуд хамгийн хямд материалаар, хамгийн чанаргүй барилга барихаас гадна хөлсний ажилчдынхаа цалин мөнгийг өгөхгүй зугтаж алга болох, дутуу бодож өгөх явдал их байдаг байна. Уг нь Барилгын хөгжлийн төв тусгай зөвшөөрөл олгохдоо тухайн компаниудтай Хариуцлагын гэрээ байгуулдаг бөгөөд улиралд нэг удаа  ажлын тайланг нь хүлээн авч хянах үүрэгтэй. Харин арын хаалгаар олгогдсон тусгай зөвшөөрөлтэй компаний үйл ажиллагааг хэн яаж хянадаг нь тодорхой бус. Хаана юу хийж явааг нь ч мэдэх аргагүй гэнэ.
         Хэдэн жилийн өмнө Монголчууд уул уурхай гэж хөөрцөглөж эхэлж байх үед ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийн бизнес замбараагаа алдаж, алгын чинээхэн цаасыг хил даван наймаалцаж байв. Гэхдээ энэ нь алгын чинээ цаас төдий биш эх орны минь газар шороог хайр найргүй ухаж төнхөх том аюул байсныг эрх мэдэлтнүүд одоо л анзаарч, халаглаж сууна. Аргагүйн эрхэнд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч энэхүү тусгай зөвшөөрлийн бизнесийг хязгаарлахын тулд ашигт малтмалын хайгуулын зөвшөөрлийг шинээр олгохыг хориглох хуулийн төсөл санаачилсан билээ.
       Харин энэ явдал одоо барилгын салбарт давтагдаж байна. Тусгай зөвшөөрөл эзэмшдэг хамаа намаагүй барилгын компани олширсноос чанаргүй олон барилга сүндэрлэж, аюулгүй байдал ч алдагдсаар. Мэргэжлийн ганц инженергүй компани яаж ч хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг хангаж ажиллах вэ дээ. Ашгийн хойноос үхэн хатан тэмцэж буй тул чанарыг харгалзана гэж бүр худал болно.
         Ийм хүмүүс зөв шударгаар ажиллаж амьдрал ахуйгаа залгуулдаг жинхэнэ бүтээн байгуулагч барилгын олон компаний нэр төрийг хоморголон гутааж, “барилга”-ынхан осол аваар гаргадаг, чанаргүй юм хийдэг гэсэн ойлголтыг нийгэмд өгөх болсон. Тусгай зөвшөөрөл аваад барилга барьдаггүй юмаа гэхэд дор хаяж 40 саяар зараад ахиухан мөнгө олчихно. Гэвч энэ бүхний цаана иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрх зөрчигдөж буйг салбарын яам, сайд дарга нар нь эрхбиш анзаараасай.
        Өмнө нь барилгын тусгай зөвшөөрлийг 118 хүний гарын үсгийн зөвшөөрлөөр, нэг ч төгрөгийн төлбөргүй олгодог байсан. Гэтэл Улсын тэмдэгтийн тухай шинэ хуулийн дагуу 2,5 сая төгрөгөөр олгодог болсон нь тусгай зөвшөөрлийг наймааг улам бүр эрчимжүүлсэн гэх юм билээ. Түүнчлэн нөгөө алдарт “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрийн хүрээнд Засгийн газраас барилгын зөвшөөрөлтэй компаниудад тодорхой хөнгөлөлт, урамшуулал өгөх, бодлогоор дэмжихээр болсон нь ч үүнтэй холбоотой аж. Төр засгийн ивээлд багтаж ашиг олох гэсэн харалган бодолдоо хөтлөгдөж барилгын салбарт авилга, хээл хахуулийг цэцэглүүлэх болсон нь харамсалтай.
      Тэгвэл барилгын салбарт үүрлээд буй энэхүү хууль бус бизнесийг хэрхэн таслан зогсоох вэ? Өвчнийг анагаахын тулд юуны өмнө шалтгааныг нь тодорхойлдог. Тэгж байж зөв онош тавьснаар үр дүнтэй эмчилгээ хийдэг. Харин барилгын тусгай зөвшөөрлийн наймаа ингэж дэлгэрч байгаагийн шалтгааныг хайвал төрд шургалсан зарим хүний эрх мэдэл гэж дүгнэхэд хүрч байна. Учир нь тусгай зөвшөөрөл олгох эрх бүхий газар нь салбарын яамны харъяа агентлаг болох Барилгын хөгжлийн төв. Хичнээн ар өврийн хаалга хэрэглээд тусгай зөвшөөрөл энэ газраас л гарч байгаа. Тэгэхээр яалт ч үгүй авилгал авч, зуучилж өгч буй нэг эрх бүхий албан тушаалтан энэ бизнест оролцож байгаа гэсэн үг.
         Тиймээс энэ хэл амны бай болоод байгаа тусгай зөвшөөрөл олгох ажлыг салбарын Сайд амласан ёсоороо мэргэжлийн төрийн бус байгууллагуудад нь шилжүүлчихвэл байдал арай дээрдэхсэн. Харин хяналтын тогтолцоогоо улам чангатгаад, хариуцлагыг нь өндөржүүлээд өгвөл хүнд суртал, авилга хээл хахууль нь аяндаа арилж, чанаргүй барилга гэх нэр томъёо ч үгүй болох биз. Гадны барилгын мэргэжилтнүүд манай барилгын чанар, аюулгүй байдлыг хянах хяналтын тогтолцоо сул байгааг шүүмжилж байгааг олонтаа сонссон. Тэгэхээр хянаж чадахгүй байж энэ олон зөвшөөрөл олгох хэрэг байгаа ч юмуу. Эсвэл аль нэг ажлаа бүрэн гүйцэд хийж чадахгүй байж салбарын бүхий л ажлыг өөр дээрээ төвлөрүүлэх шаардлага байгаа ч юмуу.
       Барилга барина гэдэг эвлүүлдэг тоглоом өрж тоглохтой адил зүйл биш. Энэ бол маш олон хүний амь нас, эрүүл мэнд, ажил амьдралтай холбогдох чухал салбар. Тиймээс хүний аюулгүй, эрүүл, тав тухтай амьдрах орчин бүрдүүлдэг салбар гэдэг утгаараа барилгын тусгай зөвшөөрлийн хууь бус бизнесийг анхааралдаа авч цэгцлэх цаг нь болсон гэдгийг сануулах үүднээс энэхүү нийтлэлийг бичиглэлээ.

Сэтгүүлч: Б.Цолмонтуяа