Бетоны өгөршлийг тодорхойлох
        Бетон ба төмөрбетон бүтээцүүд нь ашиглалтынхаа явцад чанарын алдагдалд орж,улмаар эвдрэлд ордог. Хортой орчны үйлчилэлд арматур ба бетоны тэсвэрлэх чадвараар бүтээцийн эдэлгээний хугацааг тодорхойлдог. Хэрвээ бетон бүтээц ашиглалтынхаа явцад цохилт, таталт, үрэлтийн болон шахалт гэх мэт гадны хүчний үйлчлэлд хагарч, цуурч, эмтэрч, бутарч, хугарч эвдрэлд орж байвал түүнийг өгөршил гэхгүй харин механик гэмтэл гэнэ.  Эвдрэл үүсэхүйц тийм механик хүч үйлчлээгүй байхад бетон ямарнэг хэмжээгээр чанараа алдах үзэгдлийг бетоны өгөршил буюу зэврэлт \корози\ гэнэ. Бетоны өгөршилд зөвхөн түүний өгөршлөөс гадна түүний дотор байгаа арматурын корози бас орно. Бетон төмөр бетон бүтээц эдлэлүүд нь тухайн барилгын зориулалт, байршил, хүрээлэн буй орчны нөлөөлөл, цаг уурын нөхцлөөс хамааран янз бүрийн нөхцөлд ашиглагддаг. Зарим үйлдвэрийн барилгын бетон бүтээц эдлэлүүд нь химийн үйлдвэрлэлийн барилгад цутгагдаж угсрагдсан бол тухайн үйлдвэрийн нөхцлөөс ялгарах хортой хий, шүлт, хүчлийн үйлчлэлд автаж байхад усан техникийн байгууламж болон олон нийтийн зориулалттай барилгын суурийн хэсгийн бетон усны үйлчилэлд байнга норж хатаж хөлдөж гэсч цэнгэг болон янз бүрийн давстай усанд угаагдаж нарны радиацад байнга орж байдаг. Эндээс харахад орон сууцны барилга, хөдөө аж ахуйн барилга, хамийн үйлдвэрийн барилгын бетон эдлэлүүдийн ашиглалтын нөхцөл хоорондоо эрс тэс өөр байна. Хортой үйлчлэлүүд нь бетон бүтээцэд нэгэн зэрэг богино хугацаанд үйлчилж эвдрэлд оруулдаггүй онцлогтой бөгөөд аажмаар бетоны бүтцийг бүрдүүлэгч зарим хэсгийг зөөвөрлөж нэгээс нөгөөд шилжүүлэх эсвэл дотор нь үүссэн жижиг ан цавыг томруулах замаар бүтцийг эвдрэлд оруулна. Үүний нөлөөгөөр бетон бүтээцийн нас богиносдог. Хортой хий нь бетоныг эвдрэлд оруулаад зогсохгүй түүний гүнд нэвчин орж төмөрбетон бүтээцийн арматурыг идэж зэврүүлж, улмаар хөндлөн огтлолыг нарийсгаж бетонтай барьцалдах шинж чанарыг сулруулдаг.  Үйлдвэрийн хорт бодис ба атмосферын үйлчлэлээр бетон 15-75% хүртэл өртөж, эвдэрч байгаа нь тогтоогдсон байна. Бетоны өгөршилд оруулдаг үндсэн хортой үйлчлэл нь шингэн эсвэл хийн төлөвт байдаг. Мөн эдгээр нь янз бүрийн хосолсон байдлаар үйлчилж болно. Бетоныг хортой үйлчлэлд оруулдаг шингэн нь орчны температур, даралт, химийн нэгдлийн агууламж, тухайн шингэний хөдөлгөөний хурд, хийн орчны хувьд концентраци тухайн хийн усанд уусах чадвар, орчны температур чийглэг  зэргээс хамаардаг. Бетоныг хатуу бие болох давс, аэрозол, тоос гэх мэт өгөршилд оруулж болно. Ялангуяа үйлдвэрлэл хүчтэй хөгжиж байгаа өнөө үед төвлөрсөн томоохон суурин газруудын үйлдвэрээс ялгарсан их хэмжээний хортой утаа, хий ялгарч уур байгаа байдалтай устай нэгдэж хүчил, шүлтийг үүсгэн бетоны гадаргуугаас өгөршилд оруулж байна.
Бетоны өгөршлийн ангилал  

        Цахилгаан өгөршил нь төмөр бетон дотор байрлах арматурын катодын хэсэгт үүссэн анодын эвдрэл юм. Бетоны туяаны ионжсан цацраг идэвхит туяаны урсгалын нөлөөгөөр бетоны өгөршил, шинж чанар өөрчлөгдөнө. Бетоны туяаны өгөршил нь цементэн чулууны хэмжээ ба туяаны цацрах хэмжээнээс хамаарна. Урсгал усны элэгдлийн нөлөөгөөр чулуун материалын элэгдлийн үйрмэг жижиг хэсгүүдийг уусгасны үр дүнд бетоны гадаргуугын үеийн элэгдлийн процесс явагдана. Элэгдлийн процесс хурдассанаас бетоны гадаргууг гэмтээгээд зогсохгүй дүүргэгч чулуу ба бусад том фракцуудыг элэгдүүлдэг.
         Нэгэнт хортой орчны үйлчлэлд бетон өгөршилд ордог нь тодорхой байгаа учир бетонон барилга байгууламжинд тавигдах удаан эдэлгээний шаардлагыг хангах зорилгоор тухайн бетоны хортой орчны үйлчлэлээс хамгаалах эсвэл бетонд үйлчлэх хортой орчны үйлчлэх чадварыг сулруулах гэх мэт арга хэмжээ авч болно.
         Ашиглалтын явцад бетоны гадаргуугаас гүн рүү хортой бодис /хий, шингэн/ нэвчих замаар өгөршилд оруулж байгаа тул юуны өмнө бетоныг ус хий нэвтрүүлэхгүй нягт бүтэцтэй хийх хэрэгтэй. Иймээс өгөршилд тэсвэртэй, удаан эдэлгээний шаардлага хангасан бетон гаргаж авахын тулд юуны өмнө тухайн бетоны ашиглагдах орчин нөхцөл ба хүрээлэн буй орчны нөлөөг судлах хэрэгтэй. Жишээ нь нуурын эрэг орчимд арматурын зэврэлт, өгөршил явагдах магадлал илүү. Бетоныг бэт бэх чанартай болгоход дүүргэгч, холбогч материал-цемент түүний эрдсийн найрлага ихээхэн үүрэгтэй бөгөөд тэдгээрийн устай урвалд орсны үр дүнд үүссэн гидрат нэгдлийн талсжилт бетоны чанарыг сайжруулдаг болохыг олон эрдэмтэд баталсан байдаг.
Цементийн чулууны өгөршил ба бетон дахь шингэний хортой орчин
        Цементэн чулууны нэг бүрдүүлэгч болох Ca(OH)2, 3CaO*Al2O3*6H2O бүтээгдэхүүнд зөөлөн ус, хүчил, зарим давсны уусмал, хүчиллэг хий үйлчилснээр мөн температурын үйлчлэл, органик ба органик бус бодисын нөлөөгөөр өгөршилд орно. Эдгээр нөлөөлөл нь зэрэг болон дангаараа, механик хүчтэй хамт үйлчлэх учраас эвдлэх хүч ихтэй байна. Аливаа хатуу биетийн хэсгүүдийн гулсалт буюу уусах чанараас барьцалдах эрдэс материалын талст бүтэц бүрэлдэн тогтох хурд, хатуу хэсгүүдийн хоорондын харилцан үйлчлэлийн хурдаас цементэн чулууны өгөршил ус тэсвэрлэлт хамаардгийг А.А.Новопашин туршилтаар баталсан байна.
          Цементэн чулууны нунтаглалт сайжрах тусам уусалт хурдасч шинэ нэгдлийн хэмжээ ихсэж байгаа тул цементэн чулуу улам нягтарч ус шингээлт багасч бат бэх дээшлэх тул эцсийн үр дүнд цементэн чулууны өгөршил тэсвэрлэлт, хүйтэн тэсвэрлэлт сайжирна. Амьдралд тохиолддог байдлаар  нь цементэн чулууны өгөршлийн орчны үйлчлэлээс хамааруулж 3 хэлбэрт хувааж авч үздэг.
           Өгөршлийн 1-р хэлбэр нь цементийн гидратацийн үед ялгарч байгаа чөлөөт кальцийн гидроксидын уусалтаас эхэлнэ. Бусад бодисыг уусгаагүй зөөлөн ус цементэн чулуунд үйлчилснээр Ca(OH)2-н угаалт хүчтэй явагдана. Ийм зөөлөн усанд бороо, уулын гол, конденсат, усан хангамжийн ба намгийн ус багтана. СаО-д шилжүүлэн тооцсоноор 3 сар бэхжсэн цементийн чулуунд 10-15% кальцийн гидроксид агуулагддаг. Түүнийг зайлж угаасны дараа СаО-н концентрац багассанаар (1.1 г/л-ээс бага) кальцийн гидросиликат ба гидроалюминатын задрал эхэлнэ.
       Таних тэмдэг: Бетоны гадаргууд цагаан толбууд үүссэнээр угаагдах процесс явагдаж байгааг таних боломжтой. Энэ төрлийн өгөршил нь усны даралт дор ажилллах бүтээц ба нимгэн ханатай бүтээцэд нэлээд аюултай.
            Өгөршлийн 2-р хэлбэр нь хүчил, хүчиллэг хий ба бусад идэмхий бодисууд цементийн чулууны гидроксидод үйлчилж амархан уусдаг давснууд бий болсноор үүснэ.Үүнийг хүчлийн ба магнезиль өгөршил ч гэж нэрлэдэг. Цементэн чулуунд чөлөөт нүүрстөрөгч диоксид агуулсан ус үйлчилснээр Са(СО)3-ийг эвдэж сайн уусдаг кальцийн бикокарбонат үүссэнээр өгөршил явагдана. CaCO3+CO2+H2O=Ca(HCO3)2 Устөрөгчийн зэрэг рН<7 байхад ч хүчлийн уусмалын үйлчлэлээр хүчлийн өгөршил явагдана. Үйлдвэрийн хаягдал усанд чөлөөт хүчлүүд ихээр тохиолдох бөгөөд эдгээр нь хөрсөөр дамжин бетон суурь, коллектор болон бусад газрын хөрсөнд байгаа бетонон байгууламжуудыг эвддэг. Хүхэрт хийнээс мөн адил хүчил үүсдэг. Үйлдвэрийн хаягдал SO2-оос гадна бусад хүчиллэг хий, хлор, хлорт устөрөгч агуулагддаг. Хүчил кальцийн гидроксидтэй химийн урвалд орж эзэлхүүнээ тэлдэг давснууд (СаSO4+2H2O) үүсгэнэ. Үүнээс гадна хүчлийн кальцийн силикатыг ч эвдрэлд оруулна. Хөрсний ус ба далайн усанд их хэмжээгээр ууссан магнийн давсууд кальцийн гидроксидтой урвалд орсноор өгөршилд оруулдаг. Магнийн давсны нөлөөгөөр цементэн чулууны эвдрэл дараах урвалаар явагдана.
          Ca(OH)2+MgCl2=CaCl2+Mg(OH)2 Ca(OH)2+MgSO4+2H2O=CaSO4*H2O+ Mg(OH)2 Энэхүү урвалуудын дүнд бетон угаагдаж усанд уусамтгай давсууд (хлорт кальци, хоёр уст сульфат кальци) үүсэх бөгөөд эдгээр нь органик ба органик бус хүчлүүдийн адилаар цементэн чулууг хурдан эвдрэлд оруулна. Цууны, давсны хүчлүүд нь идэмхий чанар өндөртэй байдаг онцлогтой. Мал аж  ахуйн болон гахайн байр нь чийглэг ихтэй орчин учир өгөршлийн онцлог процесс явагддаг. Ханасан болоод ханаагүй өөхний хүчлүүд нь (олейны, стеарины гэх мэт) кальцийн гидроксидтай урвалд орж саванжиж цементэн чулууг эвдрэлд оруулна. Үүнээс гадна өөхний хүчлийн шинж чанар бүхий хөвөнгийн, маалингийн болон загасны өөх мөн адил хортой нөлөөтэй. Нефт, нефтийн бүтээгдэхүүн (керосин, бензин, нефтийнтос...), нафтений хүчил, хүхрийн нэгдэл агуулаагүй бол бетонд өгөршил үзүүлэхгүй. Харин нефтийн бүтээгдэхүүн нь бетоныг амархан нэвчиж гарна. Нүүрсний нэрэлтээс гарсан бүтээгдэхүүн фенолын агуулгатай бол бетонд идэмхий нөлөө үзүүлдэг байна. Амиакийн селитр ба сульфат аммонт бетонд ихээхэн хор нөлөөтэй. Үнэндээ нитрит аммониос (NH4, NO3) бүрдэх аммиакийн селитр гидролизид орж усанд хүчиллэг урвал үүсгэнэ. Кальцийн хлорид нь Са(OH)2 –ийн уусалтыг түргэтгэж өгөршлийг хурдасгах бөгөөд фосфорын бордоо дотроос монокальцийн фосфат Ca(H2PO4)2, гөлтгөнө болон чөлөөт фосфорын хүчил агуулсан суперфосфат идэмхий чанар өндөртэй.
         Өгөршлийн 3-р хэлбэр нь урвалын үндсэн бүтээгдэхүүнээс илүү их эзэлхүүнтэй нэгдлүүд үүссэнээс дотоод хүчдэл үүсч хагаран сульфоалюминатан ба шүлтийн өгөршил явагдана. Амьдрал дээр аль нэг өгөршлийг тодорхойлоход төвөгтэй, ялангуяа нэг ба хоѐрдугаар хэлбэрийн өгөршлийг ялгахад хүндрэлтэй байдаг. Сульфатын ион агуулсан далайн, хөрсний ус болон бусад эрдэсжсэн ус цементэн чулууны гидроалюминат үйлчилснээр сульфальюминатан өгөршил явагдана.
          Бетоны сульфалюминатын өгөршилтэй тэмцэх зорилгоор C3S багатай буюу сульфатад тэсвэртэй портландцементийг (C3S<50,C3А<5, C3А+ C3AF<22% найрлагатай чулуунцарыг нунтаглаж гаргаж авдаг) хэрэглэнэ. Ийм цементийг халуун, хүйтэн, ээлжилсэн үйлчлэл, цэнгэг усны үечилсэн үйлчлэл, сульфатыг агуулсан усны байнгын үйлчлэлд ажиллах бетон, төмөрбетон бүтээц эдлэлийг хийхэд хэрэглэнэ. Шүлтийн өгөршил 2 хэлбэрээр явагдана. Энэ нь шүлтийн концентрацтай уусмал цементэн чулуунд үйлчлэх эсвэл цементийн чулуунцарт байгаа шүлтийн үйлчиллээр илэрнэ. Шүлтийн уусмалуудын (KOH, NaOH) үйлчлэл ба агаараас СО2 шингээснээр цементэн чулууны нүх сүвэнд шүлтийн карбонизаци явагдана. Мөн ууршилт явагдаж байгаа гадаргуугын нүх сүвэнд (тухайлбал бетонон шалны гадаргууд) Na2CO3*10H2O ба K2CO3*15H2O-ийн талстууд хуримтлагдана. Нүх сүвэнд үүссэн талсжилтын даралт цементэн чулууны бүтцийг эвдэж улмаар бат бэхийг бууруулна. Кальцийн альюминатын агуулга өндөртэй цемент шүлтийн үйлчлэлээр хүчтэй эвдрэлд орох натри ба калийн уусамтгай алюминат үүснэ.
         Химийн үйлдвэрийн барилга, байгууламжид голдуу шүлтийн өгөршил явагддаг. Цементийн чулуунцар тодорхой хэмжээний шүлтийн нэгдлийг үргэлж агуулж байдаг. Бетоны дүүргэгчид нэн ялангуяа элсний найрлагад урвалжих чадвартай цахиурын модификаци болох опал, халцедон, галт уулын шил агуулагддаг. Эдгээр нь ердийн температурт цементийн шүлттэй урвалд орж бетоныг эвддэг. Энэ урвалын дүнд урвалжих чадвартай дүүргэгчийн гадаргууд хөөлт бүхий өтгөн, цагаан өнгийн хурдас буй болж бетоны гадаргууд сүлжээ үүсч зарим газарт хөөлт үзүүлж халцарч холцруутна. Бетоны эвдрэл нь барилга байгууламжийг барьж дуусгаад 10-15 жилийн дараа ч гарах магадлалтай. Хэрэглэж байгаа дүүргэгч материал урвалжих чадвартай тохиолдолд шүлтийн агууламж 0.6%-иас ихгүй портландцемент хэрэглэх ба идэвхит эрдэс нэмэлттэй цемент хэрэглэнэ.
Бетоны (цементэн чулууны) өгөршлийн ангилал
         Ашиглалтын явцад бетонд үүсэх өгөршлийг ерөнхийд нь Физик ба химийн өгөршил гэж ангилна. Олон удаагийн хөлдөлт гэсэлтийн улмаас бетоны эдэлхүүнд байгаа өчүүхэн нүх сүв томорч (нүх сүвийн суваг дотроосоо усанд угаагдаж томорсон) эсвэл гадаргуугаас эхлэн эмтрэх замаар эвдрэлд орох үзэгдлийг физик өгөршил гэнэ. Химийн өгөршил гэж химийн процесс явагдах замаар эвдрэлд орох үзэгдлийг химийн өгөршил гэнэ.
         
     Физик-химийн үйлчлэлтэй орчинд барилга  байгууламжийн эдэлгээний хугацааг хэвийн хангах зорилгоор эдлэхүүн ба бүтээцийг бэлтгэхэд хэрэглэгдэх нөхцөлд нь  тохирсон тэсвэртэй байж чадах барилгын материал хэрэглэх, бүтээцийн оновчтой шийдэл сонгох ба хортой орчинд хамгийн бага өртүүлэх буюу түүнийг арилгах нөхцөлийг бий болгох нь бүтээцийг өгөршлөөс хамгаалах арга хэмжээ болно. Ямар орчин цементэн чулууг өгөршилд оруулж байгааг шинжлэх, цаашилбал цементийн чулууны ямар нэгдэл ямар хувиралд орж байгааг нарийн тогтоох хэрэгтэй.
Бетоны өгөршлөөс хамгаалах аргууд
          Манай орон одоогоор бетоны өгөршлөөс хамгаалах өөрийн гэсэн стандарт норм дүрэм байхгүй бөгөөд ихэвчлэн Орос улсын стандартыг мөрдлөг болгон ашиглаж байна. Бетоны эдэлгээг хурдасгахын тулд СНиП 2. 03. 11-85 –д заасан “Барилгын бүтээцийг өгөршлөөс хамгаалах” шаардлагуудыг биелүүлэх хэрэгтэй. Нэгдүгээр төрлийн  өгөршилд оруулахгүй тулд Ca(OH)2 –ийн талстыг усанд уусч угаагдан гарахаас хамгаалах хэрэгтэй.
 1-р төрлийн өгөршлөөс хамгаалах технологийн арга:  

Хийцийн чиглэлийн арга:

        Холбогч бодисуудын бат бэхийн өсөлт нь усан пастуудад уян налархай үйлчилгээ үзүүлэхэд нөхцөлдсөн байх ба 0.5%-ийн нэмэлт бодис хийснээр жигд уян налархай чанартай пастын усан хатуулгын харьцаа 20-25 хувиар буурах ба энэ нь холбогч бодисын найрлагаас хамаарна. Цементэн найрлагын бүтцийн эвдрэлийг аморф бүтцийн цахиурт элемент агуулсан идэвхтэй эрдэс нэмэлтүүдийг хэрэглэснээс үгүй болгож болно. Тэдгээрийн үндсэн үйлдэл нь бэхжилтийн систем дэх кальцийн гидроксидын концентрацийг бууруулах бөгөөд ингэснээр материалуудын удаан эдэлгээ, бат бэх байх нөхцөл хангагдана. Кальцийн гидроксид нь бичил цахиурын нэгдэлтэй харилцан үйлчлэлд орсноор кальцийн доод суурьт гидросиликат үүсгэн бетоны бүтцийг бэхжүүлэн улмаар байгууламжийн ашиглалтын хугацааг нэмэгдүүлнэ. Бетонд бичил цахиурын нэгдлийн нэмэлтийг анх 1952 онд Норвегийн Осло хот дахь хонгилийг барих үед хэрэглэсэн.    
 

         Электролитийн үйлчлэл:  Электролитийн дотроос шүлтэт металлуудын карбонатууд болох поташ бакальцижуулсан содыг өргөн хэрэглэдэг. Тэдгээр нь бетоны гидротацийн процессийг хурдасган, кальцийн гидроксидтай саармагжуулах чадвартай бөгөөд зохиомол чулууны хэлбэрших нөхцөлийг сайжруулах ашигтай арга юм. Шүлтийн металлын карбонатууд нь портландцементийн гидротацийн процессийг идэвхжүүлснээр бэхжилтийн хурд эрс нэмэгддэг байна.
Хоёрдогч хамгаалалт
     Өнгөлөх бүрхэвчүүд нь бетоныг шингэн орчны үйлчлэл, хөрсөн дэх үйлчлэл, наамал бүрхэвчүүдийн механик гэмтлээс хамгаалах зорилготой.

          Эдгээр нь гол төлөв усан байгууламжуудын бетонд (усан сан, сувгууд, тулгуур хана, резервуар гэх мэт) ашиглах ба ус үл нэвтрүүлэх чадварыг үндэс болгон тагт, зоорийн хана, шал, гражийн барилга, гүүрийн барилга, үйлдвэрлэлийн шал, туннель болон гадна фасадны шавардлага, чулуун өргийн хэвтээ босоо завсрын зуурмагт хэрэглэнэ.
Нийлэг бетонон өнгөлгөө:
       Бетонд үүссэн үүр нүхнүүд нь цементэн хольцоор дүүргэгдсэн  жижиг хэсгүүдээс бүрдсэн нэг төрлийн каркас гэж үзэж болно. Гэхдээ бетон бэхжсэнийхээ дараа сүвэрхэг бүтэцтэй байдаг ба түүний нүх сүвүүд нь агаараар буюу усаар дүүрсэн байдаг. Тэдгээрийг бат бэх материалаар бөглөснөөр бетоны үзүүлэлтийг бүхэлд нь сайжруулж болно. Энэ нь бетонд янз бүрийн давирхайгаар түрхэлт хийх явдал юм. Зөвхөн бетоны бат бэх сайжраад зогсохгүй эдэлгээний хугацаа нэмэгдэн, капиляр ус шингээлт багасч, гулзайлт ба шахалтын бат бэх өсч, идэмхий орчныг тэсвэрлэх чадвар нэмэгдэж, гадаргуугийн бэхжилт явагдаж байдаг. Энэ үзүүлэлтүүд нь төмөрбетон бүтээцэд үнэт чанарууд байх ба замын байгууламжуудын гадаргуугын боловсруулалт, өнгөн гадаргуунууд дахь боловсруулалтанд сайн нөлөө үзүүлнэ.
Дисперсэн арматурчлах өнгөлгөө:
        Сүүлийн жилүүдэд өгөршилд ордоггүй механик бат өндөртэй нүүрсний ширхгээр хийсэн тусгай туузнууд болон даавуунуудыг өргөн хэрэглэдэг боллоо. Тэдгээр нь бүтээцийн даацын чадварыг нэмэгдүүлэх бөгөөд, арматур зэвэрч өөрийн ажиллах чадвараа алдахгүй байх нөхцлийг бүрдүүлнэ. Жишээ нь: Бусад бүтээгдэхүүнүүд (хөнгөн цагааны сульфат гэх мэт). Хэрэв ачаалал нэмэгдсэн бол бүтээцийн даацын чадварыг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй.