Барилгын чанарыг бид өмнө нь салбарт мөрдөгдөж байгаа салбарын хууль тогтоомж, норм стандартын мөрдөлтийн хэмжээнд хайж бэдэрсэн бол энэ удаад салбарын бас нэгэн бэрхшээл болоод байгаа Барилгын салбарын боловсон хүчний асуудлыг хөндөж бичлээ.
         Удаа дараагийн чуулга уулзалтууд, салбарын хэмжээний  асуудал тавьсан хурал зөвлөлгөөнүүдэд хурцаар тавигддаг нэг сэдэв нь энэхүү барилгын салбарын боловсон хүчний асуудал юм. Барилгын салбарт сүүлийн жилүүдэд шинээр 10-15 000 ажлын байр бий болдог ба харин шаардлагатай байгаа нийт ажлын байр нь 30 мянгаас дээш давдаг аж. Ялангуяа 2014 онд 60.000 ажлын байр шинээр бий болгож байж өмнөө тавьсан зорилтуудаа бүрэн хангана гэж үзжээ.
        Хятад болон Ардчилсан Солонгос улс зэрэг орнуудаас жилд 20.000 гаруй ажилчин ирж тус салбарт ажилладаг гэж үзвэл дотоодод бий болох болон гадаадын ажиллах хүчийг нэмээд ч даруй 10-15 мянган ажлын байр цаана нь сох дутах аж. Тэгвэл энэхүү дутагдал ямар хор уршигтай вэ?

            Монгол улсын хэмжээнд барилга угсралт, материалын үйлдвэрлэл, менежментийн чиглэлээр дээд боловсролтой мэргэжилтэн бэлтгэдэг  их дээд сургууль 2 бий. Тэдгээр сургуулиас Архитектор, Халаалт агаар сэлгэлт, Авто замын барилга, Ус хангамж, ус цэвэрлэгээ, Усны инженерийн байгууламж, Барилгын бүтээц эдлэлийн технологи, Иргэний ба Үйлдвэрийн барилга байгууламж, Барилгын менежмент гэх мэт бакалаврын зэрэг авч, жилд 500-550 орчим “инженер” төгсдөг аж.
            Гэтэл одоогоор шаардлагатай байгаа инженерийн тоо түүнээс хэд дахин их буюу 1500-2000 ИТА /Инженер техникийн ажилчид/-ны хэрэгцээ байна. Эдгээр ИТА-ууд дөнгөж төгссөн биш 3-5 жил ажилласан дадлага туршлагатай байх шаардлагыг ажил олгогчид тавьдаг. Тиймээс шинээр төгсөгчдийг ажиллах чиглэлээр нь /зураг төсөл, угсралт, менежмент, материал, хяналт гэх мэт/ сүүлийн төгсөх жилд нь дадлагажуулах ажил нэн чухал байна.
            Монгол улсад өнөөдрийн байдлаар  барилга угсралтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч 1548 аж ахуйн нэгжүүд байдаг ч туршлагатай ИТА-аар цангасан байдаг. Ялангуяа мэргэжлийн өндөр зэрэгтэй инженерүүд дутагдалтай байна.  
Үүний нэг илрэл нь өнгөрсөн оноос эхэлж өнөөдрийг хүртэл үргэлжилж байгаа Тусгай зөвшөөрлийг сунгах, шинээр олгох журамд шинээр буй болсон үйл ажиллагаа  юм. Ямар ч бүртгэлгүй, аль компани дээр яваа нь мэдэгдэхгүй олон ИТА, мэргэжилтэй ажилчдыг бүртгэлд оруулаад ирэхээр олон компаний нэр дээр зэрэг бичигдсэн байдал илэрч зарим копаниудын хувьд ИТА олж бүртгүүлнэ гэдэг хүнд ажил болоод байх жишээтэй.
            Тэгэхээр шаардлагаа багасгах эсвэл Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч аж ахуйн нэгжээ цөөлөх шаардлага хөндөгдөж байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр сайн төслийн менежер, салбарын тухайлсан чиглэлүүдээр , байгаль орчны, газар дээрхи болон гүний хүнд хийцийн, зохион бүтээх чиглэлийн, ерөнхий төлөвлөлт, хот төлөвлөлтийн, усны болон салхины эрчим хүчний, холбоожуулалт, сансрын, гидрогеологи, геотехникийн, төрөл бүрийн нарийвчилсан тооцооны гэх мэт  нарийн мэргэжлийн ИТА-чдын шаардлага өндөр байна.
            Энэ чиглэлээр мэргэжилтэн солилцож сургах эсвэл төлөвлөгөөтэйгээр гадаадад мэргэжил дээшлүүлэх шаардлага бас л тулгараад байна.
 
Мэргэжил сургалтын төвүүдэд бэлтгэгдэж буй ажиллах хүчний чадамжийг сайжруулах, бэлтгэгдэж буй суралцагчдын тоог нэмэх
 
            Монгол улсын хэмжээнд мэргэжлийн боловсрол олгодог 73 байгууллага 189 чиглэлээр мэргэжил олгож байна. Үүнээс барилгын чиглэлийн МСҮТөв 36 байгаагаас жилд дунджаар 14000-15000 орчим хүн төгсгөдөг байна. Эдгээр боловсон хүчнүүд тэр бүр барилга дээр ажилладаггүй ба 60-70 гаруй хувь нь ажилтай болж цаашаа ажил амьдралын мөр хөөдөг бол үлдсэн хувь нь мэргэжлийн гэрчилгээгээ халаасалсаар өөр ажлын эрэлд гардаг аж.
            Энэ нь нэг талаар тэтгэмжтэй байж байгаад нэг мэргэжлийн үнэмлэхтэй болчихъё гэсэн эсвэл барилгын ажлын хүнд хэцүү, цалин багатайгаас халширдагтай холбоотой. Харин эсрэг талдаа хөдөлмөрийн бирж дээр сар бүр энэ чиглэлийн 6000 гаруй мэргэжилтэй ажилчид, жилд 30 хүртэл мянга ажилчдын хэрэгцээ сох дутуу байгаад байх.
            Тиймээс энэ хоёр хэрэгцээг зөв уулзуулах, барилга угсралт, үйлдвэрлэлийн ажил явагдаж байгаа бүсүүдэд мэргэжилтэй ажилчид түлхүү бэлтгэх тал дээр анхаарах, суралцахыг хүсэгчдийн тоог нэмэгдүүлэх, төгсөөд ажлын байраар 95 хүртэл хувийг нь хангах зорилт тавих гэх мэт асуудлуудыг шийдэх шаардлагатай байна.
       Түүнчлэн МСҮТөвүүдийн тоог  нэмэгдүүлэх, тэдгээрийг хувийн хөрөнгө оруулалт, хувийн менежменттэй болгож, амжилттай явааг нь бодлогоор дэмждэг байх ухаалаг механизм бас үгүйлэгдэх нь гарцаагүй.
Дашрамд дурьдахад улсын хэмжээгээр жилд дунджаар 60-70.000 хүн ажлын байраар хангагдаж байгаагийн 13-15.000 хүртэлх хүн нь барилгын салбарт ажлын байртай болдог аж. Энэ нь бусад салбаруудаас 15-20 хувь хүртэл илүү жин дарж байна. Эсрэгээрээ мөн хамгийн эрэллтэй салбар мөн барилгынх байх бөгөөд нийт ажлын байр санал болгосон заруудын 36 хувийг энэ салбар эзлэж байна.
Салбарт ажиллагсдын нийгмийн асуудалд анхаарах
        Дээр дурьдсанчлан МСҮТөвөөс төгсөгчид болон барилгын мэргэжлийн ажилчид хүртэл нэг байгууллагад удаан тогтдоггүй, ажил сольдог, зугтдаг, дөлдөг байдал нь эдгээр ажилчдын нийгмийн асуудлыг өнөөдрийг хүртэл зөв гольдрилд нь шийдэж чадахгүй байгаагаас үүдэлтэй юм.
Бичигч миний бие өөрийн хэмжээнд таарсан судалгааг хийж үзэхэд дараах бэрхшээлүүдээс үүдэлтэй ажил солих, хаях асуудал их байдаг аж.

Иймээс дээрх асуудлуудыг шийдэх гарцуудыг олж чадахгүйгээр ажлын байран дээр архиддаг, хулгай хийдэг, ажил тасалдаг, цаашлаад ажлын байрны тогтворгүй байдлыг зогсоох боломжгүй юм.
Үүн дээр ямар нэгэн Төрийн зохицуулалт гэхээсээ урьдчилсан сэтгэлзүйн болон нийгмийн судалгааг өргөн хүрээтэй явуулж, гарсан үр дүнд тулгуурлан салбарын төрийн болон төрийн бус байгууллагууд, энэ салбарт үйл ажиллагаа эрхлэгсэд нийтээрээ ярилцаж хамтын үр дүнд хүрэх нь илүү бодитой мэт санагддаг юм.
        Чухамхүү дээрх бодит байдлаас үүдсэн туслан гүйцэтгэгч, бригадын гэх систем манай салбарт үүрлэсээр удлаа. Хэдийгээр цаг үеэ дагасан зөв шийдэл мэт боловч хариуцлагын өмнө ирэхээр тэд ямар нэгэн хариуцлага хүлээх боломжгүй субьект болж хувирдаг.  Тиймээс эдгээр олон харъяалалгүй, чаддаг, чаддаггүй бригадуудыг нэг бол тусгай зөвшөөрөл, эсвэл сертефикатжуулах эс бөгөөс бодлогоор цэвэрлэх шаардлага ирж байна.
       Барилга бол газар хөндсөн цагаасаа тууз хайчлах хүртлээ хэн юу хийсэн, юу нийлүүлсэн, юугаар барьсан, ямар техник оролцуулсан гэх мэт бүхий л процесыг хувийн хэрэгтээ бичиж, баталгаажуулдаг өвөрмөц шаардлагатай салбар бөгөөд тэнд зөвхөн мэргэжлийн байгууллага, мэргэжлийн хүмүүс бичих эрхтэй байдгийг бид мартаж болохгүй юм.

Идэвхитэн бичигч: Б.Мөнхбаатар