Япон улсын туршлага судаллаа
Барилга, хот байгуулалтын яамны Барилга, барилгын материалын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Б.Цэдэнсамба нарын нэр бүхий төлөөлөгчид Япон улсад ажиллаад ирлээ. Ажлын хэсэг газар хөдлөлтөд тэсвэртэй барилга нэвтрүүлэхэд чиглэсэн Япон улсын барилгын норм ба дүрмийн тогтолцооны тухай туршлага судлаад ирсэн байна.
Монгол улсын нутаг дэвсгэр Төв Азийн газар хөдлөлтийн идэвхитэй бүсэд оршдог бөгөөд хэдэн зуун сая жилийн өмнөөс Энэтхэгийн ба Евро-Азийн хавтангуудын мөргөлдөөний улмаас шахалтын хүчний нөлөөгөөр үүссэн геологи-тектоникийн хувьд өвөрмөц, нийлмэл бүсэд хамаардаг ажээ.
Сүүлийн үед манай орны хот суурин газруудад хүн амын нягтаршил ихэссэн нь газар хөдлөлтийн идэвхийг нэмэгдүүлж байгаа талаар албаныхан сануулдаг. Тодруулбал Монгол орны нийт нутаг дэвсгэрийн 70 орчим хувь, үүнээс хүн ам, нийгэм, соёлын байгууламж ихээр төвлөрсөн Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт хотууд газар хөдлөлтийн 7-оос дээш баллын эрчимтэй нутаг дэвсгэрт тооцогддог байна.
Өнгөрсөн онд Нийслэлийн барилгын чанар, аюулгүй байдлын хэлтсээс гаргасан мэдээгээр 1970 оноос өмнө Улаанбаатар хотод баригдсан тоосгон барилгууд нь газар хөдлөлтөд тэсвэргүй, 1971 оноос хойшхи барилгууд нь газар хөдлөлтөд тэсвэртэй ч хүчитгэх шаардлагатай, 1965-1980 оны хавтгаалжин угсармал барилгууд хүчитгэн ашиглах боломжтой, харин сүүлийн үеийн орон сууцны зориулалтаар баригдсан төмөр бетон араг бүтээцтэй барилгуудад газар хөдлөлтийн тэсвэрлэлтийн үнэлгээ хийхэд дийлэнх нь тэсвэртэй гэж үнэлэгдсэн байна.
Гэхдээ Мэргэжлийн хяналтын газрын мэргэжилтний хэлж байгаагаар “Тухайн барилга газар хөдлөлтөд тэсвэртэй эсэхийг барилга баригдахаас өмнө хийсэн анхны тооцоогоор л шалгаж тооцдог бөгөөд баригдаж дууссан барилгыг газар хөдлөлтөд тэсвэртэй эсэхийг нарийн тогтоох бололцоогүй. Тийм орчин нөхцөл нь ч бүрдээгүй. Гадны орнууд газар хөдлөлтийг туршилт хийж тогтоодог бол манай улсад тийм багаж хэрэгсэл байдаггүй” гэлээ.
Ингээд газар хөдлөлтөд тэсвэртэй барилга нэвтрүүлэхэд чиглэсэн Япон улсын барилгын норм ба дүрмийн тогтолцооны талаар товч танилцуулъя.
Япон улс 380.000 км хавтгай дөрвөлжин газар нутагтай бөгөөд Токио хотын нийт хүн ам нь 13 сая. Хувийн орон сууцны 90% орчим нь, нийтийн орон сууцны 20% нь модон хийцтэй. 3-аас дээш давхар бүхий орон сууцны хувьд өмнө нь модон хийцтэй байхыг хориглодог байсан ч орчин үед галын аюулгүй байдлыг хангах төхөөрөмж суурилуулсан тохиолдолд зөвшөөрөх болжээ.
Япон нь газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүсэд хамрагддаг тул хэт өндөр тэнгэр баганадсан барилга барихад бэрхшээлтэй байжээ. 1968 онд анхны тэнгэр баганадсан барилга барьж ашиглалтад оруулсан байна. Одоо мөрдөгдөж буй барилгын стандартад 60м-ээс дээш өндөртэй барилга барих тохиолдолд тэрхүү барилгын хийцийн аюулгүй байдлыг хангасан зөвшөөрлийг Газар, дэд бүтэц, зам тээвэр, аялал жуулчлалын яамны \ГДБЗТАЖЯ\ сайдаар батлуулах шаардлагатай. Урьд нь 31м-ээс дээш, 45м-ээс дээш тохиолдолд салбарын сайдаар батлуулах үүрэгтэй байсан бөгөөд одоогийн байдлаар нийт 2500 орчим хэт өндөр барилга (60м-ээс дээш) байдаг аж.
1950 онд Японы Засгийн газар Хотын барилга байгууламжийн тухай хуулийг хүчингүй болгож, Барилгын стандартын тухай хуулийг батлан хэрэгжүүлж эхэлжээ. Тус хуулинд зааснаар бүх төрлийн барилгын зөвшөөрөл авахын тулд орон нутгийн засаг захиргааны байгууллага (барилгын мэргэжилтэн)-аар хянан магадлуулах үүрэгтэй байжээ. Харин 1999 оноос хойш тодорхой хувийн хэвшлийн байгууллагууд зураг төслийг хянан магадлах, барилгын талбайн үзлэг хийх болсон байна.
Газар хөдлөлтөд тэсвэрлэх стандартын түүхэн замнал
1923 оны Канто бүсийн хүчтэй газар хөдлөлтөд Токио болон ойр орчмын бүс нутгууд өргөн хүрээнд нэрвэгдэж 109,000 барилга бүтэн нурсан бол 212,000 барилга нэгэн зэрэг ассан галд өртсөн байна. Энэ үеэр 105,000 хүн эндэж, сураггүй алга болжээ. Ингээд дараагийн жил буюу 1924 онд Японы газар хөдлөлтөд тэсвэрлэх стандартыг шинэчилж барилгын хийцийн тооцоог хийхдээ газар хөдлөлтийн хүчийг харгалзах болжээ. Энэ нь дэлхийд анх нэвтрүүлсэн стандарт байв.
Түүнээс хойш 1964 оны Нийгата, 1968 оны Токачи, 1978 оны Мияаги орчимд тус тус болсон газар хөдлөлтийн гамшгаас суралцан, газар хөдлөлтийн шинжлэх ухаанд ч ахиц гарч, хийцийн тооцооны аргачлал болон нарийвчилсан дүрэм нь шинэчлэгдэн сайжирч иржээ.
Одоо мөрдөгдөж буй стандарт нь 1981 оны стандартад үндэслэн хийгдсэн бөгөөд үүнээс хойш дахин шинэчлэгдсээр байгаа аж. 1998 онд Барилгын стандартын тухай хуулийг шинэчилж, хувийн хэвшлийнхэн барилгын хийцийг хянан магадлах боломжтой болсон байна.
2006, 2013 онуудад барилгын газар хөдлөлтөд тэсвэрлэх чадавхийг дээшлүүлж шинэчлэх тухай хуулийг шинэчилсэн бөгөөд томоохон эмнэлэг, зочид буудал, сургуулиудын барилгын газар хөдлөлтөд тэсвэрлэх чадавхийг оношлон тогтоохоор болжээ.
Япон улсын барилгын бүтээцийн аюулгүй байдлын үндсэн ойлголт:
(a) Гадны хүч нөлөө \Барилга нь дараах хүчинд аюулгүй бүтээцтэй байх ёстой\
Монгол улсын нутаг дэвсгэр Төв Азийн газар хөдлөлтийн идэвхитэй бүсэд оршдог бөгөөд хэдэн зуун сая жилийн өмнөөс Энэтхэгийн ба Евро-Азийн хавтангуудын мөргөлдөөний улмаас шахалтын хүчний нөлөөгөөр үүссэн геологи-тектоникийн хувьд өвөрмөц, нийлмэл бүсэд хамаардаг ажээ.
Сүүлийн үед манай орны хот суурин газруудад хүн амын нягтаршил ихэссэн нь газар хөдлөлтийн идэвхийг нэмэгдүүлж байгаа талаар албаныхан сануулдаг. Тодруулбал Монгол орны нийт нутаг дэвсгэрийн 70 орчим хувь, үүнээс хүн ам, нийгэм, соёлын байгууламж ихээр төвлөрсөн Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт хотууд газар хөдлөлтийн 7-оос дээш баллын эрчимтэй нутаг дэвсгэрт тооцогддог байна.
Өнгөрсөн онд Нийслэлийн барилгын чанар, аюулгүй байдлын хэлтсээс гаргасан мэдээгээр 1970 оноос өмнө Улаанбаатар хотод баригдсан тоосгон барилгууд нь газар хөдлөлтөд тэсвэргүй, 1971 оноос хойшхи барилгууд нь газар хөдлөлтөд тэсвэртэй ч хүчитгэх шаардлагатай, 1965-1980 оны хавтгаалжин угсармал барилгууд хүчитгэн ашиглах боломжтой, харин сүүлийн үеийн орон сууцны зориулалтаар баригдсан төмөр бетон араг бүтээцтэй барилгуудад газар хөдлөлтийн тэсвэрлэлтийн үнэлгээ хийхэд дийлэнх нь тэсвэртэй гэж үнэлэгдсэн байна.
Гэхдээ Мэргэжлийн хяналтын газрын мэргэжилтний хэлж байгаагаар “Тухайн барилга газар хөдлөлтөд тэсвэртэй эсэхийг барилга баригдахаас өмнө хийсэн анхны тооцоогоор л шалгаж тооцдог бөгөөд баригдаж дууссан барилгыг газар хөдлөлтөд тэсвэртэй эсэхийг нарийн тогтоох бололцоогүй. Тийм орчин нөхцөл нь ч бүрдээгүй. Гадны орнууд газар хөдлөлтийг туршилт хийж тогтоодог бол манай улсад тийм багаж хэрэгсэл байдаггүй” гэлээ.
Ингээд газар хөдлөлтөд тэсвэртэй барилга нэвтрүүлэхэд чиглэсэн Япон улсын барилгын норм ба дүрмийн тогтолцооны талаар товч танилцуулъя.
Япон улс 380.000 км хавтгай дөрвөлжин газар нутагтай бөгөөд Токио хотын нийт хүн ам нь 13 сая. Хувийн орон сууцны 90% орчим нь, нийтийн орон сууцны 20% нь модон хийцтэй. 3-аас дээш давхар бүхий орон сууцны хувьд өмнө нь модон хийцтэй байхыг хориглодог байсан ч орчин үед галын аюулгүй байдлыг хангах төхөөрөмж суурилуулсан тохиолдолд зөвшөөрөх болжээ.
Япон нь газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүсэд хамрагддаг тул хэт өндөр тэнгэр баганадсан барилга барихад бэрхшээлтэй байжээ. 1968 онд анхны тэнгэр баганадсан барилга барьж ашиглалтад оруулсан байна. Одоо мөрдөгдөж буй барилгын стандартад 60м-ээс дээш өндөртэй барилга барих тохиолдолд тэрхүү барилгын хийцийн аюулгүй байдлыг хангасан зөвшөөрлийг Газар, дэд бүтэц, зам тээвэр, аялал жуулчлалын яамны \ГДБЗТАЖЯ\ сайдаар батлуулах шаардлагатай. Урьд нь 31м-ээс дээш, 45м-ээс дээш тохиолдолд салбарын сайдаар батлуулах үүрэгтэй байсан бөгөөд одоогийн байдлаар нийт 2500 орчим хэт өндөр барилга (60м-ээс дээш) байдаг аж.
1950 онд Японы Засгийн газар Хотын барилга байгууламжийн тухай хуулийг хүчингүй болгож, Барилгын стандартын тухай хуулийг батлан хэрэгжүүлж эхэлжээ. Тус хуулинд зааснаар бүх төрлийн барилгын зөвшөөрөл авахын тулд орон нутгийн засаг захиргааны байгууллага (барилгын мэргэжилтэн)-аар хянан магадлуулах үүрэгтэй байжээ. Харин 1999 оноос хойш тодорхой хувийн хэвшлийн байгууллагууд зураг төслийг хянан магадлах, барилгын талбайн үзлэг хийх болсон байна.
Газар хөдлөлтөд тэсвэрлэх стандартын түүхэн замнал
1923 оны Канто бүсийн хүчтэй газар хөдлөлтөд Токио болон ойр орчмын бүс нутгууд өргөн хүрээнд нэрвэгдэж 109,000 барилга бүтэн нурсан бол 212,000 барилга нэгэн зэрэг ассан галд өртсөн байна. Энэ үеэр 105,000 хүн эндэж, сураггүй алга болжээ. Ингээд дараагийн жил буюу 1924 онд Японы газар хөдлөлтөд тэсвэрлэх стандартыг шинэчилж барилгын хийцийн тооцоог хийхдээ газар хөдлөлтийн хүчийг харгалзах болжээ. Энэ нь дэлхийд анх нэвтрүүлсэн стандарт байв.
Түүнээс хойш 1964 оны Нийгата, 1968 оны Токачи, 1978 оны Мияаги орчимд тус тус болсон газар хөдлөлтийн гамшгаас суралцан, газар хөдлөлтийн шинжлэх ухаанд ч ахиц гарч, хийцийн тооцооны аргачлал болон нарийвчилсан дүрэм нь шинэчлэгдэн сайжирч иржээ.
Одоо мөрдөгдөж буй стандарт нь 1981 оны стандартад үндэслэн хийгдсэн бөгөөд үүнээс хойш дахин шинэчлэгдсээр байгаа аж. 1998 онд Барилгын стандартын тухай хуулийг шинэчилж, хувийн хэвшлийнхэн барилгын хийцийг хянан магадлах боломжтой болсон байна.
2006, 2013 онуудад барилгын газар хөдлөлтөд тэсвэрлэх чадавхийг дээшлүүлж шинэчлэх тухай хуулийг шинэчилсэн бөгөөд томоохон эмнэлэг, зочид буудал, сургуулиудын барилгын газар хөдлөлтөд тэсвэрлэх чадавхийг оношлон тогтоохоор болжээ.
Япон улсын барилгын бүтээцийн аюулгүй байдлын үндсэн ойлголт:
(a) Гадны хүч нөлөө \Барилга нь дараах хүчинд аюулгүй бүтээцтэй байх ёстой\
- (1) Барилгын өөрийн жин, ачааллын жин, цасан хунгарын жин, салхины даралт, хөрс, усны даралт
- (2) Газар хөдлөлт болон бусад чичиргээ, доргилт
(б) Барилгын бүтээцийн зорилтот аюулгүй байдал
- (1) Ховор тохиолддог дунд хэмжээний цасан хунгар, хүчтэй салхи, газар хөдлөлт зэрэгт эвдэрч гэмтэхгүй байх.
- (2) Маш ховор тохиолдох их хэмжээний цасан хунгар, хүчтэй салхи, газар хөдлөлтийн улмаас нурахгүй байх.
- (3) Ердийн болон ачааллын үед гажилт, чичиргээний улмаас барилгын ашиглалтад саад учрахааргүй байх.
Япон улсад Архитекторын тухай хуулинд зааснаар архитекторын зэрэглэлгүй хүн тодорхой барилгын зураг төсөл, барилгын ажлын хяналт хийх эрхгүй байдаг. 2013он 3дугаар сарын 31-ны өдрийн байдлаар 1-р зэрэглэлийн архитектор 352.168, 2-р зэрэглэлийн архитектор 742.667, Модон хийцийн архитектор 17.188 байжээ. 1-р зэрэглэлийн архитекторын үнэмлэхийг Салбарын сайд олгох эрхтэй бол 2 ба модон хийцийн архитекторын үнэмлэхийг Муж, хотын дарга олгодог.
Архитекторын зэрэглэлийн үнэмлэх авахын тулд 4 жил мэргэжлийн сургуульд суралцаж төгсөөд 2-оос дээш жил зураг төслийн салбарт ажиллаж туршлага хуримтлуулсны дараа мэргэжлийн шалгалт өгдөг байна. 2012 онд архитекторын 1-р зэрэглэлийн мэргэжлийн шалгалтыг 34.511 хүн өгснөөс ердөө 12.4 хувь буюу 4.276 хүн тэнцжээ.
Японд шинэ барилгын хууль нь өргөтгөл хийхээс бусад үед хуучин барилгад үйлчилдэггүй. Тиймээс хуучин барилгыг газар хөдлөлтөд тэсвэртэй болгох нь Японы улсын тулгамдсан асуудал болжээ.
Ингээд 1995 онд барилгыг газар хөдлөлтөд тэсвэртэй болгон шинэчлэх тухай хууль баталж, мөнгөн дэмжлэг үзүүлэх зэрэг арга хэмжээ аван, хуучин барилгуудыг газар хөдлөлтөд тэсвэртэй болгох ажлыг эрчимжүүлсэн байна.
Энэ ажлын хүрээнд 2003 онд эмнэлэг, сургууль, их дэлгүүр зэрэг хүн ам ихээр үйлчлүүлдэг барилгуудын 75 хувь, 2008 онд тэсвэржүүлэлт хийсэн бол 2015 онд 90 хувьд тэсвэржүүлэлт хийх зорилт тавьжээ.
Барилгын газар хөдлөлтөд тэсвэрлэх чадавхийг нэмэгдүүлэх төрөл бүрийн арга байдаг байна. Тухайлбал, газар хөдлөлтөд тэсвэртэй төмөрбетон нэмэлт хана хийх, бүтээцийн завсартай хана нэмэх, суурь тусгаарлагч төхөөрөмж /давхарласан резинтэй/ суурилуулах, огтлолцсон дам нуруу байрлуулах, булангийн хана, дам нурууны бэхэлгээ, баганын бэхэлгээ, тулгуур хана, чичиргээ сааруулагчтай баганан бэхэлгээ, чичиргээ сааруулагчтай ташуу дам нуруун бэхэлгээ хийх гэх мэт. Ингээд засан шинэчлэх ажлын арга технологийг зургаар үзүүлье.
Архитекторын зэрэглэлийн үнэмлэх авахын тулд 4 жил мэргэжлийн сургуульд суралцаж төгсөөд 2-оос дээш жил зураг төслийн салбарт ажиллаж туршлага хуримтлуулсны дараа мэргэжлийн шалгалт өгдөг байна. 2012 онд архитекторын 1-р зэрэглэлийн мэргэжлийн шалгалтыг 34.511 хүн өгснөөс ердөө 12.4 хувь буюу 4.276 хүн тэнцжээ.
Японд шинэ барилгын хууль нь өргөтгөл хийхээс бусад үед хуучин барилгад үйлчилдэггүй. Тиймээс хуучин барилгыг газар хөдлөлтөд тэсвэртэй болгох нь Японы улсын тулгамдсан асуудал болжээ.
Ингээд 1995 онд барилгыг газар хөдлөлтөд тэсвэртэй болгон шинэчлэх тухай хууль баталж, мөнгөн дэмжлэг үзүүлэх зэрэг арга хэмжээ аван, хуучин барилгуудыг газар хөдлөлтөд тэсвэртэй болгох ажлыг эрчимжүүлсэн байна.
Энэ ажлын хүрээнд 2003 онд эмнэлэг, сургууль, их дэлгүүр зэрэг хүн ам ихээр үйлчлүүлдэг барилгуудын 75 хувь, 2008 онд тэсвэржүүлэлт хийсэн бол 2015 онд 90 хувьд тэсвэржүүлэлт хийх зорилт тавьжээ.
Барилгын газар хөдлөлтөд тэсвэрлэх чадавхийг нэмэгдүүлэх төрөл бүрийн арга байдаг байна. Тухайлбал, газар хөдлөлтөд тэсвэртэй төмөрбетон нэмэлт хана хийх, бүтээцийн завсартай хана нэмэх, суурь тусгаарлагч төхөөрөмж /давхарласан резинтэй/ суурилуулах, огтлолцсон дам нуруу байрлуулах, булангийн хана, дам нурууны бэхэлгээ, баганын бэхэлгээ, тулгуур хана, чичиргээ сааруулагчтай баганан бэхэлгээ, чичиргээ сааруулагчтай ташуу дам нуруун бэхэлгээ хийх гэх мэт. Ингээд засан шинэчлэх ажлын арга технологийг зургаар үзүүлье.