Ажлын шаардлагаар сүүлийн хэд хоног гадаад, дотоодын хэдэн сайтаар барилга байшингийн зураг, загвар дизайныг тэдгээртэй холбоотой мэдээ мэдээллийг за тэгээд хэрхэн барьдаг, хэн бариулсан гээд янз бүрийн зүйлсийг өөд уруугүй харав. Гадуур явахдаа ч энэ барилга муухай харагдаж байна, тэр барилгыг хэн хэзээ бариулсан бол гэх зэргээр зүгээр алхахаа болив. Өвөрмөц содон, өөдөө уруу харсан, өндөр, нам, шилэн, модон гээд дэлхий дээрх үй түмэн барилга байшин барих ажлыг цогцоор шийдсэн гоёмсог хотуудыг бодитоор болон зурагт, киногоор дамжуулан харахдаа нийслэл хот маань ийм сайхан болдог бол  гэх бусдад атаархах сэтгэл бүүр ч томров. Улаанбаатар хотын байшин барилга, хот төлөвлөлтийн талаар хийгдэж байгаа ажлууд, манайхны энэ чиглэлийн мэргэжилтнүүдээ сургаж байгаа байдал зэргийг хөндлөнгийн нүдээр харахад дэвшилттэй  талууд байгаа ч нөгөө л болхи, мэдрэмжгүй шинийг сэдэж хэрэгжүүлэх ажил ахиц муутайг ажиглав. Хэдхэн хоногт жаахан юм уншчихаад бүхэл бүтэн салбарыг дүгнэлээ гэх хүн олон гарах нь мэдээж боловч үзэж харсан, дуулж сонссон бас сайн сайхан болоод болж бүтэхгүй байгаа зүйлийн талаар бусдад ойлгуулах нь сэтгүүлч хүний үүрэг. Харин зөв буруу, сайн муугийн талаарх дүгнэлтийг уншигчид өгөх биз ээ.
                                                            “Түүхий эд”-ээс төрсөн бодол
  Чанартай сайн, гоёмсог барилга барих нь түүхий эд материалиа бэлдэхээс илүүтэй тэдгээрийг барьж босгох мэргэжлийн боловсон хүчин буюу хүнээс шалтгаална. Бид энэ хүмүүсээ хэрхэн бэлдэж байна вэ? Ялангуа барилгын зураг төслийг гаргадаг архитекторчийн мэргэжлийн хүмүүсийг бэлдэх тал дээр илүү анхаарах хэрэгтэй юм шиг. Эмчийн ажил алдаа гаргавал нэг хүний амь насны асуудал яригдана. Тэгвэл хүн гэгч бодьгалийн нэг хэсэг, хэдэн арав, хэдэн зуугаараа амьдарч суух, амарч цэнгэх, ажиллаж бүтээх, сурч боловсрох орон байрыг тооцоолон босгодог эдгээр хүмүүс нэг л тооцоо алдаж байшин барилга нурвал хохиролын хэмжээ ямар байх нь ойлгомжтой. Хэдхэн жилийн өмнө Москвад нэлээд хөрөнгө хүч хөдөлмөр зарж, босгосон усан сангийн гоёмсог байшин нурж,ослын дүгнэлтийг архитектурын тооцоо алдагдсанаас нурсан гэж гаргасан байдаг. Бидэнд ч ийм зүйл тохиолдохгүй гэхийн аргагүй билээ. Өнөөдөр манайд орон сууцны байшин барилгатай холбоотой гомдол өдөр бүр шахам гарч байгаа нь энэ салбарт анхааруулга өгч байх шиг. Латин хэлний arhitectura буюу мэргэжлийн барилгачин гэх утгатай энэ үг бараг бүх л хэлэнд тэр чигээрээ сууж өгсөн байдаг. Тайлбар толь бичигт архитектур гэдгийг зураг төслийг гарган боловсруулах, барилгыг сүндэрлүүлэн босгох болон бусад биетийн бүтэц байгуулалтын талаарх шинжлэх ухаан болон урлаг юм хэмээн тайлбарлажээ. Барилга барина гэдэг нь шинжлэх ухаан болоод урлаг хосолсон үнэнхүү нарийн эд аж. Харагдах байдлын хувьд гоё сайхан байгаад зогсохгүй хүний амьдрах, ажиллах, амрах бүхий л хэрэгцээг хангахынхаа хувьд аюулгүй байдал барилга байгууламж бүрт яригдана. Гэтэл манай улс байшин барилгынхаа зураг төслийг зурж боловсруулах,ур чадвартай мэргэжлийн залуу халаагаа дөрвөн жилээр бэлдэж байна. Энэ нь бусад улс орныхтой харьцуулахад даанч чамлалттай. Баруун европийн орнууд энэ чиглэлд авьяастай хүүхдүүдийг багаас сонирхолыг нь татаж, мэргэжлийг нь сонгуулаад их сургуульд таван жил онол болоод нарийн мэргэжлээр мэргэшүүлсний эцэст өөрийн зохиосон барилгыг бариулах эрх олгодог байна. Эндээс харахад манай сургалт тун ч дутуу дулимаг байх нь. Гэтэл архитекторчийг мэргэшүүлэх гэдэг нь хамгийн чухал бүүр орхиж болохгүй зүйл гэдгийг мэргэжлийн хүмүүс хэлж байна лээ. Энгийнээр хэлбэл эмч гэдэг мэргэжил мэс заслын, дотрын , шүдний гээд салбар дотроо мэргэшдэгийн адил архитекторч гэх ерөнхий нэрийн доор эзэлхүүн төлөвлөлт, гадаад, дотоод засал гэх мэтээр мэргэших зайлшгүй шаардлагатай байдаг байна. Мөн барилга байгууламжийн ашиглагдах байдлыг харгалзан спортын, театрын, эмнэлэгийн байгууламжийн архитекторч гэж ялгарах ёстойг учир мэдэх хүмүүс ярьж байсан юм. Ингээд бодохоор бид барилгын салбарын төрөлжсөн, үндсэн мэргэжлүүдээр хүнээ бэлдэх асуудал дээр тун ч базаахгүй хэр нь болж байна гээд өөрсдийгөө хуураад байх шиг.
Хийж чадаж байгаа нэгнийг хүлээн зөвшөөрөх, түүнийг даган дуурайх нь сайн зүйлд хөтлөхийн эхлэл гэдгийг барилгын салбарт Ази тивийнхэн тэр тусмаа Хятад, Японууд харуулж чаджээ гэж би боддог. Тэд барилга байгууламжийн тал дээр Европынхноос хоцорч байсныгаа ойлгосны үндсэн дээр тэд нараас суралцаж, бас хуулбарлан, бүтээлчээр ашиглаж орчин үеийн гоёмсог хотуудаа барьж босгосон биз ээ. Харин өнөөдөр эдгээр орнуудын боловсон хүчнүүд нь эргээд дэлхийд өрсөлдөх болжээ. Саяхан нэг цахим хуудаснаас залуу архитекторчдын “One event” гэх уулзалтын  сурвалжлагыг сонирхож харвал манай залуу үеийнхэн нийслэл хотын барилгуудад уламжлалт загвараа хадгална гэжээ. Манай уламжлалт загвар гэж юу вэ? Шулуухан хэлэхэд бараг байхгүй гэж хэлж болохоор.  Эртний сүм хийдийн барилга байгууламж, Хар хорин хот энэ тэр гэх хүмүүс бий л байх. Тэгэх юм бол Хархоринг ухаант өвөг дээдэс маань бусдын хийснийг үнэлж чаддагаа харуулж тухайн үеийн шилдэгүүдийг гаднаас цуглуулан байж босгосон гэдэг. Япончууд хичнээн үндэсний үзэлтэй байлаа гээд энэ үзлээс өөрсдийгөө чөлөөлж байж амжилтанд хүрсэн. Түүнээс биш бид Япончууд гээд уламжлалт байшингаа бариад эсвэл тийм өнгө аясыг хадгалах гэж оролдож байгаагүй нь анзаарагддаг. Токио эсвэл Бээжинд очоод бүгд л Японд, Хятдад байна гэж хүлээн зөвшөөрдөг болохоос барьсан барилга нь адил төстэй гээд Америкт байгаа юм шиг санагддаг гэдэггүй билээ. Харин барилгын ханан дээрх хаяг бүр нь төрлөх хэлээрээ, чимэг гоёлын агуулга хэлбэр нь өөрийн гэсэн өвөрмөц онцлогийг харуулсан байх нь зөв биз ээ.
                                              Хэмнэлт хичнээн чухал ч
 Аливаа зүйлд хэмнэлттэй хандах гэдэг юуны буруу байх билээ. Гэхдээ барилга байгууламжийн хэмнэлтийг маш их тооцоо судалгааны үр дүнд хийдэг ажээ. Шинэ Зиланд гэж Австрали тивийн хажууханд байрлах нэгэн улс, нутаг дэвсгэрийн хувьд багад орохооргүй, уртаргын хэмжээгээрээ манай улстай дүйцэхүйц, дөрвөн улиралтай, дөрвөн сая гаруй хүн амтай. Энэ улс хүн амын сийрэгжилтийг ашиглан үнийн хэмнэлтийг зам, гүүрийн салбартаа оновчтой хэрэгжүүлсэн байдаг. Хөдөө орон нутаг буюу хүн ам багатай бүс нутагтаа гүүрийг нэг урсгалтайгаар барьжээ. Гүүр барих нь зам барихаас хамаагүй өндөр өртөгтэй тул гүүрийг нарийн хийж, хэрвээ урд урдаасаа машин угталцвал баруун талаас ирсэн нь түрүүлж гарна гэж зохицуулсан байдаг байна. Манай хүн ам сийрэг холын суурин, хотхон болоод сумдад хэрэгжүүлж болохоор зүйл юм. Хэмнэлтийг иймэрхүү аргачлалаар хийхээс барилга барих тоосго, блок,цемент, бетон эсвэл ус дамжуулах хоолойн төмөр дээр хэмнэлт нэрээр чанаргүйг нь сонгодоггүй байна. Германчуудын барьсан барилга ямар нэг засваргүйгээр хорин жил болж байхад манайхны гурван жил болсон байшингийн будаг нь халцарч унаж байгаа нь хэмнэлт энэ салбарт буруу байгааг илтгэнэ.
                                                         Дэлхийтэй зэрэгцэх мөрөөдөл
 Ямарч салбарт “баян ходоод” болсоор монголчууд бүүр дасч байх шиг. Дэлхийн түвшнээс хоцорч явна гэвэл энгийн зүйл мэт хүлээж авахаас гадна аливаад түрүүлнэ гэхээс илүү дүйцэхүйц гэдэг үгийг их хэрэглэдэг болжээ. Гэнэтхэн түрүүлэхгүй нь мэдээж боловч гүйцэхийн төлөө юу хийж байна гэдэг нь ойлгомжгүй. Барилгын салбарт гэхэд сүүлийн үед дээврийн ногоон байгууламжийг дэлхийн улс орнууд ихэд чухалчилж, Архитектурын салбарын хамгийн нэр хүндтэй Притцкерийн шагналыг энэ чиглэлийг голчилсон бүтээл авч байна. Гэтэл манайд хамгийн сүүлд баригдаж байгаа барилгууд дотор дээврийн хэсэгтээ ногоон байгууламжтай нь нэг ч алга, өнөөх л хар цаасаараа. Удахгүй дэлхийн жишигт хүрэхийн тулд олон барилга дээврээ хуулах тухай асуудал яригдах байхдаа. Хамгийн энгийн жишээ сүүлийн үед ашиглалтад орсон худалдааны томоохон төвүүд, их дэлгүүр дотор хүүхдийн бие засах өрөө, нярай хүүхэдтэй ээжүүд хүүхдийнхээ живхийг солих тусгай тавцангүй байгаа нь дэлхийн жишгийн хаана явна вэ? Гэтэл цаана чинь эргэдэг, өөрөө цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэдэг барилгууд хэдийнэ ашиглалтад ороод эхэллээ. Энэ чигээр байвал бид цаашид ч явж өнгөрсөн адууны хомоол түүсээр байх нь ээ.