Улаанбаатар хот орчмын ногоон бүсдээ анхаарал хандуулахгүй бол замбараагүй овоорсон гэр хороолол бүрэн бүслэн авч, хурдтайгаар хүрээгээ тэлсээр байна. Нийслэлийн уушги болсон ногоон бүс, Туул голын ай савыг бүрдүүлдэг Сэлбэ голын хөндий, Дамбадаржаагийн эх, Бэлх дийлэнхи зуслангууд байрладаг учраас “Зуслан” гэсэн сэдвийг анхаарлын гадна яав ч үлдээж болохгүйд хүрчээ.  

         Зуслангийн газрыг гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар иргэнд үнэгүй өмчлүүлэх шийдвэр 2007 онд Газрын харилцаа геодези зураг зүйн газрын даргын тушаа­лаар гарсан.Ингэхдээ “Зуслангийн газрыг өмчлүүлэх арга зүй”гэсэн  бичиг баримтыг боловсруулсан бөгөөд үүнд зуслангууд дээр дурьдсан уулын  ам бүрээр хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө хийж байж өмчлүүлнэ гэж онцолсон байгаа. Харин өнөөдрийн байдлаар зуслангийн газар өмчлүүлэх ажил уг арга зүйн дагуу явагдаагүй гэдгийг зусланд гардаг айл өрх бүрийн хүмүүс, тэр нутаг дэвсгэрийг нүдээр үзсэн хэн бүхэн хэлэх биз. Зуслангийн газрын 95 хувь нь Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүрэгт хамаардагбөгөөд  газар өмчлөлд хамаа­тай Ар согоот, Ар хустай, Шадивлан, Яргайт, Яргайтын богино, Зуун мод, Жигжид, Гүнт, Майхан толгой, Ойн бу­лаггэсэннийт 26 ам бий.  Иргэд зуслангийн газраа өмчлөгдөх газрын байршилд орсон эсэхийг хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөөнөөс харж тодруулсны үндсэн дээр ойгоос 50-100 метр, уснаас 100-200 метр,замаас 25 метрийн зайнд газраа өмчлөх ёстой.  Энэ журмыг зөрчсөн болон 0.07 га газраа өмчилсөн иргэд зуслангийн газар өмчлөлд хамаарахгүй.

Бодит байдал  ямар байна вэ?

            Зуны улиралд агаар салхинд гарч, замын түгжрээ, ажил амьдралын бухимдлаа мартан, мэдрэлийн ядаргаагаа тайлахыг хүсэхгүй хэн байхав. Харамсалтай нь нийслэлийн зуслангууд  гэр хорооллоос ялгарах юмгүй болсон байна.  Хаа сайгүй хөглөрсөн хог, зайгүй барьсан хашаа, үзэмжгүй модон байшин, газар эвдэн аалзны тор шиг болгосон замууд гээд өөлөх, харамсах зүйл өчнөөн.  Ямар ч төлөвлөлтгүй газар олгож, модон, шавар амбаар овоолж, завсар зайгүй хашаа татан гэр барьснаас  машин явах зам байтугай явган хүн ч гишгэх газаргүй болжээ.  

         Тэр бүхнээс хамгийн сэтгэл эмзэглүүлсэн зүйл бол Улаанбаатарын уушги болсон ойн хамгаалалтын бүсэд айлууд олноор суурьшиж, ойр орчныг нь бохирдуулж, дур зоргоороо моддыг нь тайрч устгаж байгаа явдал юм.  Рашаан усыг  ч  бохирдуулж ширгээсээр. Хичнээн ширхэг мод тайрна түүнээс хэд дахин их хэмжээгээр агаарын бохирдол нэмэгдсээр, ой мод байсан газар нь тахлагдан цөлжсөөр л байх болно. Энэ нь  нүдний өмнө бэлхнээ харагдсаар. Өвлийн улиралд Улаанбаатарчууд утаагаар амьсгалж уушгиа үрэвсүүлсээр л байдаг. Гэтэл бид өөрийн гараар өөрсдийн уушгиа өвчлүүлж байгаагаа огтхон ч ухамсарлахгүй юм.

       Нийслэлийн зуслангийн бүсийн нийт хэмжээ  22 мянган га давсан газар бөгөөд одоогоос таван жилийн өмнө дөчөөд мянган айл амьдардаг байсан. Харин 2013 оны байдлаар хэд болж нэмэгдсэнийг тоолж гаргаагүй, тоолоход ч бэрх болсон гэнэ. Ямартай ч зуслангийн дүр төрхөөс харахад энэ тоо 2 дахин нэмэгдсэн болов уу гэцгээнэ. Зусланд суурьшигчдын тоо нэмэгдэхийн хэрээр ногоон бүсийн бохирдол сүйрэл ихэсч, өнгө үзэмж нь улам бүр доройтсоор байх болно.  Газрыг төлөвлөлтгүй олгож, түүн дээр нь эмх замбараагүй барилга байшин барьж байгаад хяналт тавьж байгаа төрийн байгууллага, албан тушаалтан ердөө ч алга. Хэн дуртай, мөнгөтэй нь гуйж нэг, гуядаж нэг бас сэмхэн газар авсаар байгаад нэг л өдөр нийслэлийн ногоон бүс гэх юмгүй болж, нөгөө л гэр хороолол гэдэг дийлдэшгүй, шийдвэрлэж чаддаггүй асуудлын хүрээг өргөтгөсөн хүчин зүйл болж дуусах вий дээ.

          Монголчууд эртнээс байгаль дэлхийгээ хайрлаж ирсэн сайхан уламжлал бий. Нүүхдээ хүртэл гэрийн бууриа цэвэрлэж, цэвэр цэмцгэр болгон орхидог байсан. Гэтэл өнөө үед зусланд гарч гурван сар цэвэр агаар, байгалийн сайханд амарч тухлаад намар буцахдаа хамаг хог новшоороо буртаглаж орхиод хэнэг ч үгүй нүүдэг айлууд олон байна. Хогийг нь ачиж явах газар олдохгүй байгаа бол өөрснөө  санаачлаад нэгдсэн байдлаар хогоо ачуулдаг байж болмоор л санагдана. Зуслан явах хэд хэдэн замыг шинээр тавьж, өргөсгөлөө. Хогийн цэгүүд байгуулж, шаардлагатай гүүрийг ч барьсан.  Алслагдсан зуслангийн цахилгаан эрчим хүчний хүчин чадлыг сайжруулж өгөх гэх мэтчилэн  Нийслэлээс боломжийн хэрээр иргэдийн ая тухыг хангаж өгөөд байхад тэнд амьдарч байгаа хүмүүс нь орчноо хамгаалж, хүнлэг хандах, ядаж иргэнийхээ үүргийг биелүүлэх хэрэгтэй байна.

       Зуслангийн байшин барилга гэж бас нэг шүүмжлэл дагуулсан асуудал бий. Гадаад орнуудад амины орон сууц барихдаа батлагдсан зураг төслийн дагуу албан ёсоор зөвшөөрөл авч барилга барьдаг. Зөвшөөрөлгүй, зураг төсөлгүй байшин барьвал хүний амь насанд аюул учруулсан гэж буруутгах үндэслэл болдог гэнэ. Харин  Монголд хэн дуртай нь хаа сайгүй өнгө үзэмжгүй, орчны тохижилтгүй амбаар барьж байна. Ялангуяа ой модтой, агаар салхи ихтэй уулын аманд модон байшин ихээр барих нь галын аюулыг дагуулах өндөр эрсдэлтэй. Хотын төвд гал гарлаа гэхэд түгжрээнд саатсаар байгаад өчнөөн цаг алдаж ирдэг Онцгой байдлынхан тээр хол зуслангийн нэг айл шатлаа гэхэд хэдэн цагийн дараа очихыг хэлж мэдэхгүй юм. Аливаа амины орон сууцыг зураг төсөлгүй, санаа зоргоор барих нь аюулгүй байдлын хувьд ч, гадаад үзэмжийн талаасаа ч ихээхэн дутагдалтай. Өнөөдрийн  зуслангууд эвлүүлдэг тоглоомыг энд тэндгүй тараагаад хаячихсан юм шиг л эрээн мяраан байшингуудаар дүүрчээ. Нэг талд олон өнгийн хауснууд, нөгөө талд модон, палкан, тоосгон байшингууд, зарим хэсэг нь гэр хороолол. Бэлтэй нэг нь мэргэжлийн компаниар 1-2 давхар аятайхан зуслангийн байшин бариулаад авчихна, харин боломж тааруу дийлэнхи хэсэг нь хамгийн хямд, чанаргүй материалаар навтархай гэмээр байшин барьж авна. Дээрээс нь хөдөөнөөс шилжиж ирсэн айлууд хотод газар олж чадаагүй бол зусланд дураараа хашаа татаад гэрээ барьчихна. Энэ мэт олон хүчин зүйлээс болж нийслэлийн ногоон бүс улам бүр хурдтайгаар сүйдсээр байна.

Ногоон бүсээ яаж хамгаалах вэ?

          Улаанбаатар хотын ногоон бүсийг хамгаалах, төлөвлөлтгүй суурьшлыг цэгцлэх ажлыг яаралтай эхлүүлэх хэрэгтэй байна. Зуслангийн газрыг хувийн өмчлөлд яарч шилжүүлэх шаардлагагүй, эзэмшээд явж болмоор. Заавал өмчлүүлэх гээд байгаа бол газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөгөө боловсруулаад, түүнийхээ дагуу газраа олгох нь зүйтэй санагдана. Газраа өмчлүүлэхдээ иргэдэд тодорхой шаардлагуудыг тавьж, түүний биелэлтийг хянах тогтолцоотой байх ёстой. Тухайлбал:

·       Жил бүр зуслангийн барилгын тооллого явуулж дур зоргоор өргөтгөсөн, шинээр барьсан хашаа байшинг буулгаж, тэнд бий болсон байгалийн хохирлыг нөхөн сэргээдэг болох

·       Зуслангийн хашаа нэг ижил хэмжээтэй, өнгө загвар адилхан байх

·       Зуслангийн байшинг мэргэжлийн компаниар, батлагдсан зураг төслийн дагуу бариулах

·       Тэндхийн замыг сүлжээг батлагдсан зураг схемээр тогтоож, хяналт тавих

·       Мал аж ахуй, гахай тахианы ферм эрхлэхийг хориглох

·       Сүйтгэсэн мод сөөгийг заавал нөхөн тарьж ургуулдаг журамтай болох

·       Том хэмжээний худалдааны төв, цэнгээний газар байгуулахыг хатуу хориглох гэх мэтчилэн шалгуурыг хангуулахгүй бол зусланд хүмүүс улам бүр ихээр төвлөрч, байгалийн унаган төрх алдагдан сүйрэх, бохирдол үүсэх нөхцөл бүрдээд байна.

        Ингэхийн тулд хууль эрх зүйн оновчтой, цоо шинэ орчин бүрдүүлэн өгч, мөрдүүлдэг, хяналт тавьдаг, хэрэгжилтийг нь олон нийтэд ил тод болгох шаардлагатай болно. Зуслангийн байшинг төрөөс хямд үнээр барьж өгөх боломжийг хангаж өгөх, зураг төслийн үнийг ч мөн зохицуулах хэрэгтэй. Түүнчлэн кадастрын зурагаас илүү гаргаж хашаалсан иргэд,  хууль бусаар ойн хамгаалалтын бүс, голын ай савд газар олгосон болон авахыг хүссэн хүмүүст хуулийн хариуцлагыг хүлээлгэж хэвших ёстой.

Нийслэлийн хэмжээнд одоо байгаа хүмүүст хангалттай хүрэлцэх хэмжээний зуслан байгаа ч замбараагүй ашиглаад байна.  Улаанбаатар хотод газар олдохгүй байна гээд л яриад байх юм.  Нийслэл хотод амьдарч, бохирдуулж байгаа нь багадаад зуслангийн газрыг нэмж сүйдлэх гээд хошуурч байхаар  том хэмжээний газар дээр амьдрах хүсэлтэй байгаа хүмүүс нь бүгд хөдөө гараад амьдраасай.  Үгүй бол байгаа газраа аятайхан зохион байгуулаад, цэгцтэй амьдарцгаая.

Сэтгүүлч Б.Цолмонтуяа