Цалинтай бол байртай

       Жилийн 8, сарын 0,7 орчим хувийн хүүтэй, 20 жилийн хугацаатай, дундаж орлоготой айл өрхөд зориулсан зээл нийгэмд цоо шинэ давлагаа үүсгэв. Монголбанк нэг их наяд орчим төгрөгийг орон сууцны зээлд зориулан нийлүүлж, хүмүүс материал бүрдүүлж, банк руу очицгоож байна. Цалин нэмээгүй боловч дундаж өрхийн худалданавах, хамгийн чухал нь өвлүүлж үлдээх үл хөдлөххөрөнгө, орох оронтой болох  чадвар 30 хувь өсч байгаа учир хүмүүс хэнээр ч тоо бодуулахгүй мэдэж байгаа юм.

        Таван мянган нэг зуун өрх 7 хоногийн дотор өмнө  авснаа хоёр дахин бага хүүтэй зээлд шилжүүлсэн учраас сардаа 100-200 мянга, зарим нэг нь жилдээ 10 гаруй сая төгрөг хэмнэх юм.  Зээлийн хүүгийн дарамт хоёр дахин бууж, банк, зарим байгууллагын ачаалал нэмэгдэв. Арван жилийн өмнөөс ярьж эхэлсэн ч “Цалингаараа байртай болох” мөрөөдөл арав, зуу биш мянга мянган айлд бодит биелэл болж, шинэ сууцны урилга хэвлэгдэх болов. Эдийн засаг, мөн санхүүгийн тоо хэмжээнээс илүү Монгол хүний ажлын үнэлэмж, хөдөлмөрийн бүтээмж дээшлэх, санаатай залхуурал, ажилгүйдэл, ядуурал, түүний хорт урхаг болсон архидалт, гэмт хэрэг, өнчрөл хагацал багасч, гадаадаас аавууд нь буцаж ирж, Монгол айл элэг бүтэн амьдрах, агаар, хөрсний бохирдлын уг шалтгааныг арилгах, далд орлого ил гарах гэх зэрэг  ахуй байдал, нийгмийн чанарын ач холбогдолтой тогтолцоо юм. Улсын орон сууц, нэгдлийн мал, төрийн өмчийг хувьчилсан, үнэ чөлөөлсөн зэрэг ардчиллын 23 жилд гарсан үнэ цэнэтэй, зарчмын шинжтэй хуруу дарам цөөхөн шийдлийн нэг болж байна. Эдийн засгийн өсөлт, ардчиллын үр шим эгэл жирийн айл өрхийн хаалгаар орж, хаягаар хүрэн, нийгэмд дундаж давхарга зонхилоход, илүү сайхан амьдрах хүслийг тэтгэн хөшүүрэгдэх, хавтгайрсан халамжинд бүүвэйлэгдэн өдөр хоногийг аргацаах бус илүү бүтээмжийн төлөө тогтвортой ажил эрхлэх, тэр нь нийгмийн хөгжил болж бүр олуулаа хожих механизм юм. Нэг хүнд ноогдох газар нутгаар дэлхийд тэргүүлдэг ч нэг иргэд оногдох сууцны талбайгаар олон улсаас 5 дахин хоцорч, баян эх орондоо ядуу аж төрж байгааг өөрчлөх онцгой орц, гарцын нэг нь ипотек. Зөвхөн шийдвэр гаргагчид ярих бус үр шимийг нь хүртэх дархан эрхтэй, ардчилсан төрөө саналаараа байгуулж, үүрэг, томилолтыг нь олгодог иргэдийн байр суурь, санал бодлыг аль болох түлхүү сонсох, тусгах, олон хүнд хэрэгтэй асуултын хариултыг олох зорилгоор “Миний хаяг: Монгол” санаачилгад нэгдсэн залуучууд бид сайн дураараа мэдээлэл цуглуулж, ажиглаж, олон хүнд хэлж өгөхийг хичээж байна. Эрх чөлөөг хэн нэг нь бэлэглэдэггүй, өөрсдөө бүтээдэг нь ардчилал. Төр, хувийн хэвшил, иргэний нийгмийн хамтын ажиллагаа, харилцан ойлголцол нь тулгын гурван чулуу шиг тулгуур зарчим гэсэн итгэл үнэмшил бидэнд бий. Зээлийн гарааны эхний 7 хоног хэрхэн өнгөрсөн бэ, ямар ахиц, бас алдаа байгааг  хөндлөнгөөс харж, хараат бусаар чадан ядан дүгнэснээ толилуулъя.

Журам бол чөдөр биш амьдралд хэрэгжих дүрэм

Монголбанк 8 хувийн хүүтэй зээлийн журамдаа хүмүүсийн санал бодол, эхний хэд хоногт гарч байгаа эрэлт шаардлагын дагуу өөрчлөлт орууллаа. Хүнд сурталгүй мэдэрч, хөнгөн шуурхай ажиллавал дүрэм журам гэдэг тушаа чөдөр биш түлхэх хүч болдогийг харуулсан эхний сайн жишээ. Сүүлийн 6 сард зээл авсан бол 8 хувийн хүүтэйд багтахгүй байсныг хамрагдахаар болгосон юм. Зээл авч, ямар нэг зөрчилгүй төлж байгаа ажилсаг, санаачилгатай иргэдээ торгох биш дэмжих нь илүү чухал. Тэгээд ч зээлийн түүх бол амжилтын намтар гэсэн үг бий. 8 хувийн хүүтэй зээл олгоод эхэлнэ, тэгээд манайх багтахаа больчихно гэдгийг тааж мэдэх боломж байгаагүй. Хувь хүн, хуулийн этгээдэд хожим нь гарсан шийдвэрийг ашиггүйгээр буцаан хэрэглэдэггүй Үндсэн хуулийн алтан зарчим ч бий.

Цаасан лавлагаа, гар ажиллагаанаас цахим хэлбэрт шилжив

      Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газар хамгийн их хөл хөдөлгөөнтэйд тооцогдож байв. Хүн хүчээ нэмж, цэвэрлэгч нь хүртэл дайчлагдсан боловч өргүйг нотлох лавлагаа олгох ажлын ачаалал хэтэрсэн. Яаж ийгээд гурав хоног болж цаг, цаас гарздаж байв. Боломж нөөцөө ашиглан, 4700 гаруй иргэнд лавлагаа олгосон. Эднийх ч, иргэд ч цаас биш цахим хэлбэрт шилжих шинэ санал дэвшүүлж, шийдвэр гарсан юм. Өнөөдрөөс эхлэн үйлчилж байгаа банк чинь мэдээллийн санд Таныг бүртгэн, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт онлайнаар хүсэлт дамжуулна, тэндээс хариу нь мөн интернэтээр дамжин ирнэ. Лавлагаа авах гэж дугаарлах, цаг, цаас, шатахуун тос гарздах нэг дамжлага арилж байна. Долоо хоногт цаасаар 4700 иргэнд лавлагаа олгож  байсан бол цахим хурд ашигласнаар энэ тоо их нэмэгдэнэ гэсэн сайн мэдээ, эерэг хүлээлт үүсэв. Шинээр зээл авагчийн тоо ч гарч буй долоо хоногт нэмэгдэнэ. Найман хувь руу шилжүүлсэн нь олон, шинээр зээл авагчид нь эхний долоо хоногт харьцангуй цөөн байсан нь аргагүй. Зарим телевизийн мэдэгдсэн шиг эхний долоо хоногт шинээр зээлд хамрагдагчийн тоог сар, жилээр үржүүлж гаргадаг механик өгөгдөл биш. Лавлагаа авсан 5100 гаруй айл өрх материалаа бүрдүүлж дуусч байна гэсэг үг. Тэд зээлээ авна. Геометрийн прогресс биш гэхэд арифметик өсөлт гарна.

Үнээ өсгөвөл  “Баяртай”

Шинэ сууцны үнэ хүлээж байсан шиг огцом, нийтлэг байдлаар өссөнгүй. Хөнгөлөлттэй зээл, дэмжлэг авсан жар гаруй компаниас 19  аж ахуйн нэгж сууцныхаа ам метрийг нь 100-300 мянгаар нэмсэн байна. Ерөнхий сайд дайны хажуугаар далим хайсан компаниудыг хөтөлбөрөөс хасна, дараагийнх нь аж ахуйн нэгж олон байгаа тухай шулуухан мэдэгдэж, хүмүүс ч “Магнайд хэлнэ дээ” гэж байгаа учир шуналтаж байгаад ч аль ч үгүй хоцорно хэмээн үнээ нэмэгчид эвгүй сануулгыг хатуу ойлгожээ. 19 нь үндэслэлгүйгээр үнээ өсгөөд хатуу сануулга авсан бол 11 компани буулгасан сайн мэдээ ч зэрэгцлээ. Хуучин байр борлуулах онлайн зар гурав дахин нэмэгдэж, үнэ нь буух төлөвтэй байна. Гэр хорооллынхон нь хуучин угсармал руу, тэнд байсан нь шинэ рүү гэсэн гинжин хэлхээ, шилжилт хөдөлгөөн илт ажиглагдаж байгаа юм.

Гучин хувь ямар босго вэ?

       Мэдээж сэтгэл бүрэн ханана гэдэг харьцангуй учраас тэгийг заах, огт урьдчилгаагүй байх хэмжээний шаардлага нэг бус хүнд байна. Урьдчилгааны 30 хувь бол 8 хувийн зээл олгож байгаа бүх арилжааны банк, системээ хамгаалж байгаа зүйл. Угаасаа бодит бололцоогоо тооцоолсон хэрэг. Олон нийтэд таалагдах, ялангуяа бага орлоготойд нь Монголын эдийн засгийг унагачихаж болохгүй, хэт халааж, хөөсрүүлэх нь хориотой. Дундаж хэсэг л нийгмийн хөгжлийг хөдөлгөгч хүч. Цөөн хэт давуу эрх эдлэгчид, эсвэл халамжийн байгаа оносон бодлого шаардлагатай бага орлоготой нь биш дундаж хэсэг л нийгмийг хөгжилд хөтлөгчид. Гучин хувь их байна гээд суугаад байхын оронд бага багаар ч боловч хуримтлуулах, ашиг орлогоо нэмэгдүүлэхийг хичээх, гар хумхиж суугаад ганц олдсон амьдралаа өнгөрөөх, түүгээр түрий барихгүй болох, айл гэр, ах дүү, хамт олноороо нэгийгээ дэмжих мэтийн сайн дурын асар олон шийдэл, санаачилга орон байраар хэмжигдэх хэмжээнд хүрлээ гэсэн үг юм. Ядуу гэх мөртлөө байртай, машинтай, бүгдээрээ хаустай байх боломж диваажинд ч байдаггүй болов уу. Авъяас билгээ нээж чаддаг ажлаа улам сайн хийж, амжилтанд хүрэх, мөрөөдөлтэй байж мөр нь өөдөлж байвал тэр бүхний хариуд орох орон оочих аяганаас эхлээд алдар нэр, мөнхийн хөшөө хүлээж байдаг. Монголд битгий хэл Америкт ч урьдчилгаа төлбөр бага байсан нь олон банкууд ар араасаа дампуурах, өрсөн даалуу шиг нэгнээ дарж унаган халдварлах, үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ хөөсөрч байснаа шалдаа буусан, тэр нь дэлхийн эдийн засгийн хямрал эхлэх нэг цэг болж байсан билээ. Японд урьдчилгаа 5 хувь байна. Арлын орны орон сууцны хангамж,  хэрэгцээ, эдийн засгийн чадамж шал өөр. Ипотекийн тогтоц нь найдвартай болж, эдийн засгийн байдал улам өсч сайжраад ирэхээр урьдчилгаа төлбөрөө буулгах боломж бүрдэнэ. Гараандаа гарах нь чухал болохоос эхлээд урьдчилгаа хүрэхгүй нь хамрагдах ёстой гэсэн түрий барих үзэгдэл байрын үнээ ч хөөрөгдөж, банкуудаа ч эрсдэлд оруулна. Засгийн газрын түрээсийн байр зэрэг бага орлоготой иргэдэд зориулсан тусгай хөтөлбөр хэрэгтэй болохоос, Монголбанк, гүйцэтгэх засаглал хоёр бүх зүйлийг нэг мөр цэгцлэх гэж оролдвол аюул үүснэ, бүгдээрээ хохирно. Өнгөрсөн 7 хоногт 5100 зээл 8 хувьтайд шилжиж, 80 өрх шинээр авлаа. Энэ долоо хоногт материалаа бүрдүүлсэн айл өрх зээлээ аван шинэ байр луу нүүх тоо илүү нэмэгдэнэ. Ажил хийвэл ам тосдоно. Гараа сайн бол бариа сайн.    

“Миний хаяг Монгол” иргэний санаачилга