Төв Азийн цээжинд нүүдэллэн амьдарч ирсэн Монгол овог аймгуудын эзэн хаадХүннүгийн үеэс эхлэн орд харшийг байгуулах болжээ.    Түүхийн сурвалж бичгээс үзвэл Хүннүгийн хаад (шанью) орд харш барьж байгуулан, түүнийгээ өвөл зуны гэж ялгадаг байсан бөгөөд өвлийн ордондоо ноёдын бага хурал, зуны ордондоо ноёдын их хурал хийдэг байсныг тэмдэглэжээ.
      Орд харш барьж байгуулах уламжлал тасралтгүй үргэлжилсээр XI-XII зууны үеийн Монголчуудад өвлөн ирсэн юм. Тухайлбал, Барх голын эрэг дээрх Хайду хааны орд харш, Хэрэйдийн Ван хааны орд харшзэрэг  арав гаруй байгууламжийг нэрлэж болно.
        Орд харшийг барьж байгуулах явдал XIII зууны эхэн үе буюу ялангуяа Монголын дөрвөн их хаадын үед ихээхэн далайцтай болжээ.
Хаадын орд харш байгуулсан тухайн газар хот суурин үүсдэг байв. Монгол орны нутаг дэвсгэрболох Хэрлэн голын эрэг дээр «Зүүн орд»,  Алтайд «Баруун орд» гэх зэргээр олон тооны хот суурин үүсчээ.Хамгийн гол ордууд нь Чингис хааны дөрвөн хатны ордон байжээ. Зуны цагт Монголын хаад байрладаг зуны орд харшууд байлаа. Эдгээрийн тоонд Шар орд, Мөнх хааны эхийн орд орно.
         XIII зууны эхэн хагас Монголын эзэнт гүрний үед ерөнхий уран барилгач гэдэгтусгай албан тушаал байсан нь орд харшийн барилгууд аль хир хөгжиж байсны гэрч юм. Чан-Чунбумбынтэмдэглэлд Чингисийн хоёрдугаар хүү Цагаадайн ерөнхий уран барилгач Чан-гүний тухай дурьдсан байна.Тэнд өгүүлэхдээ “Аян дайнд их хаантай хамт явалцсан Цагаадай хад сэтэлж, эн тэргүүндзам тавиад, цавчмал дүнзээр дөчин найман гүүр босгожээ.  Тэдгээр гүүрээр хоёр тэрэг зэрэгцэн явж болно” гэжээ. Өөр нэгэн бичигт Отчигин ноёны тухай  бичихдээ: “Отчигин ноён барилга барих дуртайгаараа Монголчуудын дундаас ялгарч очсон газар бүхэндээ орд харш барьж, цэцэрлэг байгуулдаг байлаа” гэсэн байна.
              Европын жуулчин Плано Карпини 1246 онд Монгол газар айлчилж ирээд “Алтан орд”-ыг үзсэн тухай бичихдээ: « Алтан хуудсаар ороож, алтан хадаасаар хадсан баганатай, дээд тал, хана туурганы дотор талыг шүхэр, лавираар чимж, гадна талыг өөр эдээр бүрсэн асар байв» гэсэн байдаг. Иймээс нүүдлийн  «Их алтан харш» буюу «Их алтан асар» нь баяр ёслолын дайллага цайллага хийхээс гадна ирсэн зочид гийчдийг Монголын хаадад бараалхахад зориулсан хэдэн зуун хүний багтаамжтай ордон байжээ.        

          Монголын тулгар төрийн нийслэл Хар хорум хотод Өгөөдэй хаан 1235 онд асар том орд харш бариулсан байна. Тэр орд нь Хар хорум хотын гол орд харш болж байсан учраас хотын баруун хэсэгт тоосгон хэрмээр зааглаад “Түмэн амгалан”буюу “Ван-ань-гунь”гэж нэрлэж байжээ. Мөнх хааны үед энэхүү орд харшийг үзсэн жуулчин В. Рубрук бичихдээ: « Хар хорин хотын хэрмийн дэргэд манайхны сүмийн хашаа шиг тоосгон хэрмэнхашаатай том орд байх бөгөөд тэрхүү том харшид их хаан жил бүр хоёр удаа найр хийнэ. Мөн тэнд саравч мэт урт цуварсан олон байшин байх бөгөөд тэдгээрт их хаантны идээ зоог, сан хөмрөгийг хадгалах ажээ. Би тэр ордонд байсан орос архитектор, унгар тахилч, нэг англи хүн, бас Парисын нилээд уран мастер Вильгельм зэрэг хүмүүстэй уулзав. Энэ хүн их хаанд зориулан том мөнгөн мод үйлдэж түүнийхээ ёроолд дотроо цорготой мөнгөн арслан дөрвийг урлажээ. Модны голд суулгасан дөрвөн хоолойг оройгоор нь гаргаад үзүүрүүдийг доош нь тахийлгаж могойн дүрс болгож алтдаад сүүлээр нь мөнгөн модныхоо голыг ороолгосон байв. Эдгээр цоргоны нэгээр нь дарс, нөгөөгөөр нь каракосмос (айраг), гурав дахиар нь зөгийн балаар хийсэн ундаан, дөрөв дэхээр нь “тиррацина”гэгч цагаан будааны шар архи гоожин гардаг. Энэхүү элдэв ундааны зүйлийг тосож авахын тулд мөнгөн модны ёроолд  дөрвөн цоргоны дор тусгай хийцтэй мөнгөн суулга тавьжээ. Модны орой дээр бишгүүр барьсан “ангель бурхны”дүрсийг Вильгельм хийсэн байна. Энэхүү мөнгөн мод нь орд харшийн дунд байх бөгөөд түүний хоёр хажуугаар нь хоёр эгнээ багана босгож, өмнө зүг хандсан орд харшид гурван хаалга гаргажээ. Хүн бүхэнд харагдахуйц өндөрлөсөн хоймрын суудал дээр их хаан өөрөө залрах аж. Хаан ширээ өөд хоёр шат налуулсан байх бөгөөд бид үлэмж сайхан зассан хашаанд орж ирэв. Тэнд газар сайгүй шуудуу татсан тул зуны цагт хашаа хүрээгээ усалдаг ажгуу» гэжээ.
Энд өгүүлсэн Өгөөдэй хааны орд харшийнгоёл чимэглэл нь төв азид төдийгүй алс дорнодод ч тухайн үеийнхээ архитектурт шинэ зүйл байсныг археологийн олдворууд гэрчилдэг. Ийм хэлбэрийн гоёл чимэглэл тэр үедээ Монголчуудын дунд уламжлал болж, улмаар бусад улс орнуудад тархан дэлгэрсэн бололтой. Юань улсын (Монголын) ихэс дээдсийн ордны нэг “Аньсиван”байшинг ухаж гаргахад дээврийн чимэглэл сэлт нь Өгөөдэй хааны ордныхтой төстэй байжээ.
Мөн Хар Хорумынхтай адил хэсэг ваар өрнөд этгээдэд буюу Монголын жанжин Ариг бөхийн бариулсан буддийн сүмийн балгаснаас олджээ. Ийнхүү гоёл чимэглэл,  архитектурын шинэ хэлбэрүүднь XIII зууны эхээр Монгол оронд үүсэн гараад, Монголын Юань улс байлдан дагуулж байсан хятад мэтийн бусад орнуудад дэлгэрсэн байна.
Хархорумыг ухаж шинжлэхэд Өгөөдэй хааны орд харшийн хучилт, дээврийн тулгуур баганын боржин чулуун суурь олдсон юм. Тэр чулуун суурийн өргөн нь 1,5 м. Уг барилгын хагархай вааран дээвэр дээр луу, арслангийн дүрс бүтнээрээ үлдсэнээс гадна одоо Улаанбаатар хот дахь улсын музейд тавиастай байгаа баримлуудынх шиг чимэглэлтэй байсан байна.

      Хархорины орд харш, дуган сүмийн барилга байгууламжийн байрлалт нь Монголын архитектурын цоо шинэ үндэс болсон бөгөөд гол ордны өмнө талд гоё хээнцэр хаалга босгож, барилга байгууламжийг гудмаар холбосон нь сонирхолтой.Хажуугийн барилгуудын нүүрэн талыг гол барилгын өөдөөс харуулсан байна. Ийм зарчмыг хэрэглэснээрээ Хархорины архитектурууд орд харшийн байтууламжийг тус тусад нь саланги барьдаг хуучин зарчмаас хөндийрсөн байв. Энэ нь Монгол орны хатуу ширүүн цаг улирлаас шалтгаалсан байж болох юм. Хожим нь барилга байгуулалтын зохион байгуулалтыг «гун-»-ны байрлалтын зарчим гэж нэрлээд бусад хот, орд харшийн байгууламж, иж бүрэн сүм хийдийн барилга барьж байгуулахад ч хэрэглэдэг болжээ.
Энэхүү байрлалтын онцлог нь хойно хойноосоо цуварсан барилгуудыг архитектурын бүхэл бүтэн чуулга болгон нэгтгэсэнд оршино. Жишээлбэл: Мин улсын үед гоё хээнцэр чимэглэсэн Бээжингийн орд харшийн нэг хэсэг нь бүр Юань улсын үе буюу Монголын захиргааны үед хийсэн байрлалтыг хадгалан үлджээ. Монголын ноёрхлын үед «гун»-гийн зарчмаар Байшн-Гуал хөндийг байгуулжээ

            XIII зууны үед орд харшийн барилгыг их хэмжээгээр барьж байсан бол XIV зууны сүүлчээс эхлэн Монгол оронд дотоодын зөрчил хүчтэй болж дайн самуун дэгдээд хаад бафеодалын хагарлын үе эхэлсэн тул орд харш, хот суурин ихээр сүйджээ.
Гэвч XVI зуунаас эхлэн орд харш барьж байгуулах ажил дахин сэргэжээ. Тухайлбал, Туул голын эрэг дээр халхын ноён Цогтын 1601-1617 онд бариулсан орд харшийг хэлж болно. Одоо уг  балгасыг Цогт тайжийн «Цагаан байшин» гэх болсон.  Өдгөө энэ орд харшийн хана,  шатны үлдэгдэл зэрэг хэвээр байгаа. Шат нь хоёр талаараа хашлаган бариултай байжээ.
Гол хаалганы шатыг хөх тоосгоор налуугаар гинжлэн өрж, хагас дугуй хэлбэртэй гол хаалганы хоёр туургыг тоосгоор барьсан байна.
“Цогтын цагаан байшин”-гийн бүх барилга байгууламжийг хоёр метр өндөрлөсөн чулуун суурь ба хаяавчин дээр багтаагаад нэг ерөнхий хэрмээр хүрээлжээ. Байшингийн чуулга нь дотроо хэд хэдэн сүм ба бусад барилгыг багтаасан тусгай жижиг хашаа хүрээнээс бүрджээ.
Үүний дотор Цогт тайжийн эхэд зориулсан «Эхийн сүм» нэртэй дуган бий.
Тус  дуганы хана туурганы үлдэгдлийг судалбал тоосгон өрөгт суулгаж хийсэн модон багануудтай (даацын үүрэг гүйцэтгэж байжээ).Ордны чимэглэл болох баримлын  хэлтэрхий үлдэгдлийг ажвал навч, ан амьтны хумс зэргийг зурсан байжээ. “Цогтын цагаан байшин”-гийн бүх дуган, барилгыг дамжлага холбоосоор холбожээ.
“Цогтын цагаан байшин”-гийн ойролцоо нэгэн чулуун хашаан дээр энэ ордыг барьсан дархчуудын нэрс байна. Үүнд: Бинт дархан, Чимэгт дархан, Чингис аяж, Буйман нарын нэрсийг мөнхжүүлжээ.

          XVII зуунаас эхлэн Монгол орон Манжийн эзэнт улсын эрхшээлд орж газар нутаг нь Сэцэн хан, Түшээт хан, Сайн ноён хан, Засагт хан аймагт хуваагдав. Эдгээр аймгийн хан тус бүрдээ орд харш бариулж эхлэхийн хамт аймаг бүр хэд хэдэн хошуу болон хуваагдаж хошууны ноёд ч бас өөртөө өргөө байгуулж эхэлсэн байна.
Тэр үед Монгол оронд буддын шашин хүчтэй дэлгэрч байлаа. Богд гэгээн тэргүүтэй хутагт хувилгаад сүм дуган бариулахын зэрэгцээ өргөө ба ордыг бариулдаг байв. Үүний нэгэн жишээ нь Их хүрээн дэх Богд гэгээний өвлийн сууц болох “Ногоон орд” бөгөөд энэ нь европ маягийн хоёр давхар сууцны барилга, нилээд хэдэн сүм дуганаас бүрддэгбайжээ. Мөн Богдын зуны сууцанд зориулж 1840 онд Гунгаа дэжидлин буюу «Цагаан сүм»-ийн чуулга баригдсан байна.
Туулын эрэг дээр барьсан «Цагаан сүмийн» чуулга нь нилээд тохижсон бөгөөдтохилог зассан хашаан дотор жижиг цэцэрлэг, усан цөөрөм, амралт зугаалгын газартай байжээ.

       Монгол оронд ардын хувьсгал ялахаас өмнөх бүх түүхийн хугацаанд зөвхөн хаад ноёд, хувилгаан баячуудад зориулан орд харш байгуулж байсан бол хувьсгалаас хойш гагцхүү ард түмний ахуй хэрэгцээнд зориулсан орд өргөө босгох болов. Эдгээр шинэ агуулга хэлбэртэй барилгын нэг жишээ нь  1926 онд барьж байгуулсан «Ардын цэнгэлдэх хүрээлэн» юм.
«Ардын цэнгэлдэх хүрээлэнгийн» архитектур бол Монгол үндэсний уран барилгын уламжлалтай нягт холбоотой гэр хэлбэрийн барилга байжээ. Түүнийг Улаанбаатар хотын төвд одоогийн Сүхбаатарын нэрэмжит талбай дээр барьсан байв. Ардын цэнгэлдэх хүрээлэнгийн байшингийн орой нь асар том бөмбөгөр хэлбэртэй бөгөөд түүнийг банзаар дээвэрлэж, төмөрлөсөн байлаа. Барилгын дотор тал баганагүй тул асар уудам зайтай ба хажуу талдаа жүжигчдийн өрөө, амралт,зоогийн газартайбарилга байв. Мөн бөмбөгөр танхимын захаар цонхтой, хойт талдаа тайзтай төдийгүй гол хаалгын урд талд Монгол түмний жолоодогч жанжин Сүхбаатарын дурсгалын хөшөөг босгосон байжээ.