-Нийслэл Улаанбаатар хотын 374 жилийн ой тохиож байна. Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд юу хийж амжуулсан бэ?

-Юуны өмнө нийслэлийн ойн баяртай холбогдуулан ярилцлага өгч байгаадаа баяртай байна. Хийсэн ажлын талаар яривал их ажил бий. Саяхан бид тайлангаа нэгтгэж харвал 55 онцлох ажил байна. Гэхдээ бүгдийг нь ч бас хийчихсэн юм биш. Хүмүүсийн нүдэн дээр ил харагдаж байгаа ажил маш тодорхой. Жишээлбэл 282 км урттай зам тавигдлаа. Өмнө нь ийм хэмжээний зам нэг жилийн дотор хийгдэж байсан түүх байхгүй. Мөн хот тохижилтын чиглэлээр олон багц ажлууд байна. Хотын гудамжаа байнгийн цэвэр цэмцгэр байлгах, цэцэг тарих гэх мэт ажлуудыг дурьдаж болно. Манай хот чинь хүүхдүүдэд ээлтэй хот болж байна. Жишээ нь хүүхдүүдэд зориулж автобус явдаг боллоо. Нэн ялангуяа бага насны хүүхдүүдээ илүү их анхаардаг болсон гэж хэлж болно. Мөн замын түгжрэлтэй холбогдолтой олон арга хэмжээг шийдсэн. Гэхдээ замтай холбоотой шийдвэрүүд тухайн үеийн нөхцөл байдалд тохирсон дүрэм журам боловсруулсан. Яагаад гэвэл машины төрөх үйл явц зам барих үйл явцаас хэд дахин их хурдтай. Жишээ нь нэгдүгээр сарын нэгнээс эхлээд наймдугаар сарын нэгний хооронд хотод 28 600  машин шинээр замын хөдөлгөөнд орсон судалгаа байна. Энэ машинуудыг саадгүй явуулья гэвэл 1000 гаруй км зам тавих шаардлагатай болно гэсэн үг. Гэхдээ бид энэ их машиныг аль болох түгжирэл багатайгаар асуудлыг шийдвэрлэсэн. Энэ мэт ажлуудыг хэлж болно. Би хүний нүдэнд харагдахгүй байгаа мөртлөө үр дүнгээ өгч байгаа ажлуудаас жишээлж хэлье. Үүнд Улаанбаатар хотод 152 хороо үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Энэ 152 хорооны биеийн байдал ямар байгааг хэмжих хэмжүүртэй боллоо. Үүнийг бүүр тогтоож авлаа. Эрүүл аюулгүй байдлын индекс, амьдрах орчны зураглал гэсэн ийм хоёр чухал зүйлийг хийж авсан. Одоо тэр зүйлийг хараад хорооны биеийн байдал ямар байгааг шууд хараад л хэлж болно. Үүнээс харахад сургуульгүй, хогийн цэг байхгүй хороодууд гарч ирсэн. Мөн нийтийн тээврийн үйлчилгээ дутмаг байгааг ч олж харлаа. Энэ ажил өнгөрсөн зургаан сараас эхлээд 9 сар хүртэл иргэдийнх нь оролцоотойгоор хийгдсэн юм. Үүнээс нөхцөл байдал ямар байгааг харж болно. Жишээлбэл нэг газар цочимоор дүн гарсан. Сургуулийн насны 1500 хүүхэд бий гээд хороон дээрээ бүртэлгэлтэй гарчээ. Очоод үзсэн яг газар дээрээ тэнд тийм олон хүүхэд байдаггүй. Өөрөөр хэлбэл зүгээр л тэнд бүртгүүлчихсэн хүүхдүүд байгааг олж тогтоолоо. Урьд нь бол үүнийг мэддэггүй байлаа. Бас автобусны буудалтай гээд байсан. Очоод үзсэн чинь зураглал дээр автобусны буудал болон сургууль нь байхгүй байх жишээтэй. Бид нийслэлийнхээ баярын өдрөөр маш том ажил хийх гэж байна. Тэр нь юу вэ гэвэл Эрүүл аюулгүй байдлын индекс. Бид иргэдийн амьдрах орчны зураглалаа бариад  хороо бүр дээр очоод 2014 онд бүгдээрээ юу хийцгээх вэ? гэдэг уулзалтыг иргэдтэйгээ ярилцах болно. Иргэдтэй автобусны буудал барих уу? Сургууль барих уу? Зам тавих уу? гээд ярих гэж байна л даа. Одоо игэдтэй ярилцахдаа таны амьдарч байгаа орчинд ийм зүйл хэрэгтэй байхгүй байна. Тиймээс энд энэ энэ зүйлүүдийг барья, байгуулъя гээд. Бас аль гудамжинд гэмт хэрэг их гардаг вэ гээд харахаар илүү их зам дагуу ойрхон байдаг газруудад гэмт хэрэг их гарсан байна. Яагаад гэхээр автобуснаас буурсан, түүнд суух гэж байх  хүмүүсийн юмыг нь булаадаг, гэмт хэрэг гардаг, дээрэмддэг тийм хэрэг их байх жишээтэй. Тиймээс ийм мэт зүйлүүдийг бичиж байгаад хамтран ажиллана. Ерөнхийлөгчийн хэлээд байдаг иргэдийн оролцоотойгоор шийддэг тэр алхамруу орсон.

-Бүтээн байгуулалт тэлсэн үү тэлсэн. Барилга байшин, зам гээд. Гэхдээ хот тэлж чадахгүй байна? Энэ тал дээр та ямар тайлбар хэлэх вэ?

-Хот тэлнэ гэдэг бол зохих хугацааны ажил байж таарна. Жишээ нь шувуу, био руу ирэх жилд замыг нь тавьж дуусна. Тийшээ автобусны чиглэл гаргасан байгаа. Био бол 60 мянган хүнтэй дагуул хот болох юм. Энэ дагуул хотыг бий болгоход нилээд цаг хугацаа хэрэгтэй. Нөгөө талаас яг одоо бэрхшээл нь юу байна гээд харвал хот тэлэх гэхээс илүүтэй хотын төв хэсэг өнгөрсөн хугацаанд асуудалд орчихсон байсан. Яг үнэндээ бол нойр хугасалж байгаа асуудал бол дулааны шугам хэзээ зад үсэрэх бол гээд л айгаад явж байна. 1961, 1971 онд эдгээр шугам сүлжээг хийсэн. Газар доорх байгууламж маань одоо бүүр өвгөрөөд шаардлага хангахаа болиод хэзээ яаж эвдэрэх бол гээд. Бас хажуугаар нь завсар зайгүй барилга барих зөвшөөрөл олгосоноос болж инженерийн шугамыг засварлах зай завсаргүй болчихож.

-Цэгцэлж чадаж байна уу?

-Захаас нь аваад цэгцэлж байна. Богино хугацаанд харьцангуй өндөр хурдтайгаар цэгцэлж байна. Нөгөө хур хог гэдэг шиг хур асуудалтай л зууралдсан.

-Таны Засаг дарга болохдоо гол хийхийг зорьж байсан асуудал бол орчин үеийн тохилог орон сууц. Өөрөөр хэлбэл нийтийн орон сууц биш Хаус хороолол. Энэ ажил ямар шатандаа явагдаж байна. Хэдий хэр хугацаа шаардлагатай вэ?

-За би нэг зүйл хэлье. Гэр хорооллын дахин төлөвлөлт гэж хийгдэж байгаа шиг Япон Улсын Токио хотод хийж байгаа ажилтай танилцаж байсан юм. Тэнд  бол 3,7 га газарт хороолол барих гэж 16 жил болсон юм билээ. 12 жил иргэдтэй нь хэлэлцээр хийгээд дөрвөн жилд барьсан.Би тэрийг хараад их сэтгэлээр унаж байсан. Одоо яанаа гэж... Манай гэр хорооллынхон ингэвэл яанаа гэж их сэтгэлээр унаж байсан. /инээв/ Одоо бол их сэтгэл хангалуун байна. Жилийн дотор үндсэн тохиролцоо явагдаад, хөрөнгө оруулалт нь эхлээд суурь нь тавигдаад эхэлсэн  байна. Нийтдээ 20-н газар байгаа. Одоогоор 10 гаруй газарт нь тохиролцоо явагдаж байна. Би үүний шалтгаан нь юундаа байна вэ гэж бодлоо. Манайд яагаад эхлэл гэхэд ингэж хурдацтай амжилттай явагдаж байна вэ гэж. Миний  тааж байгаагаар бол, манай гэр хорооллынхон тохилог сайхан орон сууцанд амьдрахыг хүсэж байна гэж дүгнэсэн. Иргэдийнхээ хашааруу цэвэр бохирын хоолой шугам татаад, хаус барина гэж. Тэгсэн иргэд маань өөрсдөө гүйцэтгэгч барилга барьж байгаа компаниудтай тохиролцож газраа байраар солих сонирхолтой нь ажиглагдсан. Тэгэхээр нь би уулзалтаараа та нарт хаус хэрэгтэй биш үү? Гэхэд цөөн хэсэг нь дэмжээд ихэнх хэсэг нь орон сууцанд орно гэсэн бодолтой байгаагаа хэлсэн юм. Эргээд харахаар орлого багатай хүмүүс нь газраа өгөөд шууд орон сууцанд орох хүсэлтэй байна. Боломжтой хэсэг нь хауст орох хүсэлтэй байгаа нь ажиглагдсан. Харин миний хүслээр бол бүгдийг нь хауст оруулах хүсэлтэй байгаа юм. Тэгэхээр зарчим нь юу вэ гэхээр иргэд яаж шийдвэрээ гаргаж байгаагаар л энэ асуудал шийдэгдэж байгаа юм. Тэрнээс би үгүй ээ гэж хэлж болохгүй. Учир нь газрын эзэн нь иргэн өөрөө шүү дээ. Тэр өөрийнхөө өмчийг ямар байраар солихоо өөрөө л шийдэж байгаа нь энэ. Нөгөө талаас хөрөнгө оруулагч бас  нийтийн орон сууц барих сонирхолтой. Харьцангуй өртөг багатай, ашиг өндөртэй гараад байгаа болохоор. Тэгэхээр захиалагч, үйлдвэрлэгч хоёрын сонирхол нэг цэг дээр уулзаад байна л даа.

-Тэгэхээр 600 мянган хүн амьдрахаар төлөвлөгдсөн хот маань өнөөдөр сая хоёр зуун мянган хүнийг дааж явна. Хүн амын төвлөрөлийг багасгахын тулд яах ёстой вэ? Тодорхой хэмжээгээр татварын асуудал яригдаж байгаа?

-Их чухал асуулт байна. Ашгүй асуугаад авсан дээр нь далимдуулаад хэлье. Нийслэлийнхээ иргэдийн энэ үйл явдлыг бид сааруулах гээд ч юм уу татварын арга хэмжээ авч байгаа юм шиг татвар тавих ёсгүй. Би хувьдаа тэгэж бодохгүй байна. Бүр сайтар бодоод үзээрэй. Үнэнийг хэлэхэд нийслэлийн иргэд маань төвлөрч байгаа нь муу үзэгдэл ердөө ч биш. Зах зээл идэвхижиж байна. Хөдөлмөрийн зах зээл нягтарч байна. Энэ бол илүү их чадалтай болоод байна гэсэн үг юм шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл зах зээл маань сайжраад байна гэсэн үг. Бэрхшээл нь юу вэ гэхээр хүмүүсийг шилжиж ирэх үед, нөгөө инженерийн үйл ажиллагаа, сургууль, эмнэлэгийг нь хүргэж чадахгүй байгаа нь л бэрхшээл болж байна. Тэрнээс бол ирж байгаа нь ердөө бэрхшээл биш юм. Тийм учраас татвар бол ердөө тийм зорилготой биш. Нийслэлийн засаг захиргаа нь иргэдийнхээ өмнө хүлээдэг гол үүрэг байдаг. Тэр нь хөрөнгийн үнэ цэнийг алдагдуулж болохгүй ээ гэж. Өөрөөр хэлбэл тухайн нэг иргэний байр байшин байнга үнэ цэнээ хадгалж байх ёстой. Тэгэхийн тулд түүний байшинг тордож инженер эмнэлгийн байгууллагуудыг сайн байлгах ёстой. Тэгвэл тухайн иргэний байр орон сууцны үнэ алдагдахгүй. Жишээлбэл: 3,4-р хорооллын айлуудын байшин хуучирахаар дараа нь ямар аюул бий болно гэж бодож байна. Амьдрах орчин нь муудна. Дараа нь хүмүүс дайжиж эхэлнэ. Боломжтой хэсэг нь өөр амьдрах газраа хайгаад олонгуут үлдсэн хэсэг нь бүүр орлого багатай хэсэгрүү  шилжинэ гэсэн үг.

Дэлхий дахинд тогтоод байгаа хот төлөвлөлтийн нэг бэрхшээл нь юу байсан гэхээр одоо энэ европийн орнууд бидэнд хэлээд байгаа юм. Сүүлдээ ядуу иргэд олшироод ирэхээр гэмт хэрэг дийлдэхээ больж, цагдаа ч орохын эцэсгүй болдог гэж. Тэгэхээр бид энэ байшинг засаж, тордож байж цэмбийсэн байлгаж байж үнэ цэнэтэй байлгана гэсэн үг юм.

-Нийслэлийн төсөв хэр хүрэлцээтэй байдаг вэ?

-Бид ирэх арваннэгдүгээр сарын 28-нд төсвөө хэлэлцэж батална. Бидний өөрийн төсвийн орлого 400 гаруй тэрбум төгрөг. Нийт улсын төсөвтэй зүйрлээд үзвэл таван хувь нь. Тэгсэн мөртлөө ДНБ-ий 63 хувийг ганцаараа хийж байгаа хотын хувьд төсвийн хуваарилалт шударга бус байгаа нь харагдаж байна шүү дээ. Бид ядахдаа 10 хувийг тусгаж чадвал тэр өвгөрч хуучирсан дэд бүтцүүдээ шинэчилмээр байна. Бидэнд хуучин хорооллуудаа сэргээхэд 450 тэрбум төгрөг хэрэгтэй. Хэрвээ төсөвт энэ мөнгийг тусгаад өгвөл 3-4 жилийн дараа 3, 4, 13 дугаар хорооллуудыг шинэчилнэ.

-Ерөнхий сайдын авлигажсан төсөв гэж ярьсан нь нэлээд асуудал боллоо. Та түүнийг дэмжээд байсан. Яагаад дэмжив?

-Ерөнхий сайдын тэр авлигажсан төсөв гэдэг бол маш чухал үгийг хэлсэн. Хүмүүс тэр үгэнд нь нэлээд хөнгөн хандах шиг болсон. Ерөнхий сайд төсвийг хийсвэрээр нэмдэгт бухимдаад байгаа. Би ч гэсэн түүнтэй хамт тууштай ажилланагэж бодож байгаа.

-Зарим хүмүүс өөрөө авилгал авах гээд л төсөвт мөнгө нэмчихсэн юм шиг л ойлгоод байх шиг?

-Ерөнхий сайд ямар юм үг хэлсэн бэ гэхээр төсвийг  хийсвэрээр нэмдэг. Тэгээд бизнес хийдэг 500 сая төгрөгөөр байшин барьчих байсан юмыг таван тэрбум, нэг тэрбумаар зам тавьж болох байсан бол  гурван тэрбум болгох жишээтэй. Үүнийг л ерөнхий сайд  яаж байгаа нь энэ вэ? татвар төлөгчдийнхөө мөнгөөр ингэж идэж уудаг нь ямар учиртай юм бэ? гээд бачимдаад байх нь аргаггүй шүү дээ. Жишээ нь: Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүрэгт баригдах ижилхэн суруулиудын зураг төсөл нь өөр өөр  төсөвтэй байх жишээтэй. Уг нь бол холболт нь л өөр байна уу гэхээс биш нэг л маягийн зурагтай байх ёстой юм. Тэгсэн тус бүрд нь ингэж төсөв зохиогоод үнийн жишиг нь хоорондоо алд дэлэм зөрдөг байж. Өмнө нь хот тохижилтын төсөв гээд өгөхөөр нохойны хөшөө барих жишээтэй. Миний бодлоор ерөнхий сайд  тууштай  байна л гэж бодож байна. Маш чухал зүйл хэлсэн.

-Өнгөрсөн жил хотын төсвөөс мөнгө илүү гаргаж чадав уу?

-Чадахаар барах уу даа. Жишээ нь гудамжаа цэцэгжүүллээ. Манай хот тохижилтынхныг гудамжинд цэцэг тарьж байхад хүмүүс долоо хоноод л алга болно гэж бодож байсан. Гэтэл энэ жилийн цэцгүүд дулааны улиралдаа хүмүүсийг баясгалаа. Энэ цэцгээр дамжуулан хотоо хайрлах үзлийг хэнээс ч ямар үзэл сурталаас илүү бий болгосон. Хотын гудамж талбайг үүр шөнөөр угаан ажилласан. Тэгэхэд 1.2 тэрбум төгрөгийн хэмнэлт гарсан. Өөрөөр хэлбэл бид нохойны хөшөө барихгүй яг зориулалтын дагуу тохижилтоо хийхэд л хэмнээд эхэлсэн.

-Та энэ жил хэр авилгажаагүй төсөв зохиов?

-Энэ жилийн төсвийг авилгажаагүй төсөв зохиож чадна гэж бодож байгаа. Бид одоо 10 хоног хороод дээр ажиллана. Тэгээд иргэдийнхээ санал бодлыг сонсоно. Мөн худалдан авах үйл ажиллагаагаа сайжруулна. Ингэснээр авилгажсан төсөв гэдэг зүйлийг байхгүй болгох боломжтой.

“Eagle news” Б.ЖАРГАЛМАА