9 дүгээр сарын 27-ны өдөр “Төлөвлөлт ба хөгжил” сэдэвт олон улсын форум болж өнгөрлөө. Хот  байгуулалтын салбарын мэргэжилтнүүд өөрсдийн ололт амжилт, туршлагаа солилцох, салбарын тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхэд хамтарч ажиллах  зорилгоор Хот байгуулалтын дэлхийн форумыг анх 2002 онд Кени улсын Найроби хотод НҮБ-ХАБИТАТ байгууллагын ивээл дор зохион байгуулж байжээ.

         Тус форум нь хоёр жилд нэг удаа зохиогддог бөгөөд ээлжит 6-р чуулган 2012 оны 9  дүгээр сард Итали улсын Наполи хотод хуралдсан.  Манай улс энэ жил анх удаагаа тус форумыг “Төлөвлөлт ба хөгжил” сэдвийн дор Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газар, Барилга хот байгуулалтын яам, Нийслэлийн Засаг даргын тамгын газар, Нэгдсэн үндэстний байгууллагын Хүн амын нутагшилт, суурьшлын төсөл, “Самсунг Си анд Ти” компани хамтран Улаанбаатар хотноо байгууллаа.

        Форумд Улаанбаатар хот, 21 аймгийн Засаг дарга, Ерөнхий архитектур, салбарын төрийн бус байгууллагууд, гадаад, дотоодын зураг төслийн аж ахуйн нэгж, их, дээд сургуулиудын төлөөлөл зэрэг хот төлөвлөлтийн үйл ажиллагаанд мэргэжлийн үүднээс оролцогч 200 гаруй төлөөлөгч хүрэлцэн ирсэн юм.

         Форумын үеэр Монгол улсын хот  төлөвлөлтийн өнөөгийн байдал, хот төлөвлөлтөнд гарч буй алдаа, үүнээс үүдсэн сөрөг үр дагаврууд, тулгарч буй хүндрэл бэрхшээл,  тэдгээрийг шийдвэрлэх арга замын талаар дотоод, гадаадын  мэргэжлийн байгууллагуудын төлөөлөл хэлэлцэхийн зэрэгцээ, “Амьдрах орчин ба хотжилт, “Хот төлөвлөлтийн стратеги ба Ухаалаг, Ногоон хотын жишээ”, “Тээврийн тогтолцоотой уялдсан хот байгуулалт” зэрэг сэдвээр илтгэл тавьж, АНУ, Япон, Солонгос, Франц, Финлянд зэрэг олон улсын төлөөлөгч эрдэмтэн судлаачид, мэргэжилтнүүд өөрсдийн хуримтлуулсан туршлага, санал бодлоо солилцлоо.

         Ингээд тус форумын үеэр Барилга хот байгуулалтын сайд Ц.Баярсайхантай хийсэн яриа болон, тавигдсан зарим онцлох илтгэлүүдийн тоймыг хүргэж байна.

            БХБ-ын сайд Ц.Баярсайхан: “Монгол улс зах зээлийн нийгэмд шилжсэн цагаас эхэлж төрийн үйлчилгээ, үйлдвэрлэл, ажлын байрыг дагаад Улаанбаатар хот руу иргэд маш их шилжиж ирлээ. Нийслэл хотод сүүлийн хэдхэн жилийн хугацаанд бараг 3 аймгийн хүн амтай тэнцэхүйц тооны иргэд нүүж ирсэн гэдэг судалгаа гарсан байна. Өнөөдрийн байдлаар Улаанбаатар хот 1.200.000 орчим хүн амтай. Мөн зам харилцаа сайжирч байгаа учир жилдээ ганц хоёр удаа ирдэг, хот хөдөөгийн хооронд худалдаа арилжаа хийдэг иргэдийн эргэлт ч ихэссэн, их, дээд сургуульд суралцахаар ирсэн оюутан залуусын тоо өссөн зэрэг шалтгаанаас хотын ачаалал маш их нэмэгдэж байна.  Иймээс энэ оны 2 дугаар сард УИХ-аас Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөнд тодотгол хийж, 2030 он хүртэл хөгжүүлэх чиглэлийг баталсан. Энэ төлөвлөгөөнд хотыг бүсчилж хөгжүүлэх, дагуул хотуудыг жишиг хот болгон хөгжүүлэх зэрэг асуудлыг тусгасан. Одоогийн байдлаар төрийн байгууллага, үйлдвэрлэл үйлчилгээ, сургууль соёлын газрууд бүгд хотын төвд төвлөрч байгаагаас иргэдэд замын түгжрээн дунд  цаг заваа алдах, ажлаа хойшлуулах зэрэг хүндрэл үүсдэг. Энэ асуудлыг бид хотын шинэ дэд төвүүд байгуулж шийдвэрлэх юм. Мөн замын уулзваруудыг өргөтгөж шинэчлэх, дэд бүтийн иженерийн шугам сүлжээг тэлэх, шинээр байгуулах ажлыг энэ онд хийж гүйцэтгэлээ. Орон сууцны шинэ хорооллуудыг хотын захын дүүргүүд рүү барьж байна. Эдгээр нь хүн амын төвлөрийг сааруулах, хотын захын байршлуудад тархааж суурьшуулах чухал алхмууд болох юм. Үүнээс гадна энэ онд Дархан, Төв, Өмнөговь, Чойр, Ховд, Баян-Өлгий зэрэг аймгийн ерөнхий төлөвлөгөөг шинэчлээд, одоо тендерийн шалгаруулалтын ажил хийгдэж байгаа. Ер нь бол энэ жилдээ багтаагаад бүх аймгийн ерөнхий төлөвлөгөөг шинээр батлахаар  төлөвлөсөн. Аймгийн төвүүдийг шинэчилсэн төлөвлөгөөгөөр хөгжүүлсэн цагт хөдөөний  иргэд тэндээ тав тухтай, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлөөр хангагдах учир шилжилт хөдөлгөөн ч саарна гэж үзэж байна. Иймээс аймгийн төвүүдийг хотын статустай болгохоор Хот байгуулалтын шинэ хуулинд тусгаж өгөхөөр ажиллаж байгаа. Өнөөдрийн “Төлөвлөлт ба хөгжил” сэдвээр зохиогдож байгаа форумд 21 аймгийн Засаг дарга нар, ерөнхий архитекторууд, олон улсын байгууллагууд, архитекторчид, манай их, дээд сургуулийн судлаач эрдэмтэн гээд олон төлөөлөгч оролцож, хот төлөвлөлтийн цаашдын чиг хандлага, хөгжил дэвшлийн талаар илтгэл хэлэлцүүлэг өрнүүлнэ. Мөн иргэдийн оролцоог дэмжих тал дээр олон зүйл сонсох байх гэж найдаж байна”  гэлээ.

        Форумын эхний илтгэлийг ШУТИС, БИАС-ын багш, магистар Э.Пүрэв-Эрдэнэ “ Амьдрах орчин ба хотжилт” сэдвээр тавьлаа. Тэрээр илтгэлдээ: “-      

       Нийгэм, эдийн засгийн өсөлт болон хөгжил нь хотжих явцыг хурдасгаж хот, суурингуудад амьдрах хүн ам өссөнөөр хотжилтын түвшин өсч байна. Энэ нь ихэнхи иргэд хот  болон хот маягийн сууринд амьдрах болсныг илтгэх ба Европын өндөр хөгжилтэй зарим улс орнуудын хотжилтын түвшинтэй ижил байгаа ч амьдарч буй орчин, амьжиргааны чанарыг харьцуулбал хол зөрүүтэй юм. Энэхүү хотжих үзэгдэл нь хотын эдийн засгийн өсөлтөд эерэг хандлага үзүүлж байгаа ч олон сөрөг асуудлыг дагуулсаар байна. Тухайлбал, хүн амын огцом өсөлт нь амьдрах орчныг бохирдуулж хүний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөх түвшинд хүрсний зэрэгцээ хотын зам болон тээвэрлэлт, дэд бүтцийн хангамжид ихээхэн ачаалал өгөх боллоо. Хотыг хөгжүүлэхдээ хөрөнгө оруулагчдыг бус оршин суугчдыг эхэнд тавьсан, тэдний ая тухтай амьдрахад нийцсэн байхаар төлөвлөж байгуулах нь чухал.”  гэдгийг онцлоод хот нь цаг хугацааны туршид хувьсан өөрчлөгдөж  байдаг амьд организм учир зөв шийдвэр, нарийвчилсан судалгаа, өргөн хэлэлцүүлэг, алсын хараатай ерөнхий төлөвлөгөө, түүнийг хэрэгжүүлэх шударга механизм хэрэгтэй гэсэн юм. Үргэлжлүүлэн тэрээр манайд ашиглагдаж буй хот байгуулалтын бодлого нь удирдлагын босоо зарчим бөгөөд энэ нь иргэдийн оролцоотой хот байгуулъя гэсэн уриатай санал нийцэхгүй байгааг шүүмжлээд, хот байгуулалтыг хийхдээ эрдэм шинжилгээ-судалгаан дээр түшиглэсэн гол бодлогоо боловсруулж, иргэд, төрийн удирдлагуудаас ирсэн санал хүсэлтийг төлөвлөлтийн зарчимтай нийцүүлэн хэрэгжүүлдэг байя гэсэн санааг дэвшүүлсэн юм. 

            Монголын Архитекторуудын Эвлэлийн Ерөнхийлөгч Э.Хүрэлбаатар “Хот төлөвлөлт, архитекторуудын оролцоо” сэдвээр илтгэл тавьсан. Илтгэлдээ: -Хот төлөвлөлтөд “Шийдвэр гаргагчид”, “Төлөвлөгчид, архитекторууд”, “оршин суугчид” гэсэн бүлэглэл зайлшгүй оролцдог бөгөөд архитекторууд нь шийдвэр гаргагч болон оршин суугчдын дунд холбогч гүүр нь болж байдаг. Тиймээс хот төлөвлөгч архитекторууд маань аль аль талын хүсэл зорилтыг тусгасан, уян хатан бодлого баримтлагч байх ёстой гэсэн юм. Мөн тэрээр: “Өнөөдөр бидэнд хот байгуулалт, төлөвлөлтийн хууль, эрх зүй дутагдалтай байна. Монгол улсын Хот байгуулалтын тухай хуульд аймаг, нийслэлийн ерөнхий архитекторын эрх, үүргийг тодорхойлсон нь өнөөгийн шаардлагыг хангахааргүй, үүрэг хариуцлага нь ойлгомжгүй  байгаа. Өнөөдөр аймгуудын ерөнхий архитекторууд газрын албанд, эсвэл тамгын газрын ямар нэг хэлтэст мэргэжилтнээр ажилладаг. Зарим аймагт мэргэжлийн бус хүн ч ерөнхий архитектороор ажиллаж бай жишээтэй. Хот төлөвлөгч мэргэжлээр гадаад, дотоодод маш цөөхөн хүн төгсөж байна. Цаашид Ерөнхий архитекторын алба байгуулж ажиллах шаардлагатай бөгөөд ерөнхий архитекторын эрх, үүргийг хуульчилж өгөх нь зүйтэй. Ерөнхий архитектор бол ерөнхий төлөвлөгөөний сахиул мөн. Тиймээс Ерөнхий архитекторыг улс төрийн нөлөөнөөс ангид байлгах үүднээс 6 жилийн хугацаагаар НИТХ-аас томилдог байх, ерөнхий төлөвлөгөө, хотын ерөнхий төлөвлөгөөнд нийцэхгүй үүргийг хэрэгжүүлэхээс Ерөнхий архитектор татгалзах эрхтэй болгох, үүнийхээ төлөө хариуцлага хүлээдэггүй байх түүнчлэн Ерөнхий архитекторыг томилоход Засаг дарга нэр дэвшүүлэх, нэр дэвшигчийн талаар Монголын архитекторуудын эвлэлтэй зөвшилцөх, нэр дэвшигчийг НИТХ-аар хэлэлцэн томилох ба чөлөөлдөг байх хэрэгтэй юм.

           Монголын архтекторуудын эвлэл нь Ерөнхий архитекторын эрх, үүргийн талаар Хот байгуулалтын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах саналыг хууль санаачлагчдад өргөн барихаар ажиллаж байгаа бөгөөд НҮБ, Олон улсын архитекторуудын эвлэлтэй хамтран архитектор бэлтгэх бакалаврын сургалтын стандартыг боловсруулж, сургалтын хугацааг 5 жил болгон мөрдөөд байхад манай улс энэ стандарт руу ороогүй л байна. Мэдлэг, чадвартай мэргэжилтэн бэлтгэхийн тулд боловсролын тогтолцоог нэн түрүүнд өөрчлөх шаардлагатай” хэмээн шүүмжиллээ.

          Ийнхүү тус форумд  олон улсын мэргэжилтэн, эрдэмтэн судлаачдын илтгэлүүд ар араасаа тавигдсан бөгөөд хот байгуулалтыг хэрхэн цэгцтэй зөв хийх, цаашид юун дээр анхаарч ажиллах ёстой талаар олон сонирхолтой шүүмж, хэлэлцүүлэг  өрнөсөн үр дүнтэй арга хэмжээ болж өнгөрсөн юм.

Сэтгүүлч Б.Цолмонтуяа