Богд хааны ордон нь 1893-1919 он хүртэл буюу 26 жилийн турш баригдсан ба Зуны ордон Өвлийн ордон, Амгалан энхийн хаалга, Асарт 3-н хаалга, Янпай хаалга гэсэн таван үндсэн хэсгээс бүрддэг.

     Богд хааны музей байрлаж байгаа энэ газрыг “Өндгөн сүргийн нутаг” /Дунд гол,  Туул голын хооронд орших сав газар/ гэж нэрлэдэг байсан ба зөвхөн Богд хаан амьдардаг байжээ. Хожим Маршалын гүүрний тэнд зусланд гардаг болсоноос үүдэн “Маршалын гүүр” гэж нэрлэжээ. Энэ газар жирийн иргэн амьдрах ёсгүй байжээ. Учир нь хоёр гол нийлсэн хэсэг “эхийн хэвлий” шиг хэлбэртэйгээс гадна монголчууд ариун дагшин “газар эх” гэж дээдэлдэг үзэл, санаатай холбоотой юм.

       Өндгөн сүргийн нутаг дэвсгэр дээр Богд хаан гурван ордонтой байсан. Одоогийн 1-р цахилгаан станцын орчим “Цагаан ордон”, одоогийн энэ байршил дээр “Ногоон ордон”, Удирдлагын академийн орчим “Улаан ордон” буюу Хайстын лавиран байрлаж байсан түүхтэй.

     1892 онд “Богдын шар ордон” гэж байж байгаад шатсаны дараа 1893-1903 он хүртэл буюу 10 жилийн хугацаанд Богдын зуны ордонг барьсан. Харин 1908 онд Оросын эзэн хааны зураг төслөөр Буриадууд хоёр давхар өвлийн ордныг барьж өгсөн. Гэтэл өөр шашин, үзэл санаатай орны байшин бариуллаа гэсэн хэл ам гарсан учраас байшингийн дээвэр дээр ганжир байрлуулж, хөвөөг нь бадамлянхуа цэцгээр хүрээлж өөрчилжээ. Энэ байшинд Богд хаан 20 жил амьдарчээ.

     Барилгын дээд давхарт Богд хаанд бараалхахаар ирсэн зочдыг хүлээн авах хүлээлгийн танхим болон Богд хааны уулзалтын танхим, хаан хатан хоёрын түр амралтын танхимууд  бий. Одоо Богд хаан болон Дондогдулам хатны хэрэглэж байсан хувцас, эд хэрэглэл, сүйх тэрэг дэлхийд ховордсон амьтны чихмэл үзмэрүүд хадгалагдаж байна.

      Мөн тус музейн бас нэгэн үнэт үзмэр болирвэсний арьсаар хийсэн дээвэр туургатай гэр юм. 1893 онд Хэнтий аймгийн бэйс Санлигдорж 150 ирвэсний арьсаар бүрсэн гэрийг Богд хааны 25 насны төрсөн өдрөөр бэлэглэжээ.

      Монголчууд эрт үеэс л барилга байгууламж барих газрыг маш сайн, нарийвчилж сонгодог байжээ. Жишээ нь Ногоон ордон барих газрыг сонгохдоо өвлийн цагт цас хамгийн анх хаана их цоохортож байна гэдгээр шинжсэн гэнэ. Учир нь газрын гагнаас буюу газрын алт нь нарны дулаан энергийг өөртөө хуримтлуулаад буцааж газрын хөрс руу гаргадаг учраас тэр газрын цас цоохортож эхэлдэг. Мөн хэсэг газрыг дөрвөлжилж ухаад шороог нь буцаагаад хийхэд шороо нь илүү гарч байвал сайн хөрстэй газар хэмээн үзэж байшингийнхаа суурийг тавьдаг байжээ.

      Ногоон ордныг цайны замын хэсэг жинчид Богд хаанд зориулан барьсан түүхтэй. Тэд Хятадаас цай худалдаж аваад Монголын нутаг дэвсгэрээр дамжин Орост худалдаалдаг байжээ.

       Монголын архитектурын түүхэнд томоохон байр суурь эзлэх гайхамшиштай бүтээлийн нэг нь Амгалан энхийн хаалга юм. Дэлхий дээр ганц ширхэг ч хадаас оруулалгүй углуургаар барьсан таван уран барилга байдгаас дөрөв нь Бээжин хотод байрладаг Манжийн эзэн хааны ордны дөрвөн талд байдаг бол нэг нь Амгалан энхийн хаалга юм.

      Богд хааны тэжээж байсан заан. 1913 онд Монголын язгууртнууд Оросод айлчлах үедээ 22 мянган рублээр худалдаж авч бэлэглэсэн гэдэг.

Зааны өмсгөл

     Их шавийн нэг лам санаачлан тусгаар тогтносон улс оронд заавал эв нэгдлийн хаалга байх ёстой учир нь энэ хаалгаар орж ирсэн хүн бүхэн нэг үзэл санаатай болно хэмээн 1912-1919 он хүртэл 7 жилийн хугацаанд барьжээ. Уг хаалга нь 7 давхар ба сүмбэр уул 7 оройтой гэдгээс санаа авч бүтээжээ. Харин хаалганы зураг чимэглэлийг “Тансан ламын баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл” номноос сэдэвчилсэн зургаар хийжээ.  

Янпай хана:

      Нүдэнд харагдахгүй далдын гай барцадаас сүмийг хамгаалах бэлгэдэлтэй, түвд хэлээр “хаалттай хаалга” гэсэн утгыг илэрхийлдэг. Ханан дээр луу болон Сүмбэр уул, түүнийг тойроод далай дүрслэгдсэн байдаг бөгөөд муу ёрын сүнснүүд энэ далайд унаж живж үхэхийг илэрхийлсэн утгатай.

Амгалан-Энхийн хаалга:

     YIII Богд хааныг Монголын төр шашныг хослон баригч хэмжээгүй эрхт хаанаар өргөмжилсөн дурсгалт үйл явдалд зориулж энэ хаалгыг бүтээжээ. 8 баганан дээр 7 давхар дээвэр хийсэн бөгөөд нэг ч хадаас хэрэглэлгүйгээр 108 төрлийн оньсоор угсарч барьсан.

Лаврин сүм:

Энэ сүмд YIIIБогд хаан зуны цагт мөргөл, бясалгал үйлддэг байжээ.

Номын сан:

     Олноо өргөгдсөн Богд хаант Монгол Улсын үед уг сүмд хутагт хувилгаад, цорж, хамба зэрэг VIII Богдын бараа бологчид байрлаж байсан ба номын санд монгол, төвд, санскрит, манж, хятад хэл дээрх олон боть судар хадгалагдаж байжээ.

Олон бурхдын сүм:

      8-р Богдын ордыг барьсаны дараа энэ сүмд аймгийн хан, ван, гүн, бэйс, вэйл, шадар сайд нар байрлаж байсан ба Богд хаант Монгол улсын үед “Бурхны сангийн сүм” гэж нэрлэж байжээ.

      Энэ музейн газар бол ариун дагшин газар. Ийм газар өөрийн гэсэн рашаан устай байдаг. Богд хааны рашаанаа ууж байсан энэ худгаас хүмүүс ус авдаг байсан ч “Жигүүр гранд групп” ХХК-ийнхан 2 жилийн өмнө барилгын сууриа ухахдаа усыг нь соруулж, хөрсийг нь дагтаршуулж байна гэж  хиймэл газар хөдлөлт үүсгэснээс болж өвлийн ордон доргисон гэнэ. Бас усгүй болсон.

     Хааны ордон, сүм хийдийг өөр нэгэн барилгын сүүдэрт барихыг хориглодог гэнэ. Гэтэл Богд хааны музейн эргэн тойрон бүтээн байгуулалт гэсэн нэрийн дор орон сууцны хороолол, барилга байгууламж барьсаар байна. Улс орнууд түүхийн дурсгалаа хамгаалахын тулд төр засгаас бодлогын түвшинд дэмжиж, хамгаалдаг. Харин бид хамгаалах нь бүү хэл эрх мэдэл, хөрөнгө мөнгөөрөө далайлган түүхт дурсгалаа сүйтгэх дээрээ тулаад байна.