Улаанбаатар хот өргөжин тэлсээр. Үүнийг дагаад хот төлөвлөлт гэдэг зүйл мартагдсан дууль болжээ. Хот төлөвлөлт алдагдсаны улмаас мөнгөтэй нэг нь хаа дуртай газраа барилга барьж, хөдөөнөөс орж ирсэн айлууд нь аль таарсан газарт хашаа хатгасаар л байна. Гэтэл энэ замбараагүй шилжилт хөдөлгөөн, эмх цэгцгүй барилгажилт нь нийслэлчүүдийг цахилгаан, дулааны дутагдалд оруулах гол шалтгаан болж байгааг анзаарах сөхөө төрийнхөнд байна уу.

           Гэр хорооллыг дахин төлөвлөх, иргэдийг орон сууцжуулах, 8 хувийн хүүтэй орон сууцны зээлийн хөтөлбөр гээд бүтээн байгуулалтын салбарт олон дэвшилттэй ажлууд хийгдээд эхэлж байгаа ч энэ бүхнийг дэд бүтцийн хүрэлцээний асуудал хойш нь чангааж байна. Тухайлбал, сүүлийн жилүүдэд барилгажилт эрчимжиж, дулааны эх үүсвэр болон дамжуулах шугамын хүчин чадлын техникийн боломж нэмэгдсэнээс  нийслэлийн зарим хэсэгт дулаан хангамж  доголдоход хүрээд байгаа.  Иймээс Баянзүрх дүүрэг, Зайсан орчим,11,12,13,15,16 дугаар хорооллын төвөөс алслагдсан, өндөрлөг газарт шинээр баригдах барилгуудад дулааны техникийн нөхцөл олгохгүй гэдгээ Дулааны сүлжээ ТӨХК-аас мэдэгдсэн. Нийт 9 дүүргийн 98 барилгыг дулаанаар хангах боломжгүй бөгөөд эдгээрийн дотор энэ онд ашиглалтанд орох барилгууд ч байгаа аж. Түүнчлэн Засаг даргын Тамгын газар, Өмчийн харилцааны газар, Мэргэжлийн хяналтын газар, Ус сувгийн удирдах газар зэрэг холбогдох байгууллагуудаас бүрдсэн ажлын хэсэг нийслэлийн нутаг дэвсгэрт барьж байгаа барилгуудад шалгалт хийж зөвшөөрлийн зөрчилтэй гэх барилгуудын жагсаалтыг гаргалаа. Шалгалтаар дулааны техникийн нөхцөл аваагүй 24, цэвэр бохир усны техникийн нөхцөл аваагүй 22, цахилгааны техникийн нөхцөл аваагүй 2, нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газраас  архитектур төлөвлөлтийн даалгавар аваагүй 20, барилгын зураг төсөлдөө магадлал хийж хянуулаагүй 30 барилга байгууламж байгааг тогтоосон байна. Зарим барилга байгууламжид илэрсэн зөрчил дутагдлыг арилгуулж, барилга угсралтын ажлыг цааш үргэлжлүүлэх боломжтой гэж үзэж байгаа бол газрын тусгай зөвшөөрлийг цуцлах шаардлагатай барилгууд ч байгаатухай мэдээлсэн.

            Энэ мэтчилэн цахилгаан, дулааны хүрэлцээнээс шалтгаалж ашиглалтанд орсон, орох гэж байгаа барилгууд эзэддээ хүрч чадахгүй үйлдвэрлэлийн шатандаа мөнхрөх бололтой. Иргэдээ байртай болгоё гээд зээл өгтөл орон сууцных нь тоо хүрэлцдэггүй. За тэгвэл нийлүүлэлтээ нэмэгдүүлье гээд барилгаа олноор нь бариад эхэлтэл дэд бүтэц хүрэлцдэггүй ийм нэг зовлонд нэрвэгдээд  байна.

Нэгийг хувааж хоёрт

            Өнөөдөр нэг орон сууцанд очих ёстой нормын халаалтыг хоёроос гурван байшин хуваан хэрэглэж байгаа учраас айл өрхийнхалаалт доголдож, өвлийн хүйтэнд гэртээ даарч суух болдог. Мөн инженерийн шугам сүлжээний насжилт өндөрсөж, эдэлгээ нь дуусаж байгаатай холбоотойгоор хагарчгэмтэх явдал цөөнгүй. Барилгын компаниудын хувьд сул газар л байвал ар өврийн хаалгаар орж гарч байгаад зөвшөөрлийг нь авч барилга бариад угаас хүрэлцэхгүй байгаа халаалтыг нь олон хэсэгт хувааж иргэдийг бухимдуулсаар байна. Нийслэл хотод дулааны томоохон эх үүсвэрийг нэмж байгуулахгүй бол нэг л өвөл нийслэл тэр аяараа хөлдөх аюулд хүрэх вийгэж мэргэжлийн байгууллагууд сануулсаар ирсэн ч 10 гаруй  жил яригдсан 5-р цахилгаан станцыгбайгуулах ажил одоог хүртэл эхлээгүй л байна.    

           Улаанбаатар хотын төвлөрсөн дулаан хангамжийг II, III, IV ДЦС-ууд хангадаг бөгөөд эдгээр станцын нийлбэр боломжит хүчин чадал нь 1585 Гкал. Төвлөрсөн дулааны станцууд жилдээ 30 Гкал хэрэглээг шинээр нэмж холбохболомжтойч барилгажилт эрчимжсэний улмаас жилдээ 120 Гкал хүчин чадалд шинээр нэмж холбодог гэнэ. Энэ өсөлт  сүүлийн таван жилд тогтмол нэмэгдэж байгаагаас  хотын зүүн хэсэгт дулаан хангамж  доголдоход хүрээд байгаа юм. Харин нийслэлээс энэ асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд Баянзүрх дүүрэгт орших “УС-15” халаалтын зуухыг шинэчлэн, 300 МВт хүчин чадалтай тус бүр гурван зуухтай Амгалан дулааны станц барихаарболсон. Уг станцыг 2014 оны наймдугаар сарын 25-нд ашиглалтанд оруулахаар төлөвлөж байгаа бөгөөд нийслэлийн зүүн хэсгийн 50 мянган өрх айлыгдулаанаар хангах боломж бүрдэх юм.

Цахилгаан, эрчим хүчний салбар алдагдалтай ажилласаар ирсэн 

            Улаанбаатар хотын хүн ам, орон сууцны тооны өсөлтөөс шалтгаалж цахилгааны хэрэглээ ихээхэн нэмэгдсэн бөгөөд цахилгааны үнийг нэмж ухаалаг хэрэглээг хэвшүүлэхээр болов. Цахилгаан, эрчим хүч­ний салбарынхан өнгөрсөн жил 66.3 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажиллажээ. Тиймээс цахилгааны үнийг  нэмэхгүй бол жилээс жилд алдагдал ихэсч цахилгааны хэрэглээ улам бүр өсөн нэмэгдэж байгаа энэ үед асуудал улам хүндрэх гэнэ. Цахилгаан станцууд нэг кВт цахилгааныг 101 төгрөгөөр үйлдвэрлээд 86 төгрөгөөр худалддагбол нэг Гкал дулааныг 25 мянган төгрөгөөр үйлдвэрлээд 12 мянга 600 төгрөгөөр зардагбайна. Түүнчлэн станцуудад тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл, засвар үйлчилгээ хийх зайлшгүй шаардлагатай  бөгөөд ажилчдынхаанийгмийн хангамжийг сайжруулах хэрэгтэй байна гэж     Эрчим хүчний зохицуулах хорооны холбогдох мэргэжилтэн учирлаж байсан.     

        Цахилгаан, эрчим хүчний алдагдал үүсээд байгаа нэг гол шалтгаан нь хулгайн хэрэглээ гэнэ. Хотын захын дүүргүүд,төлөвлөлтгүй газарт буусан иргэд  өөрсдийн дураар цахилгааны утастатаж, тоолуургүй эрчим хүч хэрэглэх явдал их байдаг. Мөн чадлын хязгаарлалт тавиагүй учраас айлууд өвлийн улиралд байраа цахилгаанаархалаахын тулд том чадлын (заримдаа 5 квт-ын) хэрэглээ авах нь их байдаг гэнэ. Түүнчлэн цахилгааны алдагдлыг зөвхөн гэр хорооллынхон гаргадаггүй ажээ. Хөрөнгө мөнгөтэй хүмүүс хувийн хаус олноор барьж, хаус болгондоо 63-100 квт-ын хүчин чадалтай трансформатор тавьдаг байна. Эдгээртрансформатор дээр алдагдал их гардагбөгөөд нэг шугаманд оруулахгүй бол эзэнгүй алдагдал гарсаар л байх болно.

Цахилгаан, дулааны  үнийг нэмж хэрэглэгчдийг “ухааруулна”

       Эрчим хүчний зохицуулах хорооноос 8 дугаар сарын 5-наас эхэлж цахилгаан, эрчим хүчний үнийг нэмэгдсэн тарифаар төлөх болсон тухай мэдэгдсэн. Шинэ тарифыг төв, зүүн, өмнөд, Алтай-Улиастайн бү­сийн нэгдсэн сүлжээнд холбогдсон үйлдвэр, аж ахуйн нэгж болон бусад бай­гууллага мөрдөх юм. “Ухаалаг хэрэглээг дэмжих” шинэ зохицуулалтаар энгийн тоолуур­тай айл өрхүүдийн сарын нийт хэрэглээ нь 150 кВт.цаг хүртэл бол 79 төгрөг, түүнээс дээш бол 96.6 төгрөгөөр, хоёр тарифт тоо­лууртай айл өрхүүд 06-21 цаг хүртэл 84 төгрөг, 21-06 цаг хүртэл орой, шөнийн хэрэглээндээ 60 төгрөгийн тарифтайгаар цахилгааны төл­бөрөө төлөхөөр боллоо.  Үүнд НӨАТ ороогүй байна. Харин Аж ахуйн нэгж байгууллагуудын цахилгааны үнийг хорин хувиар нэмэв. Уул уурхайн компаниудад цахилгааны тусдаа тариф үйлчилдэг бөгөөд уг тарифийг 30 хувиар нэмсэн бөгөөд эдгээр үнэд мөн адил НӨАТ ороогүй.

         Дулааны үнийн хувьд айл өрхүүд амьдран сууж буй орон сууцны талбайн хэмжээнээс хамаарч хэрэглээний төлбөр дээр нэмж суурь үнэ төлөх юм. Өөрөөр хэлбэл, 25-40 м² орон сууцанд амьдрагч өрх 3000 төгрөг, 41-ээс 80 м² орон сууцанд амьдардаг бол 5000 төгрөг, 81-ээс дээш м² орон сууцтай бол 10.000 төгрөг нэмж төлөхөөр боллоо. Цахилгаан, дулааны үнийн энэхүү нэмэгдэл нь иргэд, аж ахуйн нэгжид дарамт учруулах хэмжээний биш бөгөөд иргэдэд ухаалаг хэрэглээг хэвшүүлэх хөшүүрэг болно гэж албаныхан үзэж байна.

          Улаанбаатар хотын хэмжээнд айл өрх бүр цахилгааныхаа хэрэглээг таван хувь бууруулбал эрчим хүчний салбарын хэмжээнд өдөрт 48 мянган квт.цаг, жилд 17.2 сая квт.цаг эрчим хүч хэмнэх бол томоохон хэрэглэгчид хэрэглээгээ хоёр хувь бууруулахад 26.8 сая квт.цаг эрчим хүч хэмнэнэ гэсэн тооцоо гарчээ. Иймээс одооноос хязгааргүй хэрэглээгээ ухаалаг хэрэглээ болгож, эрчим хүчээ гамнаж, эдийн засгаа хэмнэе нийслэлчүүд ээ. Эс тэгвэл хичнээн гоё хаус, орон сууцтай боллоо гээд цахилгаан, дулаангүй бол тэнд амьдрах ямар хэрэг байх билээ.

                                                                                         Сэтгүүлч Б.Цолмонтуяа