Шинэ ба хуучин

         “Шинэчлэлийн” гэх тодотголтой Засгийн газар нэг ой хүрэх гэж байна. Монгол улсыг шинэ арга барил, шинэ бүтэц бүрэлдэхүүнээр хөгжил рүү хөтлөнө гэж амлаад   нэг жилийн хугацаанд чамгүй ажлыг санаачилж эхлүүлсэн ч эргэж харах шаардлагатай зүйл ч олон байна. Ялангуяа барилга, хот байгуулалтын салбарт шинэчлэх шаардлагатай, өөрөөр харах ёстой тулгамдсан асуудлууд шийдвэрлэх эзнээ хүлээн яригдсаар л.
Бүтээн байгуулалтын хөгжлийн түүчээ болсон Барилга, хот байгуулалтын салбар шинэчлэлээс ангид байх учиргүй. Шинэчлэл хийхээр зарласан Засгийн газрын бодлого, үйл ажиллагааг ард түмэн, түүний дотор Монголын барилгачид нэгэн дуугаар хүндэтгэлтэйгээр хүлээн авсан. Харин өнөөдөр Засгийн газарт илгээсэн барилгачдын тэрхүү итгэл улам бүр алдраад байх шиг. Шинэчлэл жинхэнэ утгаараа хэрэгжсэн үү үгүй юу гэдэг дээр эргэлзээ төрүүлж байгаа бодит нэгэн жишээг одоо өгүүлье.
Төрийн бодлого, түүнийг хэрэгжүүлэх зарим чиг үүргийг гүйцэтгэж байсан Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Газрын харилцаа, барилга, геодези зураг зүйн газар татан буугдаж түүний суурин дээр Сургалт, судалгаа, хөрөнгө оруулалт, барилга захиалагчийн албыг Засгийн газрын 2012 оны 47 тоот тогтоолоор аж ахуйн тооцоотой төрийн өмчийн “Барилгын хөгжлийн төв” улсын үйлдвэрийн газар болгон өөрчлөн байгуулсан. Өөрчлөн байгуулалт хийсэн үндэслэл нь төрийн захиргааны ажил үйлчилгээг хөнгөн шуурхай болгох, олон шат дамжлагыг цөөрүүлж, төрийн албанд амь бөхтэй оршсоор байгаа  хүнд суртлыг арилгах явдал байлаа.
    Гэтэл барилга, хот байгуулалтын яам өөрийн чиг үүрэгт хамаарах ажил, үйлчилгээг хэрэгжүүлэх нь байтугай  хэрхэн зохион байгуулах арга замаа ч өнөөг хүртэл тодорхойлоогүйн гайгаар өнөөх “Барилгын хөгжлийн төв” нь аливаа асуудалд яамнаас дээгүүр эрх мэдлээр хандах болжээ. Барилга, хот байгуулалтын сайд нь уг газарт илт давуу эрх эдлүүлэх шийдвэр гаргаж, буруутай үйл ажиллагааг нь хөхүүлэн дэмжихээр үл барам ажлаа тайлагнаж байх ёстой мэт албан бичиг бүрийн хуулбар, түүнчлэн яаманд хандаж тавьсан санал хүсэлт нэг бүрийг хөгжлийн төвд гэсэн цохолттойгоор хүргүүлж байгаа нь энэ салбарт хийгдэх шинэчлэлийн утга учир бус хуучны хүнд суртлыг хадгалан үлдэх арга хэмжээ гэлтэй.
Хэрэв “Барилгын хөгжлийн төв” нэртэй төрийн захиргаа үйлчилгээний аж ахуйн нэгж байгуулаад түүнд агентлагийн статусыг шилжүүлэх байсан юм бол ГХБГЗЗГ-ыг татан буулгаж, Барилга, хот байгуулалтын яамыг байгуулах ямар шаардлага байна.

Магадлал хийх үү эс хийх үү

       
            Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2012 оны 10 сарын 25-ны 37 тоот тушаалаар барилгын зураг төсөлд магадлал хийх ажлыг зохион байгуулах эрхийг “Барилгын хөгжлийн төв”-д олгосон байна. Гэтэл уг аж ахуйн нэгж нь Газрын харилцаа, барилга, геодези, зураг зүйн газар нэртэй өмнөх агентлагийн бүх чиг үүрэг, эрх мэдлийг өөрт нь шилжүүлсэн мэтээр ташаа ойлгож, Засгийн газрын шийдвэрийг гуйвуулан хэмжээгүй эрх дарх эдэлж, дур зоргоороо авирлах нөхцөл боломжийг олгосон хэрэг байв.    
    “Барилгын хөгжлийн төв”-ийг тойрсон хэл ам, гомдол санал тасрахгүй хөвөрсөөр.  Барилгын зураг төсөлд магадлал хийхээр хүлээн авахдаа шаардлагатай шаардлагагүй хэдэн арван бичиг баримт шаарддаг, магадлал хийхдээ элдвийн нөхцөл болзол тавьдаг, маш их удааж чирэгдүүлдэг гээд “Барилгын хөгжлийн төв”-ийнхний хүнд суртал хэрээс хэтэрч байгаа талаарх гомдлоо зураг төслийн байгууллага, аж ахуйн нэгж болон захиалагч хувь хүмүүс холбогдох төрийн байгууллагад мэдүүлдэг ч элс рүү ус хийсэнтэй адил нам жим дарагддаг аж.    

       Зураг төслийн магадлал хийхдээ тодорхойгүй шалтгаанаар хойшлуулж чирэгдэл учруулахын зэрэгцээ магадлалын ажлын үнэ хөлсийг зураг төслийн үнийн 6-8 хувиар тооцож авах журмыг үл харгалзан сайн дураараа өсгөн үнэлэх, үнэ хаялцуулах, тохиролцооны журмаар тогтоодог байна. Ингэхдээ магадлалын ажлын үнэ хөлсийг Дарханы ГХБХБГ болон Хөгжлийн төвийн харилцах дансанд хуваан шилжүүлэх шаардлага тавьж байгааг захиалагч, хувь хүмүүс нэг биш удаа мэдээлсэн. Энэ нь барилгын зураг төсөлд магадлал хийх үйл ажиллагааг зохион байгуулах биш харин уг ажлыг мөнгө угаах хэрэгсэл болгон ашиглаж байгаа гэсэн хардлагыг төрүүлж байгаа юм.
Мөн барилгын зураг төсөлд магадлал хийхдээ зураг төсөл зохиогчидтой албан гэрээ байгуулдаггүй, тиймдээ ч магадлал хийх ажлыг удаашруулдаг, тодорхой бус шалтгаанаар буцаадаг, үнэ хөлсөө дураар тооцдог байдалдаа ямар нэг хариуцлага хүлээдэггүй байна. Тэдний энэ үйлдлүүд нь магадлал хийх ажлаар ноёрхол тогтоон, төсвийн тухай  болон ашиг сонирхлын зөрчлийн тухай хуулиудын холбогдох заалтуудыг илт зөрчиж  барилга, хот байгуулалтын салбарын нэр хүндийг унагах нэгэн шалтгаан болж байна.

            “Барилгын хөгжлийн төв”-ийн ажилтан, удирдлагууд гадаад улс руу ихээр аялах болсон нь барилгын салбарын норм, нормативын сангийн хөрөнгийг зориулалтын бусаар зарцуулж байгаатай холбоотой гэх таамгийг ч нийгэмд үүсгэж байна. Иймд норм, нормативын сангийн  бүрдүүлэлт болон зарцуулалтанд хяналт тавих ажлыг шуурхай зохион байгуулж, Аудит болон Авилгатай тэмцэх газраас шалгалт явуулах зайлшгүй шаардлага байгааг барилгын салбарын аж ахуйн нэгж байгууллагууд анхааруулж байгаа билээ.
   “Барилгын хөгжлийн төв”-ийн энэ мэт үйл ажиллагаа нь Төрийн Өмчит Улсын Үйлдвэрийн Газар гэсэн нэрэндээ тохирохгүй байгааг харуулж, хөгжлийн биш “Хохироох төв” болон хувирсныг Шинэчлэлийн засгийн газар анхааралдаа авч, залруулах шаардлага тавигдаж байна.  

Магадлалын ажлыг мөнгөний машин болгох зорилго

                    “Барилгын зураг төсөл боловсруулах, түүнд магадлал хийх, барилгын үе шатны ажилд хяналт тавих, ашиглалтанд оруулах хүрээнд зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх дүрэм”-ийг Засгийн газрын 2010 оны 185 дугаар тогтоолоор, зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх этгээдийг бүртгэх журмыг ГХБГЗЗГ-ын даргын 2011 оны 338 тоот тушаалаар тус тус баталсан. Энэ журмын 4 ба 5  дугаар зүйлүүдэд заасан  баримт бичгийг зохих шаардлагын дагуу бүрдүүлж, зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх эрхээ бүртгүүлэх хүсэлтээ “ЭмСиСиСи корпорейшн” ХХК-иас ГХБГЗЗГ-т 2011 оны 12 дугаар сарын 16-ны өдөр 01/2011 тоот албан бичгээр гаргасан байдаг.  
Бүртгэх журмын 3.2-ын 2 дахь хэсэгт бүртгүүлэхээр хүсэлт гаргасан материалыг хүлээн авсан өдрөөс хойш 7 хоногийн дотор шийдвэрлэж хариу мэдэгдэхээр заасан ч тус компанийн хүсэлтэд хариу өгөлгүй хоёр сар гаруй хугацаагаар дарагдуулсны эцэст ахлах мэргэжилтэн Батжаргал журамд заагаагүй 7 төрлийн нэмэлт материал бүрдүүлэх шаардлага тавьсан байх юм. Уг

шаардлагын дагуу эх материалыг эргүүлэн авч дахин бүрдүүлэлт хийгээд бүртгүүлэх хүсэлтээ гаргасан. Эцэстээ мөн оны 02 дугаар сарын 16-ны өдөр Зөвлөх этгээдийг бүртгэсэн тухай гэрчилгээнд гарын үсэг зурж баталгаажуулснаар 01/2012 тоот гэрчилгээг олгосон байдаг.
      Ингээд “ЭмСиСиСи корпорейшн” ХХК 02 сарын 20-ны өдөр “Өдрийн сонин”-д зар тавьж албан ёсоор үйл ажиллагаагаа нийтэд сурталчилснаас 6  хоногийн дараа уг гэрчилгээний загварыг өөрчлөх нэрээр эх хувийг эргүүлэн тушаах шаардлага тавьсан. Гэтэл уг шаардлагыг биелүүлсэн хойно “Барилгын хөгжлийн төв”-өөс сонин хэвлэлд удаа дараа “сонордуулга” нэрийн дор “ЭмСиСиСи корпорейшн” ХХК-ийг магадлал хийх эрхгүй, эрх зүйн чадамжгүй гэх мэтээр мэдэгдэл нийтлүүлж, төрийн эрх мэдлээр далайлган компани болон түүний гишүүдийн нэр хүндэд ноцтой халдан доог тохуу хийж  ирсэн шударга бус үйлдэл бүтэн жил үргэлжилсэн байх юм. Түүгээр ч зогсохгүй “ЭмСиСиСи корпорейшн” компанийн магадлал хүчингүй, тус компаний магадлал хийсэн зургаар баригдсан барилгыг ашиглалтад авахгүй байх шийдвэрийг аймгуудын ГХБХБГ, Мэргэжлийн хяналтын газар, бүх яамдын захиалагчийн алба, төрийн бус байгууллагуудад хүргүүлсэн нь  “Барилгын хөгжлийн төв”-өөс  зураг төслийн магадлал хийх үйл ажиллагааг дагнан эрхэлж, мөнгө угаах зорилгодоо хүрэхийн тулд  зориудаар зохион байгуулсан үйл ажиллагаа гэдгийг харуулж байна.  
Тус төвийн энэ  үйлдэл нь барилгын  олон гүйцэтгэгч, зураг төсөл зохиогч аж ахуйн нэгж, захиалагч, хөрөнгө оруулагчдын эрх ашигт ноцтой хохирол учруулаад байна. Барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага болох БХБЯам байсаар атал “Барилгын хөгжлийн төв” нэртэй улсын үйлдвэрийн газар өмнөх агентлагаас гаргасан шийдвэрийг яамны эрх мэдлээс давж дураараа хүчингүй болгон өөрийн эрх ашигт нийцүүлэн өөрчилж байгааг яам нь мэдээгүй дүр эсгэж, дуугүй харсаар байгаа нь хачирхалтай.

Барилга хот байгуулалтын яамны төрийн нарийн бичгийн даргын нэр дээр “Барилгын хөгжлийн төв”-ийн дээрх үйлдлийн талаар асуудал тавьж, зураг төсөлд магадлал хийх эрхийг шинээр бүртгүүлэх хүсэлт гарган, баримт материалыг бүрдүүлэн 2012 оны 10-р сард албан тоотоор хүргүүлсэн.  Гэтэл уг хүсэлтийг шийдвэрлэж хариу өгөх ажлыг Хөгжлийн төвд шилжүүлсэн гэх боловч өнөө хүртэл усанд хаясан чулуу шиг ул мөргүй дарагдсан гэнэ.  Энэ явдал нь “Барилгын хөгжлийн төв” гэж яамнаас илүү эрх мэдэлтэй бүхнийг өөрийн хүслээр шийддэг “Барилгын салбарын ерөнхийлөн захирагч” болсны нотолгоо биш гэж үү?

Цөөнхийн олз омог олонхийн эрх ашгийг хөсөрдүүлэх ёстой юу

“Барилгын хөгжлийн төв”-ийн “ашигт шунасан” үйл ажиллагаанаас болж барилгын ажил гүйцэтгэгч, зураг төсөл зохиогч, захиалагч, хөрөнгө оруулагч  байгууллага, хувь хүмүүс хохирол хүлээж, барьсан барилга объектуудаа ашиглалтад оруулж чадахгүйд хүрээд байна. Энэ талаар БХБЯ-ны Барилга, барилгын материалын үйлдвэрийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газарт асуудал тавьж олон аймагт хэд хэдэн барилга ашиглалтад орохгүй саатаж байгаад анхаарч шийдвэр гаргахыг уламжилсан. Энэ асуудлын дагуу 2013 оны 01 сарын 18-ны өдөр Хөгжлийн төвийн хэлтсийн дарга Д. Гантулга, ахлах мэрэгжилтэн Н.Батжаргал нар болон аж ахуйн нэгжийн удирдлагыг оролцуулсан зөвлөгөөн болсон байна. Харамсалтай нь зөвлөгөөнөөр ямар ч асуудлыг шийдвэрлээгүй бөгөөд  зөвлөгөөний тэмдэглэл нь хүмүүсийн хэлсэн, ярьсныг дутуу дульмаг бичсэн төдийхнөөр хязгаарлагдсан ор нэр төдий эрээн цаас болж үлджээ.
      Барилгын хөгжлийн төвийн энэ мэт үйлдлүүд нь  “Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай” Монгол улсын хуулийн 12.1, 13.1 болон 15.1 зүйлүүдэд “албан тушаалтан өөрийн болон өөртэй нь хамаарал бүхий этгээдийн хувийн ашиг сонирхолд нийцүүлэн захиргааны акт гаргах, албан тушаалын байдлаа ашиглан аливаа хэлбэрээр хөндлөнгөөс нөлөөлөх ба албан тушаалтан албан үүрэгт нь хамаарахаас бусад тохиолдолд аливаа зар сурталчилгаанд албаны нэр хүнд, албан тушаалын байдлаа ашиглан оролцохыг, мөн албан үүргээ гүйцэтгэсний төлөө аливаа төлбөр авахыг  хориглоно” гэсэн заалтуудыг  үйл ажиллагаа, эрх хэмжээгээрээ зөрчиж байгаа хэрэг гэж хувийн хэвшлийнхэн хариуцлагатайгаар мэдэгдэж байна.

     Зураг төсөлд магадлал хийх зөвлөх үйлчилгээг бусад ТББ, аж ахуйн нэгжид олгохгүй гэсэн хөгжлийн төвийн далд зорилго одоо ч хэрэгжсээр байна. Өдгөө зураг төслийн магадлалын ажлыг орон тооны бус гэгддэг эрх бүхий экспертүүд л хувийн болон төрийн өмчит компанийн нэрээр гүйцэтгэж байгаа. Экспертүүдийг өрсөлдүүлэх тухай заалт ГХБГЗЗГ-ын даргын 338-р тушаалаар баталсан зөвлөх үйлчилгээг бүртгэх журамд байдаггүй хэрнээ  мэргэжлийн эрх бүхий магадлал хийдэг экспертүүд үүргээ гүйцэтгэж  байхад заавал хүчинтэй, хүчингүй гэж үнэлэгдэх учиргүй. Нэгэнт зохих журмын дагуу “Зөвлөх инженер”-ийн зэрэг авч, гэрчилгээгээр баталгаажсан экспертүүдийг өөр хооронд нь өрсөлдүүлэх бус харин хөрөнгө оруулагч, захиалагч нар нь цахим бүртгэлийн сангаас дуртай магадлалын эрх бүхий  зөвлөх үйлчилгээний компаниа сонгон гэрээ байгуулж, хариуцлага хүлээх эрх зүйн тогтолцоог  бий болгоод өгөх хэрэгтэй байна.  Ингэж гэмээн сая төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг хэрэгжүүлэхээр  заасан төр, засгийн шийдвэр жинхэнэ утгаар хэрэгжиж, төрийн албанд үүсээд байгаа ачаалал  нимгэрснээр түүнийг дагаж бугшаад буй авилга, хүнд суртал үгүй болох буй за.

Үнэн ба худал

•    Барилгын зураг төсөлд магадлал хийх ажлыг зохион байгуулах эрх авсан нь үнэн.
•    Зураг төсөлд магадлал хийх эрх албан ёсоор аваагүй нь үнэн
•    Зураг төсөлд магадлал хийж дүгнэлт гаргахдаа хойрго ханддаг нь үнэн
•    Магадлалын үнэ хөлсийг журмын дагуу бус өөрсдийн дураар тооцож авдаг нь үнэн
•    Магадлал хийх ажлыг дангаар зохион байгуулах хүсэлтэй байгаа нь үнэн
•    Байгууллагын дүрэм журам, үйл ажиллагааг нийтэд танилцуулдаггүй, олон нийтээс нууцалдаг нь үнэн
•    Өөрийн статус, эрх мэдлийн хүрээнээс давсан эрх дархтай байгаа нь үнэн
•    Магадлал хийх ажлыг хөгжлийн төвийн журмын дагуу 21 хоногийн гүйцэтгэдэг гэдэг нь худал
•    Барилгын салбарын шинэчлэлийг дэмжигч гэдэг нь худал
•    Барилгын зураг төсөлд магадлал хийх ажлыг зохион байгуулахдаа албан ёсоор гэрээ байгуулдаг гэдэг нь худал
•    Магадлалын үнэ хөлсийг зөвхөн өөрийн байгууллагын дансаар хүлээн авдаг гэдэг нь худал

                                                                                                                                                   С.Сонинхүү