Нийслэлийн засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Э.Бат-Үүлтэй барилгын салбарт үүсээд байгаа нөхцөл байдлын талаар ярилцлаа.

Зөвшөөрөлгүй баригдаж байсан барилгуудын ажлыг тодорхойгүй хугацаагаар зогсоосон. Эдгээр барилгыг цаашид яах вэ? Нураах уу? Улсын өмч болгон хурааж авч өөр зориулалтаар ашиглах уу?

Барилгын ажил эхлүүлэхэд төрөөс хэд хэд хэдэн зөвшөөрөл олгогдож байж эхэлдэг. Тухайлбал газрын зөвшөөрөл, барилгын ажил эхлүүлэх зөвшөөрөл, техникийн нөхцөл буюу ус, цахилгаан, дулаан хангамжид холбогдох зөвшөөрөл гэх мэт. Эдгээр зөвшөөрөл нь бүгд эсхүл аль нэг нь олгогдоогүй боловч барилгын ажил нь эхэлсэн барилгуудыг энэ жил анх удаа тоолж 170 гаруй барилга байгааг нийтэд мэдээлсэн. Дээр дурдагдсанаас аль ч зөвшөөрлийг авалгүйгээр хаа дуртай газраа төрийн өмчид халдаж дураараа барилга барьсан зарим тохиолдол байгаа. Хуулийн дагуу бол эдгээр барилгыг улсын орлого болгон авч, ингэсний дараагаар буулгах эсхүл ашиглалтын зориулалтыг тодорхой болгож ашиглах эрх нь төрд нээгдэх юм. Өөрөөр хэлбэл, зөвшөөрөлгүй баригдсан тухайн объектийг төр эхлээд өмчлөлдөө шилжүүлснээр захиран зарцуулах эрхийг олж авч байгаа юм. Учир нь “Монгол Улсын иргэнд өмчлүүлснээс бусад газар төрийн өмч мөн” гээд хуулиндаа тодорхой заагаад өгчихсөн. Барилга бариад байгаа газар нь иргэнд өмчлүүлсэн газар биш төрийн мэдлийн газар гэсэн үг шүү дээ. Иймд Төрийн мэдлийн газар дээр зөвшөөрөлгүйгээр барилга байгууламж барьж байгаа бол төрийн өмчид халдсан гэж үзэж төр өмчөө хамгаалах эрхтэй гэдгийг дахин хэлье.

Цөөн тооны гарын үсэг дутуу байснаас болж зөвшөөрлөө авч чадаагүй барилгуудыг яах вэ? Зөвшөөрлийг нь бүрэн өгөөд үргэлжлүүлж бариулах уу?

Ер нь бол Манайд хот төлөвлөлт алдагдсан гэдгийг хүн болгон мэдэж байгаа. Мөн газар олголтын талаарх ойлголтыг одоо өөрчлөх цаг болсон. Зөвшөөрлийн маш олон шат дамжлагыг бий болгосон нь бизнесийн таатай орчинг боогдуулах, авилгыг гааруулах үндсэн шалтгаан болж байна. Ялангуяа нэн шинээр хотжиж байгаа манай нийслэлд газрын наймаа хамгийн том авилгын сүлжээ болж хувийн хэвшлийнхнийг цуцаадаг салбар болсон. Тэгэхээр бид газар олголтыг шинэчлэх ажилдаа ороод байгаа. Газрын зөвшөөрөл олгоно гэдэг нь тухайн газарт барилга барина гэж ойлгож зөвшөөрөл олгогддог байхаар зохицуулалт хийгдэж байна. Одоо бол газрын зөвшөөрөл гэж нэг олгоод түүн дээрээ барилга барих зөвшөөрөл давхар олгоод араас нь бас өчнөөн гарын үсэг шаардсан шат дамжлага байгаа. Үүнийг л цөөлөх хэрэгтэй. Харин хувийн хэвшлийнхэн маань барилга барих стандарт горимоо мөрдөж аюулгүй байдлаа сайн хангах хэрэгтэй. Ингэсэн тохиолдолд барилга барихад ямар ч асуудал хүндрэл үүсэхээргүй байх юм. Дээр дурдагдсан 170 гаруй барилга дээр бид энэ зарчмаа хэрэгжүүлж ажилласан. Ганц нэг гарын үсэг дутуу ч байдаг юм уу гол нь нэг талаас Хотын даргын шийдвэрээр зөвшөөрөл нь олгогдоод нөгөө талаас хотын ус, цахилгаан дулааны хангамж хүрэлцээтэй гэж үзсэн, мөн барилга барьж байгаа тал зөрчлүүдээ арилгасан тохиолдолд тэдгээр барилгыг ажлаа үргэлжлүүлж болохоор зохицуулсан. Зарим тохиолдолд үнэхээр зөвшөөрлийг нь олгоё гэсэн ч инженерийн хангамжийн асуудлууд маань хязгаарлагдмал болчихсон байна шүү дээ.

Сургууль, цэцэрлэгийн эрхлэгч, дарга нь газраа барилгын компаниудад худалдчихсан байдаг. Ийм хууль зүйн үндэс байдаг юмуу? Хотын захиргаа, хороо дүүргээсээ асуулгүйгээр тухайн дарга эзэмшил газраа барилгын компанид зарж болдог юм уу?

Ямар ч үндэслэлгүй. Би дээр хэлсэн. Монгол Улсын иргэнд өмчлүүлснээс бусад газар төрийн өмч гэж. Тэгэхээр нийтийн эзэмшлийн зам талбайг дур мэдэн арилжсан, тохиролцсон байгаа нь өөрөө хууль зөрчсөн үйлдэл. Тэр битгий хэл газрыг зөвхөн Нийслэлийн засаг дарга иргэнд газар өмчлүүлж, нийслэл дүүргийн засаг дарга нар эзэмшүүлж ашиглуулах эрх олгодог хэдий ч нийтийн эзэмшлийн зам талбайг аль нэг барилгын компани, хувь хүнд барилга барь гээд зөвшөөрөл өгөх эрх байхгүй.

Орон сууцны дунд баригдсан замбараагүй барилгуудыг яах вэ? Тэр барилгууд хэдийнээ оффис болоод ашиглалтанд орчихсон, эсвэл оршин суугчид нь нүүгээд орчихсон байдаг. Энэ тохиолдолд хуучин байрны оршин суугчид ч шинэ барилгын оршин суугчид ч аль аль нь хохирч байгаа асуудал үүсээд байх шиг.

Иймэрхүү барилгуудын хувьд маш хүндрэлтэй асуудал босч ирээд байгаа юм. Яагаад гэвэл тэнд хөрөнгөө гаргаад орон сууцаа худалдаад өмчлөөд авчихсан иргэдийн эрх ашиг хөндөгдөх болж байдаг. Гэтэл нөгөө талаасаа тухайн барилга нь иргэдийн аюулгүй байдал, амгалан тайван байдал, иргэдийн өмчийн үнэ цэнийг алдагдуулах зэрэг сөрөг үр дагавартай байдаг. Тэгэхээр нэг талаасаа иргэд маань өөрсдөө хуулиа мэдэж, хуулиар бүрэн зөвшөөрөгдсөн барилгуудыг сонгож худалдан авалт хийх, нөгөө талаас өмнө энэ маягаар баригдсан барилгуудын орчны тохижилт, зам хаасан зэрэг орчныхоо иргэдийн хөрөнгийн үнэлгээг бууруулдаг сөрөг үзэгдлийг хотын захиргаанаас шаардлага тавьж арилгуулах, аль болох иргэдийн амгалан тайван байдлыг хангахаар ажиллаж байна. Цаашид иргэдийг энэ мэт зохисгүй болгоомжлолоос чөлөөлж төр үүргээ сайн гүйцэтгэдэг болно.

Хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хохироож байгаа барилгын компаниудтай ямар хариуцлага тооцох вэ? Тухайлбал, Дүнжингарав хорооллын оршин суугчид байнга ундны усаа худалдаж авч уудаг. Оршин суугчид нь тус хороололд анх захиалга өгөхдөө ийм байна гэж мэдээж төсөөлөө ч үгүй байгаа.

Газрын наймаатай холбоотой авилга цэцэглээд удаж байгааг дээр ярилцсан. Хэн мөнгөтэй нь хэн эрх мэдэлтэй нэгэнд авилга өгөх замаар бизнесээ өргөжүүлж харилцан нэгнээ хамгаалж иргэдээ хохироож байгаа энэ мэт олон жишээ байна. Бид эдгээр бэрхшээлийг шйидвэрлэхээр ажиллана.  Тэгэхээр иргэд нь өөрсдөө барилга барих зөвшөөрлийг анхлан өгдөг, байнгын хяналт тавих бололцоо бүхий механизмыг нэвтрүүлнэ. Ерөөсөө төр бол үйлчилгээний байгууллага юм гэдгийг л ойлгох цаг нь болсон. Олон гарын үсэг цуглуулах гэж бизнесийн алдагдалд ордог үүнийгээ иргэдийн нуруунд үүрүүлдэг зуршил цаашид байж болохгүй байх ч боломжгүй, иргэд маань ухаантай шүү дээ. Тэгэхээр үнэхээр тэр олон гарын үсгийг цуглуулах шаардлагатай юм бол бүх материалаа бүрдүүлээд л төрийн нэг хариуцсан албан хаагчид зөвшөөрөл хүсээд өгнө. Эндээс төрийн ажил эхлэнэ. Юу гэвэл өмнө нь компаний захирал эрх мэдэлтэн хоёр шууд уулзаж авилга авалцаж өгөлцөх боломжтой байсан бол энэ байдлыг халж барилга барихад шаардагддаг гарын үсгийг төр өөрөө 30-40 хоногийн дотор заавал багтаан цуглуулж хүсэлт гаргасан иргэн аж ахуйн нэгжид хариуг өгдөг тогтолцоо нэвтрүүлэхээр ажиллаж байгаа. Ингэснээр аль аль талын хяналт сайжирч төр бизнесийнхний эрх ашигт иргэд хохирохгүй байх үндэс бүрдэнэ. Ерөөсөө л төрийн үйл ажиллагаа, засаглалыг ил тод болгох ажил хийгдэнэ.

Улаанбаатар хотын ус цэвэрлэх байгууламж, шугам сүлжээ, цахилгаан дулааны асуудал хүндрэлтэй байгаа. Үүнийг хэрхэн шийдэхээр төлөвлөж байгаа вэ? Эрдэнэт хотын ус цэвэрлэх байгууламжийг Францын Засгийн газрын тусламжаар шинэчлэж байгаа гэсэн. Иймэрхүү байдлаар гадаад орнуудтай хамтарч ажиллах төлөвлөгөө бий юү?

Бид гадаадын зээл, тусламж оролцоогүйгээр аливаа томоохон ажлуудыг хийх нь эргээд бидэнд хохиролтой тусаад байгаа олон жишээг харж байгаа. Тэнцвэрийг сайн барих л асуудал байгаа юм.

Таны хэлсэн  салбаруудад гадаадын маш олон Засгийн газар, хотын удирдлага, хувийн хэвшлийнхэн болон олон улсын томоохон группууд хамтран ажиллах хүсэлтээ илэрхийлээд зарим нэг нь эхлэхэд бэлэн болоод байгаа. Тухайлбал, Нисэхийн цэвэрлэх байгууламжийг Германы тал 15 сая еврогийн хөрөнгөөр байгуулах саналаа хэлсэн бол Налайх дүүргийн цэвэрлэх байгууламжид Дани улсын компани хөрөнгөө оруулж, хамтран ажиллах санал тавиад байна. Бусад олон санал санаачилгууд ч гарч байна. Мэдээж дотоодын компаниуд маань ч бүтээн байгуулалт хийх чадвартай болсон болохоор олон төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэжүүлэхээр болж байгаа.

Улаанбаатар хотын төвийн 1300 га газарт барилга барих зөвшөөрөл олгохгүй гэсэн. Үүнээс болж орон сууцны үнэ огцом өснө гэсэн хандлага хүмүүсийн дунд байгаа?

Манай иргэд, хувийн хэвшлийнхэн, төр засгийн түвшний хариуцлагатай албаны хүмүүс ч энэ байрны үнийн асуудал дээр ойлголт нь буруу байгаад байгааг онцгойлон хэлэх хэрэгтэй. Орон сууцны үнэ нь гаднаас хөнгөлөлттэй орж ирж байгаа ямар ч барилгын бараа материал, газрын үнэ гэхээсээ илүү эрэлт нийлүүлэлтийн харьцаанд зохист холбоос тогтож чадсан эсэхээс хамаарч байгаа юм. Манайд бол ийм холбоос огт бүрдээгүй. Орон сууцны үнийг иргэдийнхээ орлоготой зохист уялдаанд байлгаж байдаг гол холбоос нь Моргэйжийн зээл юм. Моргэйжийн зээлийн нэвтрүүлснээр иргэд өөрсдийн орлогын бодит бололцоонд тулгуурлаж орон сууцаа авч эхэлснээр эрэлтээсээ хамаарсан орон сууцны бодит нийлүүлэлт хийгдэнэ гэсэн үг. Өнөөдөр иргэд маань өөрсдийн бодит бололцооноос хэд дахин давсан орон сууц худалдан авч өрөнд орсноор бусад хэрэглээгээ хангаж чадахгүй хэмжээнд хүрч байна. Иймээс моргэйжийн зээлийн тогтолцоог нэвтрүүлснээр иргэд ажилтай л бол орон сууцтай байх нөхцөл бүрдэнэ. Манай намын иргэддээ амласан гол амлалт бол энэ.

Хотын төвд барилга барих зөвшөөрөл нэмж олгохгүй бол хаана өгөх вэ? Гэр хороололд гэхээр тэнд дэд бүтэц байхгүй?

Улаанбаатар хотын 2020 он хүртэлх Ерөнхий батлагдсан, мөн 2030 он хүртэлх төсөөллийг боловсруулсан. Эдгээр баримт бичгүүдийг илүү чадамжтай байлгахын тулд хуульчлан батлуулах ажил ирэх хавар багтаж хийгдэнэ. Энэ төлөвлөгөөнд бүтээн байгуулалтын асар их ажлууд багтсан байгаа. Бид барилга барих газар байхгүй гэж санаа зовох улс биш шүүдээ. Гэр хороололд бол заавал төвлөрсөн инженерийн дэд бүтцээр бус хэсэгчилсэн, бие даасан гэх мэт шийдвэрлэх олон арга зам байгаа. Мөн 5 дугаар цахилгаан станц баригдах ажил, хөрөнгө мөнгө Засгийн газрын түвшинд шийдэгдэж байгаа нь ойрын ирээдүйд барилгын салбарынханд маш том зах зээлийг нээж өгч байгаа юм. Нийслэлээс гэр хороололд хийгдэх бүтээн байгуулалтанд хувийн хэвшлийнхний оролцоог дэмжиж инженерийн дэд бүтцийг нь нийгмийн дэд бүтэцтэй нь байгуулж өгөх бодлого барьж байгаа. Манай гэр хороолол гэдэг бол өөрөө маш том зах зээл. Тэнд л Монгол улсын эдийн засгийн ирээдүйг авч явах цөм нь бий дээ.

Гэр хорооллыг барилгажуулах, амины тохилог орон сууцтай болгохоор та зорьж байгаа. Энэ ажил хэзээ, хотын аль хэсгээс, ямар хөрөнгөөр хэрэгжиж эхлэх вэ? Сая ЗГ-ын худалдаалсан 1,5 тэрбумын бондын хөрөнгөөс энд зарцуулах уу?

Хэдхэн хоногийн өмнө бид дотоодын хөрөнгө оруулагчидтайгаа уулзаж Улаанбаатар хотын бүтээн байгуулалтын талаар ярилцлаа. Тэд маань нэг үеэ бодвол санхүүгийн өндөр чадавхитай зарим нэг томоохон төслийг өөрсдөө санхүүжүүлээд явах боломжтой болсон байна. Гэр хорооллын бүтээн байгуулалтын ажил нь өөрөө маш том зах зээлийн багтаамжтай ирээдүйтэй хөрөнгө оруулалт гэдэг дээр санал нэгдэж байна. Иймд хувийн хэвшил, гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалт, төр засгийн хамтын ажиллагааны дүнд энэ ажлыг хийж гүйцэтгэх болно. Энд хамгийн чухал нь гэр хорооллын иргэд, газар өмчлөгчдийн өөрсдийнх нь идэвхи зүтгэл санаачилга байх хэрэгтэй. Мөн гэр хорооллыг дэд бүтэцжүүлэхэд зориулж 40 тэрбум төгрөгийг нийслэлийн 2013 оны төсөвт суулгасан.

            Ирж байгаа 2013 оноос эхний ээлжинд 8 байршил дээр дэд станцуудыг өртөгтөх замаар нийт 434 га газрыг хамарсан 5258 хашаанд дэд бүтцийг ойртуулах ажил хийгдэнэ. Мөн VII, XIV, Радио ТВ-ийн орон сууцны хорооллын төслүүдэд Засгийн газрын 1.5 тэрбум долларын бондоос хөрөнгө оруулах боломж байгаа.

Дүүргүүдийн тохижилтын асуудлыг хөндөхгүй байж чадахгүй нээ. Өмнө нь тохижилт гэхээр хашаа солих, хөшөө барих зэрэг тухайн дүүргийн оршин суугчдад огт хүртээлгүй зүйлс л хийгддэг байсан. Одоо та нар дүүргийн тохижилтыг яаж хийх вэ? Авто зам шинэчлэх, явган хүний замыг сайжруулах, гэрэлтүүлэг нэмэх, ногоон байгууламж байгуулах, спортын цогцолбор байгуулах уу?

Энэ чиглэлээр өмнөх жилүүдэд хийгдэж байгаагүй олон ажлыг Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагчийн 2013-2016 он хүртэлх үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд тусгасан байгаа. Энд нэг онцлох зүйл бол хотын ногоон байгууламжийг 20 хувьд хүргэхээр зорилт тавьсан. Цаашид сул шороон хөрс хотын зам талбайд байлгахгүй. Энэ нь нэг бол зүлэгжүүлж ногоон байгууламж барина, эсхүл хатуу хучилт хийнэ эгсэн үг юм. Үүнийгээ бодлогоор дэмжих урамшуулах ажлууд ч төлөвлөгдөж байна. Мөн спортын цогцолборын барилгууд Хан-Уул, Багануур зэрэг хэд хэдэн дүүрэгт баригдана. Иргэдийнхээ эрүүл аюулгүй амьдрах орчин нөхцлийг баттай хангахаар манай нийслэлийн удирдлагууд ажилдаа ханцуй шамлан орсон гэдгийг хэлье.

Б.Мөнхтуяа