Монгол Улсын Засгийн газар “Чингис” бонд гаргаж, дунджаар 4.79 хувийн хүүтэй 1.5 тэрбум ам.долларыг өнгөрсөн оны 12 дугаар сард босгосон. Үүний хүү бодогдож эхэлсэн ч хөрөнгө оруулалтын хэлбэрээр төсөл, хөтөлбөрүүдэд хараахан зарцуулаагүй байгаа юм.
Харин Засгийн газар, Монголбанктай санхүүгийн зуучлалын гэрээ байгуулсан бөгөөд бондын эх үүсвэрээс одоогийн байдлаар арилжааны банкуудад нийт 850 тэрум төгрөгийг байршуулаад байгаа. Монголбанкнаас энэ хүрээнд хэрэгжүүлж байгаа санхүүгийн менежментийн талаар тус банкны Ерөнхийлөгчийн зөвлөх бөгөөд Санхүүгийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн ажлын албаны дарга Д.Ган-Очиртой ярилцаж, зарим асуудлаар байр суурийг нь сонслоо.

-Засгийн газар “Чингис” бондын хүүг хэрхэн, яаж төлж байгаа вэ гэдгийг хүмүүс юун түрүүнд сонирхож байна. Миний ойлгосноор бондын эх үүсвэрийг Монголбанк арилжааны банкуудад цааш нь долоон хувийн хүүтэйгээр зээлж байгаа юм байна. Өөрөөр хэлбэл, дамжуулан зээлдүүлэх замаар менежмент хийж байгаа гэж ойлговол болох уу?

-Энэ асуултад хариулахын өмнө Засгийн газар яагаад бонд гаргасан шалтгаан, нөхцөл байдлыг тайлбарлах хэрэгтэй болов уу. Бондын хөрөнгөөс санхүүжүүлэх төсөл, хөтөлбөр бэлэн биш байхад Засгийн газар яаран бонд гаргаж, хүүтэй мөнгө зээлсэн гэдэг шүүмжлэл хүчтэй сонсогддог. Энд хоёр шалтгаан, нөхцөлийг дурдья. Нэгдүгээрт, бонд гаргахын өмнөх сард олон улсын зах дээр гаргасан Хөгжлийн банкны бондын хоёр дахь зах дээрх хүү нь 4 хувиас доош орж ирээд байсан. Гэхдээ цаашид хүү өсөх магадлалтай буюу дэлхийн эдийн засгийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан эрсдэл нэмэгдэж, ерөнхий хүүний төвшин өсөхөөр байсан тул тодорхой төвшинд харьцангуй бага байгаа дээр бондыг гаргах нь зүйтэй байсан. Хоёрдугаарт, гадаад худалдааны нөхцөл муудаж, гадаадын хөрөнгө оруулалт эрс саарч, манай орны төлбөрийн тэнцэл дээр том цохилт орж ирж байсан үе дээр бондыг гаргах нь макро эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангахад туйлын чухал байв. Иймээс ноднингийн 11-12 дугаар сард бонд гаргах нь цаг хугацааны хувьд тохиромжтой үе байсан. Тухайн үед Монголын Засгийн газар Испани, Италиас бага хүүтэй бондыг арилжсан шүү дээ.

-“Чингис” бондыг зах зээлд гаргахаасаа өмнө зориулалтыг нь тодорхой болгох ёстой байсан гэдэг шүүмжлэл бий. Зориулалт нь тодорхой биш байсан учраас хүү өсөхөд нөлөөлсөн гэж зарим эдийн засагчид үздэг. Үүнд тайлбар өгнө үү?

-Бондын хүүнд түүний зориулалтын тодорхой бус байдал нөлөөлсөн гэж тайлбарлах нь учир дутагдалтай. Хөрөнгө оруулагчдад аль салбар, чиглэлд тус хөрөнгийг зарцуулах тухай бондын талаарх танилцуулга хийх хугацаанд маш сайн тайбарласан. Хэт яаран тооцоо, судалгаа муутай төслүүдийг эхлүүлснээс тодорхой хугацаанд текник, эдийн засгийн үндэслэлийг ултай суурьтай судалсны үндсэн дээр төслүүдийг шалгаруулж хэрэгжүүлэх нь илүү чухал юм. Бондын хөрөнгө алсын хараатай, эдийн засгийн хувьд үр ашигтай, зөв зүйтэй төсөл, хөтөлбөрүүдэд зарцуулагдах ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа.
Ер нь энэ хэмжээний ам.доллар орж ирснээр манай эдийн засагт чухал олон эерэг нөлөөллийг бий болгож эхэлсэн гэдгийг онцлох нь зүйтэй. Та бүхэн мэдэж байгаа. Монголд орж ирж байсан гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт 2012 онд өнгөрсөн оныхоос 800 сая ам.доллараар буурсан. Бондын эх үүсвэр орж ирэхээс өмнө гадаад валютын нийт нөөц 2.5 тэрбум ам.доллар байсан. Тэгэхээр гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт дээр дурдсан хэмжээгээр буурна гэдэг нь макро эдийн засгийн тогтвортой байдалд хүндрэл, эрсдлийг авчрахаар байсан. Үүнээс үүсэх ачаалал, эрсдэлийг бууруулахад бондын хөрөнгө маш чухал нөлөөтэй байгаа.

-Гадаадын хөрөнгө оруулалт буурах нь эдийн засагт чухам ямар байдлаар нөлөөлөхөөр байсан бэ. Үүний эрсдэлийг бууруулахад бондын мөнгө ямар үүрэг гүйцэтгэж байгаа уялдаа холбоог дэлгэрүүлж тайлбарлана уу?

-Монголын санхүүгийн системийн 95 хувийг банкны салбар дангаараа бүрдүүлж байгаа өнөөдрийнх шиг нөхцөлд банкуудыг эх үүсвэрээр дэмжих нь эдийн засагт шууд нөлөө үзүүлнэ. Гадаадын хөрөнгө оруулалт буурснаар банкуудын гадаад цэвэр актив буурч, үүнийг дагаад дотоод эдийн засагт мөнгөний нийлүүлэлт хумигдах аюул байсан. Банкуудын зээлийн эх үүсвэр багасах тохиолдолд иргэд, бизнес эрхлэгч, үйлдвэрлэгчдэд өгөх зээлийн хэмжээ буурна, хугацаа богиносно, хүү өснө. Тэгэхээр эдийн засагт тэр хэмжээний ам.доллар орж ирсэн нь нэгдүгээрт, валютын нөөцийг нэмэгдүүлснээрээ төгрөгийн ханш харьцангуй тогтвортой байхад эерэг нөлөө үзүүлсэн, хоёрдугаарт, банкуудын гадаад эх үүсвэрийн бууралтыг дотоод эх үүсвэрээр нөхөх замаар мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлтийг хэвийн хэмжээнд хангах боломжийг бүрдүүлсэн, гуравдугаарт, банкуудын зээлийг өсгөх, хүүг бууруулах бололцоог олгож байгаа. Хүн бүр ойлгодог маш энгийн ийм логикоор эдийн засагт таагүй нөлөө үзүүлэхээр байсан учраас банкуудын эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх нь бизнесийг идэвхжүүлэх, бодит секторыг дэмжих, улмаар эдийн засагтаа үр ашигтай алхам байсан юм. Нөгөө талаар гэвэл энэ мөнгийг зах зээлд гаргах хэмжээ, цаг хугацааг оновчтой тооцоолох шаардлага байсан. Монголын эдийн засаг эрчимждэг, уул уурхай, зам, барилга гээд бүтээн байгуулалтын ажил өрнөдөг улирал одоо эхлэх гэж байна. Үүнээс өмнө харьцангуй урт хугацаатай, бага хүүтэйгээр банкуудын эх үүсвэрийг нэмэгдүүлсэн нь хэнд ямар зориулалтаар хэдий хэмжээний зээлийг ямар хугацаа, хүүтэй олгох вэ гэдэг тооцоогоо бодитой хийхэд чухал байсан. Одоогоор дотоодын банкуудад бондын хөрөнгөөс нийт 850 тэрбум төгрөгийг, 12 сарын хугацаатай, 7 хувийн хүүтэй хадгаламж хэлбэрээр байршуулаад байна.

-Монголбанк бондын хөрөнгийг 7 хувийн хүүтэйгээр арилжааны банкуудад байршуулж, банкууд цааш нь 12-14 хувийн хүүтэйгээр зээлдүүлнэ. Тэгэхээр бондын мөнгө бүтээн байгуулалтыг биш банкуудыг дэмжсэн менежмент хэрэгжээд байна гэж шүүмжилж байгаа шүү дээ?

-Энгийнээр Монголбанк эдийн засагт нийт мөнгө хэдий хэмжээтэй байхыг зохицуулдаг. Харин аль салбарт ямар хэмжээний зээл байрших нь зах зээлийн зарчмаар буюу банкуудын эрсдлийн үнэлгээнд суурилан тодорхойлогдох ёстой. Тэгэхээр бондын хөрөнгийг дотоодын банкуудаар дамжуулан зах зээлд гаргаж байгаа нь бизнес, эдийн засгийн идэвхжилийг дэмжсэн бодлогын арга хэмжээний нэг хэсэг юм. Санхүүгийн болон макро эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангахын тулд эдийн засагт цаашид ч мөнгө нэмж нийлүүлэх, ерөнхий хүүний төвшинг бууруулах шаардлагатай байгаа тул Мөнгөний бодлогын зөвлөл бодлогын хүүг бууруулах шийдвэрийг өнгөрсөн тав дахь өдөр гаргасан. Эдийн засагт, санхүүгийн зах зээлд эх үүсвэрийн хэрэгцээ, шаардлага байгаа бол тэр зохистой хэмжээнд мөнгөний нийлүүлэлтийг хангахад Төв банкны бодлого, арга хэмжээ чиглэх ёстой.
Бондын мөнгийг арилжааны банкуудад 7 хувийн хүүтэй байршуулсан. Энэ эх үүсвэрээс юунд ямар зориулалтаар цааш нь зээл олгохоо банкууд өөрсдөө шийдвэрлэхээс гадна хүүг нь ч өөрсдөө тогтооно. Аливаа үйлчилгээ үзүүлэхэд тодорхой хэмжээний зардал гардаг. Түүнчлэн салбарын онцлогоос хамааран зээлийн эрсдлүүд нь ялгаатай. Энэ үйл ажиллагааны зардал, эрсдлийн үнийг тооцож зээлийн хүүгээ банкууд өөрсдөө тогтоодог. Харин Монголбанк яагаад 7 хувийн хүүтэй эх үүсвэр байршуулсан бэ гэвэл өөр зүйл. Энэ оны төгсгөлд инфляци хэрэв 7 хувьд хүрвэл банкуудын энэ нөхцөл бас ч тийм аятайхан зүйл биш юм. Нөгөө талаас гэвэл банкууд эх үүсвэрээ 10 хувийн хүүтэй татаж байхад зээлийн хүү 15-18 хувьд хүрч байв. Харин одоо 7 хувийн хүүтэй эх үүсвэр татаж байгаа тохиолдолд зээлийн хүү 12-15 хувь руу буурах боломж, нөхцөл бүрдэнэ. Тэгэхээр энэ бүхний эцэст банкууд л баяжаад үлдэнэ гэж ойлгож болохгүй. Харин эдийн засаг, санхүүгийн салбарын тогтвортой байдал, зээлийн хүүний бууралтаар дамжин өрх, иргэн бүрт л эергээр нөлөөлөх зүйл юм. Бизнес эрхлэгч, үйлдвэрлэгчдийн авч буй зээлийн ачаалал, зардал эргээд эцсийн бүтээгдэхүүний үнэ ханшид шингэдэг. Энэ нь юмны үнийг өсгөж, ядуу болон бага, дунд орлоготой хэсэгт маш хүндээр тусдаг. Үнийн өсөлт, инфляци гэдэг бол баялгийг орлого багатай, ядуу хэсгээс үйлдвэрлэл, бизнес эрхлэгч рүү л шилжүүлдэг нэг процесс шүү дээ. Банкуудын зээлийн ачаалал буурна гэдэг эцсийн дүндээ эдийн засаг, нийгмийн үр ашиг авчирна.  

-Үүнтэй зэрэгцээд Засгийн газрын үнэт цаасны асуудлыг ярих хүмүүс байна. Тодруулбал, банкууд Засгийн газрын бондыг 7 хувийн хүүтэй зээлж авснаараа буцаагаад Засгийн газрын үнэт цаасыг 12 хувийн хүүтэй авч дундаас нь 5 хувийн ашиг олоод байна гэдэг зүйл яригдаж байна. Үүнд тайлбар өгнө үү? 

-Шууд тэгж харьцуулж болохгүй юм. Бондын мөнгөнөөс арилжааны банкуудад энэ оны нэгдүгээр сараас эхэлж байршуулсан. Нэгдүгээр сард 400 тэрбум, хоёрдугаар сард 200 тэрбум, гуравдугаар сард 250 тэрбум төгрөгийг банкуудад байршуулсан. Харин энэ хугацаанд Засгийн газар 180 орчим тэрбум төгрөгийн богино хугацаат зээл буюу үнэт цаас гаргасан байна. Тэгэхээр банкууд бондын 850 тэрбум төгрөгийг авангуутаа түүнийгээ бүхэлд нь Засгийн газарт 12 хувийн хүүтэй зээлдүүлчихсэн юм ерөөсөө биш шүү дээ.
Өнөөдрийн байдлаар банкуудын эзэмшиж байгаа Засгийн газрын үнэт цаасны нийт хэмжээ 1 орчим их наяд байгаа. Гэхдээ энэ нь нийт  хугацааны туршид хуримтлагдсан  Засгийн газрын үнэт цаасны хэмжээ болохоос биш  бондын мөнгийг банкуудад өгснөөс хойшх тоо огт биш юм. Ер нь Засгийн газар урт, богино хугацаанд үнэт цаас гаргах, зээл авах эрхтэй. Гэхдээ тэр нь лимиттэй, түүнийг УИХ-аар хэлэлцэн баталж өгдөг. Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль хэрэгжиж эхэлснээр Засгийн газрын өрийн дээд хэмжээг ДНБ-ий тодорхой хувиар тогтоон хязгаарласан байгаа. Энэ хязгаарын хэмжээнд Засгийн газар үнэт цаас, богино хугацаат зээлийн хэмжээгээ тодорхойлон ажиллаж байгаа гэж бодож байна.

-Засгийн газрын мөнгөнд Монголбанк санхүүгийн менежмент хийх нь хэр зөв бэ гэсэн асуулт бас байна л даа?

-Засгийн газрын санхүүгийн зуучлагч нь Монголбанк байна гэдгийг Төв банк /Монголбанк/-ны тухай хуульд тодорхой заасан байдаг. Монголбанк тэгэхээр Засгийн газар болон арилжааны банкуудтай санхүүгийн хувьд харилцах эрх бүхий этгээд гэж хэлж болно. Нөгөөтэйгүүр бондын хөрөнгийг Монголбанк санхүүгийн зуучлалын гэрээний үндсэн дээр аваагүй бол макро эдийн засгийн тогтвортой байдалд сөргөөр нөлөө бий болох байсныг ч үгүйсгэхгүй. Өмнө нь хэлсэнчлэн Засгийн газрын бонд олон улсын зах дээр гарч, уг хөрөнгийг Монголбанк санхүүгийн зуучлалын гэрээний хүрээнд удирдах болсноор гадаад валютын нөөц өсч, дотоод эдийн засагт төгрөгийг зохистой хэмжээнд нийлүүлж, эдийн засгийн идэвхжилийг дэмжин макро эдийн засгийн эерэг нөлөөллийг бий болгож байгаа. Мөн санхүүгийн зуучлалын гэрээний хүрээнд төсөл, хөтөлбөрт шаардлагатай хөрөнгийг хэзээ, хэдий хэмжээгээр гаргах тухайгаа урьдчилан мэдэгдэхээр талууд тохиролцсон. Иймд бондын хөрөнгийн зарцуулалтын эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийг зохицуулахад чиглэсэн мөнгөний бодлогын арга хэмжээг урьдчилан авч хэрэгжүүлэх боломж бүрдэж байгаа юм. Цаашид Засгийн газар олон улсын зах зээл дээр бонд гаргаж, эдийн засагт нийт 7 их наяд төгрөгийг оруулж ирэхээр төлөвлөж байгаа. Энэ хэмжээний мөнгийг эдийн засагт сөрөг нөлөө багатай, үр ашиг өндөртэйгээр шингээх тал дээр Монголбанк, Засгийн газрын зүгээс бодлогын төвшинд анхаарах асуудлууд олон бий.