Таримал ой, мод суулгаж буй хүмүүс, гоёмсог хурдны зам, Чингисийн онгон, тахилч барга ястан, хүрлээр цутгасан их нүүдэл, сэвэлзүүр салхи, Майн 1 – Ордос орж Чингисийн онгоныг үзсэн тэмдэглэлээ эхлэхэд ийм дурсамжууд санаанд тодрон ирлээ. Бээжин хотод халуун эхлэхтэй зэрэгцэн тал нутгийн сэвэлзүүр салхи санагдах боллоо. Тэгээд монгол хүн болсны хувьд өвөг дээдсээс онголон шүтэж ирсэн Ордос нутагт хүрээд ирье үү гэж аяны богцоо үүрэн замд гарав.

 

 

 

 

 

 

ӨМОЗР-ны Ордос аймгийн Эзэн хороо хошууны нутагт Чингисийн онгон бий. Хөх хотоос 300 гаруй км зайтай. Хөх хотын авто вокзалаас Дүншин гэх жижиг хот хүрэх автобусанд сууваа. Майн баяр дөхөөд тэрүү ер нь л ийм байдаг уу, автовокзалаар цүнх саваа чирсэн ардууд пиг, Дүншин хүрэх автобус ядах юмгүй хурдан дүүрч яг л цагтаа хөдөллөө. 3 цаг хагас явдаг юм байна.Дүншингээс Чингисийн онгон хүрэхэд чиглэлийн унаа сольж дахин 40 орчим минут явах юм. Хятад орны урд мужуудын нутгаар явахад замын хажуугаар нэг бол хот суурин, нэг бол тариан талбай таардаг санагдана. Харин Чингисийн онгон хүрэх замын тэмдэг, заалтуудыг нь ягштал сайхан байрлуулсан шинэхэн хурдны замын хажуугаар бол дөнгөж суулгасан нялх модод, мод суулгаж буй хүмүүс, эгнэн ургасан мододтой ой л элбэг юм.

 

 

Хятадын Ойн аж ахуйн ажил эрхэлсэн яамны орлогч сайд Өвөрмонголын Ордост 2 жилийн өмнө байхаа болсон Бүх Хятадын цөлжилттэй тэмцэх хурал дээр ирэх 5 жилд цөлжсөн 13 сая га газрыг ургамалжуулж, нөхөн сэргээнэ гэж хэлж байхыг нь зурагтаар харж байсан юм. Яам 5 жилийнхээ ажлын ид дунд яваа нь энэ бололтой. Энэ нутгийн хөрс шороо нь хээрийн элсэрхэг, улаан хөрстэй юм билээ. Гэсэн ч ирийтэл тарьсан модод нь сайхан ургаж эхнээсээ ой болох өнгөндөө оржээ. Улаан элстэй газрыг ингэж сайхан ойжуулахад ямар их хөдөлмөр зараа болоо.

 

 

Мод тарих үйлст гар бие оролцож явсан ордос нутгийн монгол залуу надад мод тарьж явсан түүхээсээ хуучилсан юм. Орон нутгийн засаг захиргааны байгууллагаас хүмүүсийг хөлслөн мод тариулахад тэрбээр нэг бус удаа гар бие оролцож явжээ. Нүхий нь малтахад 2-3 юань, соёог нь суулгахад 5-6 юань төлдөг болохоор сул чөлөөтэй иргэд мод суулгах ажлыг орлогоо нэмэгдүүлэх нэг арга гэж үздэг байна. Өдөртөө 300 юань олчихдог хүн ч цөөнгүй байдаг гэнэ.

 

 

 

Ингэж явсаар зорьсон газартаа хүрээд хамгийн түрүүнд үг сольсон хүн нь шатахуун түгээгүүрийн дэргэдэх нийтийн үйлчилгээний газарт үйлчлэгч бололтой монгол эмээ. Эмээ буудал зааж өгч туслаад зогссонгүй тэр хүрэх үнэгүй унаанд дайж өгсөн юм. Хөх хотод бол монгол хүнтэй таарах нь тун ховор шүү дээ. Гэтэл Чингисийн онгонд хүрүүт монгол настантай таарлаа, бас аргагүй л монгол газрын сэвэлзүүр салхи үсийг минь хийсгэн шоглож угтлаа. Хүний олон, агаарын бүгчмээс ямартаа ч түр холджээ.

 

 

 

 

2 жилийн өмнө байхаа нэг найз маань Чингисийн онгон ороод ирэхдээ нэг жуулчны шинэ хотхон баригдах гээд барилгыг нь эхлээгүй хир нь зам, талбайг нь гэрэл чимэглэлтэй нь дуусгачихсан байх юм, сонин юмаа гэж ярьж байсан нь санаанд орлоо. Ирийсэн 2 давхар цагаан байшингууд баригдчихжээ. Шинэ хотхоны нэгэн жижигхэн буудалд байрлав. Хамгийн сонирхолтой нь эндхийн кабелиар гардаггүй суваг гэж бараг алга. MTV, Bloomberg, Now, CNN, Channel G гээд 100 гаруй суваг нөгөө алдарт Aljazeera хүртэл гарч байна лээ. Ингээд буудалдаа аяны тоосоо гөвж аваад амрахаар хэвтлээ. Өглөө эртээ гарч Чингисийн онгонд очноо. Чингисийн онгон 2 цогцолбор хэсэгтэй.

 

 

 

 

Нэг нь Чингисийн онгон шүтээн байрладаг 3 залгаа гэр маягтай ордон. Нөгөө нь өнгөрсөн жилээс бүрэн ашиглалтад орсон "Чингис хааны цогцолбор музей". 3 залгаа гэр хэлбэртэй цагаан ордны өмнө омголон морь унасан Чингис хааны хүрэл хөшөө байна. 3 байшингийн дундах том гэрийн хэлбэртэй ордон нь Чингис хааны тахилгын танхим юм байна. Гэрээр бол хоймортоо их Хааны дүртэй 4,5 м орчим өндөр алтадсан хөшөө байрлуулж өмнө нь зул хүж, идээ цагаа, жимс, чихэр тэргүүтнийг өржээ. Алтадмал хөшөөний ар талаар тухайн цагийн цэрэг баатруудын өмсгөл зүүлт, эртний эмээл зэргийг байрлуулжээ.

 

 

 

 

Энэ их танхимд монгол үндэстнүүд ирж тахил өргөдөг юм байна. Цай, идээтэй ирсэн монгол хүмүүс саяхныг хүртэл тасалбар авалгүй ордог байсан гэнэ. Газрын зургийн 4 талд шаттай өндөрлөсөн боржин чулуун индэр байна. Түүн дээр гарч харвал Эзэнт гүрний газрын зураг улам сүртэй харагдах юм билээ. Газрын зургийг өнгөрөөд хөндий дүүрэн, айсуй яваа нүүдэл таарна. Хорин хоёр хүрэн бух хааны Алтан өргөөг чирч явна. Хааны өргөөний араар хатдын бага гэрүүд хүрээлж, эргэн тойронд нь морьтой баатрууд хуяг дуулгаа агсан дагалджээ.

 

 

 

Хонь, ямаа, саалийн үнээ, араг үүрч аргал түүж яваа бүсгүй, хоньчин хүү гээд их нүүдлийг дагасан нүсэр цуваа үргэлжилсээр. Сүрлэг дүрсэлжээ. Бүгдийг нь ширэм, гантөмрийн хайлшаар цутгаж хийсэн байна. Бас морьт баатруудын дүрийг нэгийг ч давтаагүй гэнэлээ Баруун зүүн талын арай жижиг танхимууд нь Өэлүн болон Бөртэ хатны тахилгын танхимууд. Танхимын ханаар хятад уран бүтээлчдийн хамтын бүтээл "Монголын нууц товчоо"-гоор сэдэвлэсэн цуврал зургуудыг байрлуулжээ. Дээл өмсч малгай духдуулсан монгол эрэгтэй хүмүүс орж гарч, бөхсөн зуланд нь тос нэмж байх юм. Жаранбаяр гэж дархад залуутай үг солилоо. Өвөө нь хэлж залгамжлуулснаар 39 дэхь үе дээрээ Их хааны 8 цагаан ордны тахилч хийж байгаа гэнэ. Харин үүнийг нь батлах угийн бичиг нь соёлын хувьсгалын галд өртжээ. Өдөржин шөнөжин зул хүж таслалгүй өргөж өвөг дээдсийнхээ онгоныг сахина гэдэг тийм амар ажил биш. Манай нутаг цаг агаарын хувьд эрс тэс, өвөлдөө хүйтэн газар даа гэж ярилаа.

 

 

Тахилчын үүргийг өвөг дээдсээсээ уламжилж авсан шигээ үр хүүхэддээ мөн залгамжлуулах уу гэсэн асуултад төрийн бодлогыг харан байж болно гэж хариулсан Чингисийн онгоны 2 дугаар хэсэг бол Чингис хааны дурсгалын цогцолбор нэртэй цогцолбор музей юм. Энэ шинэ цогцолбор цэвэр жуулчдад зориулагджээ. Онгоны тахилгатай ордон луу ороход 80 юань төлдөг бол энэ цогцолборыг үзэхэд 90 юань төлнө. Хаалгаар нь оруут газарт морины туурайн хэлбэртэй гантиг чулуун талбай дээр Монголын эзэнт гүрний газрын зургийг дүрслэн Бээжин, Хар хорум зэрэг нийслэл хотуудыг бусад эзэмшлийн хотуудаас арай том чулуун самбараар тэмдэглэжээ. Хааны алтан гэрт жуулчид монгол хувцас өмсөн хүсвэл хааны олбогыг түшин сууж зургаа авахуулж болох юм билээ. Их нүүдлийг өнгөрүүлээд монгол бичгээр Хаган гэсэн хэлбэртэй байшинд Монгол үндэстний түүх соёлын музей байрлана.

 

 

Музейн үзмэр нь их биш юм, бүрэн цуглуулж дуусаагүй ч байж магад. Харин компьютерээр түүхэн сэдэвт кино, монгол соёл, түүхтэй холбоотой видео бичлэгүүд байрлуулсан нь сонирхолтой болжээ. Цогцолбор баруун зүүн 2 том хаалгатай. Боржин чулуун эдгээр хаалга нь мөн л их сүр хүчний билгэдэл гэнээ. Цогцолборын дотуур аялалын жижиг тэрэгнүүд үйлчлэх юм. Үүгээр Чингис хааны онгоны 2 том цогцолборыг үзэх ажил дууслаа.

 

 

Явган алхаагаар яаралгүй тайван үзэхэд яг нэг өдрийн ажил юм. Үдэш нь дээр өгүүлсэн жуулчдын хотхоныхоо гудамжаар алхан, дэлгүүрээр нь орж, монгол хоол идлээ. Шинэ хотхоны дэд бүтэц маш үлгэр жишээ. Өндөр өндөр замын гэрлүүд нь гэхэд монгол үндэстний уламжлалт тугны оройн хэлбэртэй.

 

 

 

 

Байшингууд нь бүгд ижил жигд цагаан өнгөтэй, 2 давхар. Цагаан байшингуудад их төлөв энэ хавийн нутгаар мал маллаж явсан малчин монголчууд суурьшин амьдарч бизнес эрхэлдэг болжээ. Эрдэнэбулган гэдэг эзэнтэй бэлэг дурсгалын зүйлс зардаг дэлгүүрээр орлоо. Би хөдөө хонь, үхэр маллаж байсан юм. Мал маллаад хангалттай зоос цуглуулж чадахгүй шүү дээ. Тэгээд ч улсын бодлогоор малыг хашаалж тэжээх болсоор бид малаа цөөрүүлж, орлого улам багассан. Харин 2 жилийн өмнөөс Чингис хааны цогцолбор газрыг улам өргөтгөхөөр болж энэ хавьд мал маллаж байсан бидний газрыг ийм байшингуудаар сольж авсан. Хичнээн их газартай байсан тэр хирээр том байшин авсан. Манайх уг нь тэр хар сүлдний тэнд байлаа. Одоо дэлгүүр ажиллуулж монгол, шинжаан, хятад хүмүүсийн урласан эвэр хутганууд, эсгий эдлэл, хаш гоёл гээд янз бүрийн зүйлсийг зардаг юм.

 

 

 

 

 

Монгол хүмүүстээ тэр бүр үнэтэй зарж чаддаггүй, сэтгэл цаанаасаа түвддэггүй гэж Эрдэнэбулган хуучлан ярилаа. Эндхийн дэлгүүрээс шинжаан газар урласан 2 хутга, монгол хийцийн чулуун соруул, бас нэг таримал ногоолин бугуйвч авсан. Монгол хүнд гар татахгүй ээ гэсээр дэлгүүрийн эзэн нутгийн залуу бараагаа учиргүй хямдруулж өглөө. Үүгээр Чингисийн онгон хүрсэн аялал маань үндсэндээ өндөрлөж өглөө эртийн нарнаар Бээжин хотыг зорин хөдөлнөө.     /С.Энхцэцэг /

                                                                                                                                                           “Хорьдой мэргэн блог”