Хөдөлмөрийн сайд Я.Санжмятав өчигдөр сэтгүүлчидтэй нээлттэй ярилцлага хийсэн бөгөөд зарим асуултад хариулт өглөө.  

-Энэ жил 100 гаруй мянган ажлын байр бий болгоно гэсэн. Үүнээс хэд нь гадаадын ажилчин байх вэ. Энэ жил 38 мянган гадаадын ажилчин авна гэж яригдаад байгаа?

-Бүтээн байгуулалтын ажилд бид монголчуудаа ажиллуулахыг бодож байгаа. Одоо МСҮТ-д суралцаж байгаа 20 гаруй мянган төгсөгчид ирэх зурагдугаар сард төгсөнө. Өмнөх сургалтад хамрагдсан 7000 гаруй төгсөгчид бүгд ажилтай болсон. Энэ бол том үзүүлэлт гэж бодож байна. Бид сургалтад суралцаж байгаа хүмүүст 192 мянган төгрөг олгож, практик дээр дадлагажуулан ажиллуулж байгаа. Гадаадаас авах ажилчдын квотыг аль болох багасгаж байгаа. Гэхдээ цементийн үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж угсралт зэрэг Монгол хүний чадамж хүрэхгүй зарим зүйлс байгаа. Үүнд гадаадын ажилчин авах шаардлага гарч байна. Засгийн газар тодорхой хэмжээгээр гадаадаас авах ажилчны квотыг бууруулж, хуулийн дагуу ажиллана. Одоо бүтээн байгуулалтын ажил нэгэнт эхэлсэн энэ үед бид гадаадаас ажилчин авахаа шууд зогсоож болохгүй байна. Өөрсдийн боловсон хүчнээ сайжруулсны дараа бид гадаадаас ажиллах хүчин авахгүй байж болно. Гэхдээ Хөдөлмөрийн яам үүнийг бууруулахаар зорьж байна. Одоогоор БНХАУ-ын 3000 гаруй, Солонгосоос 1400, ОХУ 700 гаруй, бусад орны ажилчид гээд нийтдээ 9000 орчим гадаадын иргэн ажиллаж байна. Зуны улиралд тодорхой хэмжээгээр нэмэгдэнэ. Гэхдээ энэ нь хуулиас давсан тоо байна гэж байхгүй.  

-Бүсийн нэмэгдлийг хувийн хэвшилд өгөх, нэмэгдлийг цаашид өсгөх боломж бий юу?

-Бүсийн нэмэгдэл Засгийн газрын түвшинд яригдаж байгаа. Бид судалгаа хийх шаардлагатай байгаа. Нийслэл хөгжихийн хирээр өртөгтэй байдаг. Төвлөрсөн газар суурьшиж байгаа иргэдийн зардал илүү байдаг. Эхний ээлжинд аж ахуй нэгжүүдэд дэмжлэг олгох талаар судалгааг хийгдэж байна. Тухайлбал, 10 хувийн татвараа жилдээ өгөөд есөн хувийг нь оны эцсээр аж ахуй нэгжүүдэд нь буцааж өгөхөөр төлөвлөж байгаа. 1,5 тэрбум төгрөгөөс доош орлоготой аж ахуй нэгж жилийн хугацаанд татвараа төлөөд есөн хувийн татвараа буцааж авдаг асуудлыг хаврын чуулганаар шийдэж, төсөвт суулгахаар ажиллаж байна.  

-Энэ жил хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг нэмэгдүүлэх үү?

-Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг нэмэгдүүлэх асуудал яригдаж байгаа. 2011 оны дөрөвдүгээр сард 140 мянга 400 төгрөг байхаар тогтсон. Өнгөрсөн хугацаанд цалин нэмэгдүүлсэнтэй холбогдуулан хамгийн доод цалин 328 мянган төгрөг байгаа. Улсын хэмжээнд дунджаар аваад үзэхэд, 598 мянган төгрөг байгаа. Өнгөрсөн хоёрдугаар сарын 26-нд Хөдөлмөрийн яам саналаа боловсруулаад Үйлдвэрчний эвлэл, Ажил олгогч эздийн холбоонд хүргүүлсэн. Энэ хоёр байгууллага одоо зөвшилцөж байна. Дунджаар цалинг ийм байлгах саналаа илэрхийлсэн байгаа. Нэг зүйлийг анхаарах хэрэгтэй байгаа юм. Цалин нэмэгдлээ гэхэд түүнийг олон нийтэд зарлах бус нууц байх шаардлага бий. Цалин нэмэгдсэний дараа өргөн хэрэглээний бараа нэмэгддэг тохиолдол гардаг. 

-Хөдөлмөрийн яам шинээр байгуулагдсанаар орон тоо нэмэгдэх, төсвийн зардлыг багасгах бус нэмэгдүүлээд байх шиг. Хөдөлмөрийн яам хэдэн ажилтантай вэ?

-Хөдөлмөрийн яам нийт 65 ажилтантай. Шинэчлэлийн Засгийн газар аль ч яам, агентлагийн орон тоог бууруулсан ч Хөдөлмөрийн яамыг Монгол хүнээ ажилтай орлоготой болгох ажлыг хий гэж хөдөө орон нутагт хөдөлмөрийн хэлтэс байгуулсан. Хамгийн гол нь шийдвэрийг биелүүлдэг нэгж, хэсэг бүхэн нь ажлаа сайн хийдэг байх ёстой. Тодорхой үр дүн гарах байх гэж би бодож байна.

-Хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх, сум хөгжүүлэх сан зэрэг ажилгүйдлийг нэмэгдүүлэх  санг байгуулахдаа судалгааг нь хийсэн үү. Тухайлбал, Булган аймгийн Хутаг-Өндөр суманд ганцхан мужааны цех байдаг. Гэтэл үйлдвэрлэлээ эрхлэхээр зээл авах гэхээр зээл олгодоггүй гэсэн гомдол гарч байсан?

-Хөдөлмөрийн эрхлэлтийн сангийн мөнгө өмнө нь тооцоо, судалгаагүй өгдөг байсан. Одоо үүнийг болих хэрэгтэй. Юм хийе, бүтээе гэсэн хүмүүст л өгнө. Үүнийг ч Засаг дарга нарт ч үүнийг онцгой анхаарч ажиллахыг сануулсан. Ажлын байр нэмэгдүүлэхийн тулд хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих зээл олгож байгаа. Хувиараа хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүн төслөө бичээд ирвэл эхний ээлжинд таван сая төгрөгийн дэмжлэг үзүүлж байгаа. Хэрэв хүмүүс хоршоо, нөхөрлөл болоод бизнес эрхлэе гэж байгаа бол бид дэмжлэг үзүүлж байгаа. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас дэмжлэг, зээл, сум хөгжүүлэх сангийн зээл гэсэн гурван төрлийн дэмжлэг үзүүлж байна. Хутаг-Өндөр суманд нийт 60 сая төгрөгийн сум хөгжүүлэх төсөв гаргасан. Үүнийг бид эргэн нягталж шалгана.

-45-60 насны хүмүүсийн ажлын байрны  захиалга муу байдаг гэсэн. Хөдөлмөрийн яам ахмадуудыг сургалтандаа ашиглах, судлуулах тийм бодлого байгаа юу?

-40-өөс дээш насны мэдлэг, мэргэжилтэй, тэтгэвэрт гарсан ч гэсэн төрд хэрэгтэй хүмүүс байгаа. Энэ хүмүүсийг ашиглах зорилгоор бид хоёр чиглэлийн ажил хийх гэж байна. Үүнд 40-өөс дээш насны хүмүүсийг ажлын байр бий болгохыг дэмжих, ажлын байр бий болгоход ахмадуудыг ажиллуулахаар бид судалгаа хийж байна. Ахмадуудыг яаж ажилтай болгох, яаж орлоготой болгох вэ гэдгээр олон талын судалгааг хийж байна. 

-Өндөр мэргэжлийн ажлын орон тоонд бид гадаадаас ажиллах хүчин авч, өндөр цалин өгдөг. Гадаад улсад чадвартай мэргэжилтэн бэлтгэхэд Хөдөлмөрийн яам хэрхэн анхаарч ажиллаж байна вэ?

-Төрийн сангийн зээлээр ихэнхдээ дарга нарын хүүхдүүд суралцаж, эргэн төлөгдөхгүй ийм байдал өнгөрсөн жилүүдэд байсныг Ерөнхий сайд Боловсрол, шинжлэх ухааны сайдад үүрэг өгөөд төрийн сангийн зээлээр сурсан иргэдийн мөнгийг буцааж төлүүлэхээр ажиллаж байгаа. Ер нь бол шаардлагатай мэргэжлийн захиалгыг компаниудаас аваад хэрэгцээтэй мэргэжлийн хүмүүст төрийн сангийн зээл олгож, гадаадад сургахаар төлөвлөж байна. Мөн бид гадаадад сурч, ажиллаж байгаа хүмүүсийн анкетаа явуулах хүсэлт гаргах гэж байна. Гадаадад байгаа монголчуудыг буцан ирээд үндэсний компаниудад сурсан, мэдсэнээрээ ажиллах, боломжийн цалин авах санал тавина. 

-Аж ахуй нэгж 25-аас дээш ажилтантай нэг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн байна гэх мэт хууль эрх зүйн зохицуулалтыг хийж байгаа юу?

-Манай яамнаас өнгөрсөн сард Үйлдвэрчний эвлэлийн холбоо, Ажил олгогч эздийн холбоодтой хамтран хөдөлмөрийн хуулийн хэрэгжилтийн талаар ярилцаж, гарын үсэг зурсан. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөрий эрхлэлтийг энэхүү үзэл баримтлалдаа тусгах ёстой гэсэн байр сууринд нэгдсэн. Тиймээс ажил олгогчийн үндсэн үүрэг нь нийгмийн хариуцлагаа хүлээсэн зарчмыг барьж ажиллаж байгаа. 

-Жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдэд олгодог зээлийн сангаас Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Ч.Сайханбилэг эхнэртээ нэг тэрбум төгрөгийн зээл олгосон гэсэн мэдээлэл гараад байгаа, энэ үнэн үү?

-Хөдөлмөрийн яаманд нийт 100 гаруй аж ахуй нэгж 73 тэрбум төгрөгийн зээл авах хүсэлт гаргасан. Үүнийг хэлэлцэж шийдвэрлээд явуулсан. Зээл олгогчид дотор ЗГХЭГ-ын дарга Ч.Сайханбилэг болон, түүний гэр бүлийн хүнтэй холбоотой зээл олгогдоогүй. 

-Төрийн албан хаагчдыг амралтын өдөр, ажлын бус цагаар ажиллуулдаг. Гэвч илүү цагийн мөнгө олгодоггүй. Үүнийг яаж зохицуулах вэ?

-Хувь хүний хувьд бодоход зургаан өдөр ажиллах нь зүйтэй гэж би боддог. Амралтын өдрийн илүү цагийн мөнгийг хоёр дахин нэмэгдүүлж олгох хөдөлмөрийн хууль байдаг. Үүнийг төрийн албаны удирдлагууд биелүүлэх ёстой. Тухайн байгууллагынхаа удирдлагатай ярилцаж, гэрээ байгуулах ёстой. 

-Сум хөгжүүлэх сангийн мөнгө хувь хүний дансанд орж, хамаатан садангаараа хувааж идэж байна гэсэн гомдол гарсан. Тодруулбал, Завхан аймгийн Завханмандал сумын удирдлагууд сум хөгжүүлэх сангийн мөнгийг үр ашиггүй зарцуулж байна гэсэн шүүмжлэл гарсан?

-Сум хөгжүүлэх сангийн мөнгө хувийн дансанд орох боломж байхгүй. 2012 оны арванхоёрдугаар сард аймгийн сум хөгжүүлэх сангийн мөнгийг тухайн аймгийн дансанд шилжүүлсэн байгаа. Мөн 325 суманд сум хөгжүүлэх сангийн мөнгийг олгосон. Хувийн дансанд мөнгө орох боломжгүй.